VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
329
2. 4. Sucuk/ Rulo Makinesi
Bu makine vakumlu kil makinesinden çıkarılan kili, yapılacak ürüne göre
küçültüp depolamada ve ürün hazırlığında kolaylık sağlamaktadır.
Fotoğraf: 2. 3. Gölbaşı’nda kullanılan sucuk/rulo makinesi
2. 5. Otomatik Torna
Atölyede elektrik ile çalışan otomatik torna ile çömleklere şekil
verilmektedir.
Fotoğraf: 2. 4. Gölbaşı’nda kullanılan torna
2. 6. Kara Fırın
Atölyede ürün pişiriminde kara fırın kullanılmaktadır. Kara fırın atölyeye
bitişik bir şekilde inşa edilmiştir. Bu fırın üst üste iki bölmeden oluşmaktadır. Altta
cehennemlik, üstünde ise ürünlerin istiflendiği bir oda bulunmaktadır. Bu iki bölme,
üzerinde 5–6 cm çapında deliklerin açıldığı bir tabanla birbirinden ayrılmaktadır.
Delikli tabanın hemen altındaki cehennemliğin tavanı kubbe şeklinde örülüdür.
Fırının bir yüzeyinde ürünlerin istiflendiği odaya açılan bir doldurma kapısı, diğer
yüzeyinde ise cehennemliğe açılan küçük bir ateşleme kapısı yer almaktadır.
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
330
3. KULLANILAN YARDIMCI ALETLER
Çömlek yapımında kullanılan yardımcı aletler aşağıda özetlenmiştir;
Çömlek yüzeylerini düzeltmek için kullanılan süngerler,
Sistreler ve ebeşuarlar, biz'ler, oyma ve düzleştirme çubukları, çömlekçi
bıçakları,
Fotoğraf: 3. 1. Gölbaşı’nda kullanılan kesme telli ve çömlekçi bıçakları
Kesme telleri,
Tahta kurutma rafları,
Çeşitli boyutlarda elekler kullanılmaktadır.
4. ÇÖMLEK ÜRETİM AŞAMALARI
Konyalı Çömlek Atölyesinde çömlek üretim aşamaları aşağıda maddelerle
sıralanmıştır:
Çamur Hazırlama: Tokat/ Turhal’dan getirilen kızıl toprak daha iyi şekil alsın
diye Mogan Gölünden elde edilen gri renkte başka bir toprakla iyice karıştırılmak
üzere kum karma (değirmen) denen makineye atılır. Burada su yardımıyla iki çeşit
toprağın homojen bir şekilde karıştırılması sağlanmaktadır. Çamur, eleklerden
geçirilerek süzdürülür. Daha sonra değirmende karışan toprak, borular yardımıyla
havuzlara aktarılıp dinlenmeye bırakılmaktadır. Çamurun havuza aktarımı
sırasında havuzun köşelerindeki ilk kısımda çamur birikmekte böylece çamur
içindeki tortular toplanarak çamurdan arınması sağlanmaktadır. Ayrıca bu kısım
çamur yapımında kullanılmamaktadır. Burada havanın sıcaklığı ve yağış
durumuna göre en az bir ay bekletilmektedir.
Fotoğraf: 4. 1. Gölbaşı’nda havuzun çamur ile dolmuş hali ve tortu havuzu
Fotoğraf:4. 2. Gölbaşı’nda ters- düz edilen çamurlar
VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ
331
Yoğurma ve Şekillendirmeye Hazırlık: Depoda bekleyen çamurlar, içindeki
havanın alınması amacıyla vakumlu kil makinesine daha sonra da ürün
boyutlarının kolay belirlenmesi için sucuk/ rulo makinesine sokulmaktadır. Sucuk
makinesinden çıkan rulolar ölçü alma çubukları yardımıyla ürün çeşidine göre
kesilip tornanın yanına konmaktadır.
Torna ile Çamur Şekillendirme:
Atölyede yapılan tüm ürünlerin
şekillendirilmesinde otomatik torna kullanılmaktadır.
