VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
18
parçaya bölünmüştür.
Y
atay ve dikey dairesel kesitli çıtaların çatılmasıyla
oluşturulan bu dırbızanda kare boşluklar elde edilmiş olup kesişim noktaları
ahşap
lokmalarla
birleştirilmiştir. Yatayda oluşturulan bu bordürlerden baştan üçüncü
sıradaki diğerlerine göre biraz daha geniş tutulmuştur.
1.3. Yeşilbağcılar Ali Çamur Evi (Çizim:3):
Düşey dikdörtgen formlu pencere korkuluğunun geneli ince çıtalar ile
dikeyde dört parçaya bölünmüştür. Keskin ve eğrisel hatlı bu çıtalarda, belirli
yerlere boğumlar yapılarak daireler ve fiyonk motifleri oluşturulmuş, iç bükey ve dış
bükey hareketler ile tamamında geometrik bir kompozisyon kazandırılmıştır
1.4. Katrancı-Hüseyin Karoğlu Evi (Çizim:4):
Kare yakın dikdörtgen formlu dırbızan, yatay bir çıta ile ortadan iki eşit
parçaya bölünmüştür. Bu parçalarda kendi içinde dikey olarak beş eşit parçaya
bölünerek her bir bölüm dikdörtgen boşluklar oluşturmuştur.
Bu dikdörtgenlerin iki kenarı ile aralarda bulunan çıtaların iki ucuna
çentikler atılarak, uzun dikdörtgenlerin kenarlarına yonca yaprağına benzer şekiller
oluşturulmuştur. Birinci bölümde iki yana ve üst çerçeveye bitişik yarım çıtalar
eklenerek kompozisyonun devamlılığı sağlanmıştır. Birinci bölüme göre daha sade
tutulan ikinci bölüm ise kare kesitli ince uzun çıtalarla beş parçaya ayrılmış ve
aralarında dikdörtgen boşluklar oluşturulmuştur.
1.5. Çamlıbel -Süleyman Gölcük Evi (Çizim:5):
Düşey dikdörtgen formda, üç çıtanın böldüğü dört gözden oluşmaktadır.
Çıtalar en üstte armudi bir formla başlayarak, belli yerlerde iç bükey ve dış bükey
hatlar oluşturarak ve geometrik şekillerle devam etmiştir.
Arada oluşan gözlerde eğrisel ve keskin hatların hâkim olduğu bir süsleme
kompozisyonu meydana gelmiştir. Bu gözler yatayda muhtemelen sonradan atılan
ince bir çıtayla ikiye bölünmüş olup ana çıtaların süsleme kompozisyonundaki
bütünlüğü kesmemiştir.
1.6. Katrancı-Hasan Yavuz Evi (Çizim:6):
Hasan Yavuz evinde gördüğümüz dırbızan örneği dikeyde üç bölümden
oluşmaktadır. Üst ve alttaki bölümler dört gözlüdür. Ortadaki bölüm ise yatayda iki
gözlü, yanlardaki dört gözlü ortadakiler ise tekrar iki gözlü olarak tasarlanmıştır.
Pencerenin boyutuna göre dikey dikdörtgen formdaki dırbızan yatayda ve
dikeyde dört bölümden oluşmaktadır. Üst ve alt bölümler diğerlerine göre daha
geniş tutulmuş olup alt bölüm kasaya yakın bir yerde yatayda bir çıta ile
sonlandırılmıştır.
Birinci bölüm, çıtaların kenarlarına atılan boğumlarla dilimli uzun dikdörtgen
boşluklar oluşturmuştur. Arada kalan iki bölüm ise üç çıta ile dörde bölünmüş,
kenarlardaki gözler ise yatayda tekrar bölünerek yonca yaprağı şeklinde küçük
gözler oluşturmuştur. Diğer dikdörtgen ve kare gözlerde de çıtalara boğumlar
atılarak yonca yaprağı formunda kompozisyonlar elde edilmiştir.
