Vii. Uluslararasi

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

13

 

 

kilimleri  tam  olarak  başka  kompozisyona  sahip  olup,  geometrik  biçimli,  rombvari 

gollerle  şekillenerek  beşken  yıldız,  ay  yıldız  ve  vazoda  çiçek  desenleri  ile 

süslenirmiş.  Genellikle  Bardız  kilimlerinde  nebati-bitkisel  desenlerin  uygulaması 

büyük olasılıkla, son dönemlere, yani yirminci yüzyılın ortalarına ait. İşte 1990'larda 

doçent  doktor  Tahsin  Parlak  Azerbaycan'a  gelmiş  ve  bu  makalenin  yazarı  ile 

tanışmıştır  yani  benimle.  Hele  o  zaman  Karabağ'ın  "Bahçede  güller"  halısının 

çeşnisindən  hoşlandığını  söylemiştir.  Muhtemelen  Bardızda  oluşan  gül  desenli 

kilimler  nerdeyse  Azerbaycan'ın  Şuşa  şehrinde  değinen  "Bahçede  güller"  havlı 

halılarının etkisi ile oluşmuştur. 

Kitabın  yazarlarının  görüşlerine  göre  Bardız  kilimlerinde  gül  motivlərinin 

oluşması  doğrudan  Uygur  resim  sanatında  yani  minyatürlerinde  olan  nebati 

motiflerle  ilgili  olup,  onlardan  götrülmüşdür.  Yazarların  yazdığını  olduğu  gibi  size 

iletiyoruz:  -  "Budist  Stupalar,  mezar  yapıları  ve  tapınakları  mimari  yönden 

Qarahanlı,  Qazneli,  Büyük  Selcuklu,  Timurlu  ve  s.  Devlettlerin  mimarı  yapılarını 

etkilemiş.  Bu  devletlerin  duvar  resmleri  ve  özellikle  miniatürleri  ile  de  Qarahanlı, 

Qazneli,  Büyük  Selcuklu,  Timurlu  ve  s.  devletlerin  bazı  yeni  Anadolu  Osmanlı 

sanatını etkilemiş. kanaatimiz göre Bardız kilimi olarak bildiginiz tapastry teknik ile 

dokunan  bitkisel  kökenli  kilimlerin  desenleri  Uygur  resimlerinde  görülen  bitkisel 

motiflere  dayanmaktadır.  motifler  arasında  ortak  bir  benzerlik  görülmektedir  "  (5. 

Parlaz, Aslıhan, s.73-74). 

Yazarlar  aynı  zamanda  Karabağ'ın  Şuşa  şehrinin  XVIII  yüzyılda  dokunan 

kilimlerin  ilk  desenlerinin  Orta  Asya'dan  ve  Pakistan'dan  gelen  örtüler  üzerinde 

bulunan  desenlerden  halılar  düştüğünü  tahmin  ediyorlar.  Aynı  zamanda  onların 

Bardız  kilimlərinin  zemini  gibi  yerliyin  siyah  olması,  üzerinde  nebati  desenlerin 

işlenmesini  söylüyorlar.  Kitabın  yazarları,  Karabağ'daki  "Bahçede  güller",  "Vazoda 

güller"  ve  "Bulut"  adlı  kilimlerin  dokunuşunda  kullanılan  kilimlerin  kırmızı  renkli 

"koşenil"  adlı  böcekten  boyandığını  özel  olarak  vurguladı.  Bu  kilimlerin  zengin  ve 

güzel  bir  görünüme  sahip  olduğunu  belirtiyorlar  (5.  Parlaz, Aslıhan,  s.  96).  Ayrıca 

benzer  desenlerin  Makedonya  Müzeyinde  de  olduğunu  Selçuk  Üniversitetinden 

Ahmet Aytaç’ın makalesinden anlıyoruz (6. Aytaç, s.51). 