Kurutma: Şekle giren ürünler, içerisindeki suyun çekilmesi için gölgede bir gün
kurutulmaktadır.
Astarlama: Tokat/ Turhal’ ın kızıl toprağı sulandırılarak astar hazırlanmakta ve
ürünler tam kurumadan fakat belli bir sertliğe kavuştuğunda sünger yardımı ile
çömleklerin üzerine sürülmektedir. Böylece çömleklerde ki düzgünlük sağlanmış ve
fırınlama işlemi için de dayanıklılık da arttırılmış olmaktadır.
Süsleme: Şekillendirme işlemi son bulduğunda beyaz ya da kızıl toprak boya
ile kalın çizgi şeklinde süsleme yapılmaktadır.
Fırınlama: Fırınlanmak için içeriye taşınan ürünler, depoda biriktirilmekte daha
sonra ürünlerin dayanıklılığına göre fırının altına büyük ve sağlam işler, en üstüne
de küçük ve narin işler dizilmektedir. Doldurma kapısının ilk kapağı yerine
yerleştirilerek ürünlerin kayması engellenerek yüklemeye devam edilmektedir. Bu
işlemler doldurma kapısı tamamen kapatılana kadar tekrarlanır. Yükleme işlemi
tamamlandıktan sonra doldurma kapısı olası ısı kaybına karşı tamamen, fırın
bacası ise kısmen balçıkla sıvanarak kapatılmaktadır.
Pişirimde yakıt olarak kullanılacak organik atıklar (mobilya fabrikalarından
getirtilen odun atıkları) ateşleme kapısı önüne istiflenerek fırın ateşlenmekte ve
fırın yaklaşık 2–3 saat boyunca yavaş yavaş ısıtılmaktadır. Daha sonra talaşlarla
ateş güçlendirilmektedir. 4–8 saat arasında gerçekleşen pişirim sonunda yaklaşık
olarak 1000–1050
0
C dereceye ulaşılmaktadır. Yaz aylarında yapılan pişirimler
sonrasında ateşleme kapısı açık bırakılarak fırının soğuması sağlanırken kış
aylarında hızlı soğumayı engellemek için bu kapı kapalı tutulmaktadır. Pişirimden
bir kaç gün sonra açılan fırın aşama aşama boşaltılmaktadır. Önce baca açılmakta
ve oradan pişmiş ürünlerin bir kısmı alınmakta daha sonra doldurma kapısını
kapatan kapaklar sırasıyla alınarak ürünlerin boşaltılmasına devam edilmektedir.
Ürünlerin kaymadan alınabileceği aşamada fırın içine girilir ve fırın boşaltılır.
Yüzeyinde kırpıklar ya da minik pürüzler olan ürünlerin üzeri son olarak zımpara ile
düzeltilir. Böylece pişirim ve bitirim işlemleri de son bulmaktadır.
5. ÜRETİLEN ÜRÜNLER
Konyalı Çömlek Atölyesi’nde 1970’lerden günümüze kadar saksı, vazo,
amfora, Rus vazolarının yanında günlük kullanım eşyaları olan testi, akvaryumluk,
yoğurtluk, kapama testisi, gelin testisi ve dolma kapağı üretilmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Konyalı Çömlek Atölyesi, Ankara ili Gölbaşı ilçesinin çıkışında, Velihimmetli
Köyü’nde hizmet vermektedir. Atölye önceleri Gölbaşı Mezarlığının yanında hizmet
vermekteyken 1979’ da Mogan Parkın karşısına taşınmıştır. Daha sonra atölyede
ürün pişiriminde kara fırın kullanılması ve ilçede yerleşimin artması nedeniyle
şimdiki mekânlarına taşınmışlardır. 2000 krizinden önce tüm sezon çalışan atölye,
şimdilerde talebin azalması nedeniyle sezonluk çalışmaktadır. Bu bilgiler ışığında