1.7. Katrancı-Muammer Bayar Evi (Çizim:7):
Muammer Bayar evinde tespit edilen dırbızan diğer örneklere göre biraz
farklı tasarlanmıştır. Bu parmaklığın tam ortasında büyük bir kare boşluk
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
19
bırakılmıştır. Bu boşluk insan başının geçeceği ölçülerde yapılarak ev sahiplerinin
dışarıyı gözetlemesi için tasarlandığı ve kim geldi penceresi şeklinde tanımlandığı
öğrenilmiştir.
Bu uygulama Anadolu’da bazı bölgelerde de bilinen bir tanımlamadır.
Dırbızanın üst ve alt kısmı karelerden oluşan üç sıra halindeki bordürler şeklinde
yapılmıştır. Her karenin çıtalarına belirli aralıklarla çentikler yapılarak sekiz kollu
yıldız şeklinde kompozisyonlar oluşturulmuştur.
1.8. Katrancı-Memiş Kocagöz Evi (Çizim:8):
Evinin kuzeybatı odasının penceresinde tespit ettiğimiz dırbızan da dikeyde
beş bölüme ayrılmıştır. Üst bölümde yan yana beş kare ile beş dikdörtgenden
oluşan iki sıralı bordür yapılmış ve bu bordür altta da simetrik olarak
tekrarlanmıştır. Ortadaki bölümde beş dikdörtgen göz, boğumlu ve armudi(vazo
şeklindeki?) çıtalarla bölünmüştür. Yatay ve dikey çıtalar yine kare motiflerin
ortalarında boğumlar yaparak dört yapraklı yonca görüntüsü elde edilmiştir.
1.9. Katrancı-Hüseyin Kocagöz Evi (Çizim:9):
Katrancı köyündeki evin kuzey odasının kuzeybatı penceresindeki
dırbızandır. Yatay ve dikey kare kesitli çıtaların çatılmasıyla oluşturulan bu
dırbızanda dairevi boşluklar şeklinde kare taksimatlar elde edilmiştir.
Örneğimiz olan dırbızan da yatayda beş bölüme ayrılmıştır. Üst bölümde,
ilk sırası beş ve ikinci sırada altı adet kareden oluşan iki sıralı bordür yapılmış ve
bu bordürlerden beş gözlü olan daha geniş tutulmuştur.
Yatay ve dikey çıtalar yine kare motiflerin ortalarında boğumlar yaparak
dört yapraklı yonca görüntüsü elde edilmiştir. Birinci bölümdeki bu bordür tasarımı
üç ve beşinci bölümlerde de simetrik olarak tekrarlanmış ve aralarına daha geniş
bordürler yerleştirilmiştir. Geniş tutulan bu bordürlerde oluşan beş adet dikdörtgen
gözler de çentikli çıtalarla bölünerek dört yapraklı yonca motifleri elde edilmiştir.
1.10. Katrancı-Hüseyin Kocagöz Evi (Çizim:10):
Bu örneğimiz yine aynı evin, aynı odasının kuzeydoğu penceresine ait
dırbızandır. Bu parmaklık da yatayda dört bölüme ayrılmış olup üstte karelerden
oluşan iki sıralı bir bordür tasarlanmış ve aynı bordür üçüncü bölümde
tekrarlanmıştır.
Alttaki kısmı ise iki sıra halindeki karelerden oluşan bir bordür ile
nihayetlenmiştir. Farklı bir düzenlemeye sahip ikinci bölüm merkezinde ahşap
kapılarda gördüğümüz çarkıfelek kompozisyonu yanlarda da küçük kare
boşluklardan oluşmaktadır. En altta ise beş bölümlü bir açıklık olup yine ince çıtalar
üzerinde boğumlar yapılarak sekizgen şema elde edilmiştir.
SONUÇ
Sonuç olarak Yatağan ve çevresindeki köylerde tespit ettiğimiz pencere
parmaklıları yöresel adıyla Dırbızan örnekleri öncelikle evlerde güvenlik
maksadıyla yapılmış elemanlardır.
Daha çok pencere boyutlarına göre tasarlanmış bu elemanlar ince ahşap
çıtalardan oyma veya çakma-çatma tekniğinde yapılmışlardır. Ayrıca birbirlerine
ahşap lokmalar ile bağlanmış yuvarlak kesitli çıtalardan yapılan parmaklıklar da
tespit edilmiştir.