Mutlaka  belirtmek  gerekir  ki,  Türk  kardeşlerimizin  "Bardız  kilimleri" 

kitabında  "kilim"  dediğimiz  doku  ürünleri  aslında  Karabağ'da  havlı  halılardır.  Bu 

halıların  fonlarına  giden  ipler  genelde  Şuşa'da  biten  "mazı"  (mürekkeb)  ağacının 

meyveleri  ile  siyaha  boyanır.  Bildiğim  kadarıyla  kırmızı  altın  güllere,  onlar 

gerçekten  de  eskiden  kurt  kırmızısı  ve  birde  "Altın  boyaq"  denilen  "Maren"  -  kök 

boyaqla  boyanırdı.  Bu  halıları  gerçekten  "şedevr"  olarak  adlandırılabilir.  Öyleki, 

onlar  dünyaca  ünlü  olan  ve  sadece  sarayların  siparişi  ile  dokunan  Avrupa 

şpalerlərindən  (tapestrylərindən)  hiç  de  geri  kalmıyor.  Bu  havlı  halılardakı  zengin 

tertibatda  doğanın  güzelliği,  saflığı  ilk  bahar  feslinin  teraveti  yer  buluyor.  Siyah 

renkli fonda sarı, kırmızı, meşesi renkli ağaçlar, gül dalları kendisinin tüm güzelliğini 

sanki  sergiliyor  ve  bu  halıların  silüeti  neredeyse  Sasani  dönemindeki  Hüsrev 

Pervizin  "Bahariyyə"  halısı  ile  resim  yönünden  uyum  içindedir.  Aynı  zamanında 

halının asırlık tecrübesi neticesinde şu doğal gerçek gül-çiçek halının şartı dekoratif 

üslubuna uygun olarak nispeten soyut üsluba da yönelir. 

---

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

14

 

 

 

Resim.10 

 

Resim.11         Resim.12          Resim.13 

 

Karabağ'da  gül  görüntülü  halıların  yaranma  tarihi  tabii  ki  Şuşa  Hanlığı'nın 

kurulması  ile  ilgilidir.  Yukarıda  belirttiğimiz  gibi  Karabağ'da  zengin  insanların 

evlerinin duvarları ve tavanları nebati motifler, özellikle altın gül, Nülüfer, Zambaq, 

süsen,  lale,  karanfil  ve  diğer  çimen  gülleri  ile  süslenirdi.  Genellikle  sufiliyin 

Azerbaycan'da  geniş  kapsamı  alması  Azerbaycan'ın  büyük  başkent  şehirlerinde, 

özellikle  Tebriz,  Şamahı,  Bakü  ve  başka  yerlerde  sanat  kitabı  tertibatında  nebati 

desenlerin geniş yayılmasına neden olmuştur. En çok Kur'an-ı Kerim kitabının yüz 

kabuğunun  sanatsal  tertibatında  çiçek  desenlerine,  özellikle  gül  desenlerine  da 

rastlamak mümkündür. Ayrıca 1880'li yıllarda Fransa'nın Aubussen firması tapestry 

- yeni qobilenler için karton hazırlarken aynı bu desenlerden yani gül desenlerinden 

kullanmıştır.  Bunu  milliyetce  tebrizli  olan  ve  İtalya'da  yaşayan  Tahir  Sabahi  de 

kendisinin "Doğu halıları" kitabında kaydetmiştir. (7. Sabahi. S.146-147). 

 

Resim.14                  Resim.15 

 

XVII  yüzyılın  sonu  XVIII  yüzyıldan  başlayarak  ayrı  ayrı  mimari  yapıların, 

özellikle  Han  Saraylarının  ve  qesrlerin  sanatsal  tertibatında  şuşalı  ressam  Usta 

Qember  Karabaği'nin  çalıştığı  evlerde  ve  saraylarda  vazoda  altın  gül,  buket  ve 

bülbül  resmlerine  rastlanır.  Şuşalı  şair,  ressam, müzisyen  Mir  Mövsüm  Nevvabın, 

Han kızı Natavanin qrafikalarında da gül, bülbül tasvirleri uygulanır. Bu motifler en 

çok Kaçar dönemi sanatında yer almıştır. 

---