Viktor hüQO

Dörd cüt Ģən gənc, günəĢə, tarlalara, çiçəklərə, meĢəyə qovuĢaraq, həyatın sevinci ilə nəĢələnirdi. 

Təbiətin behiĢti andıran bu bucağında gənc qızlar danıĢır, gülür, qaçıĢır, oynaĢır, kəpənək qovur, 

zərif çəhrayı corablarını hündür otlar arasında isladaraq sarmaĢıq qırırdılar, gənc, dəlisov, heç də 

tərs olmayan bu qızlar addımbaĢı kiĢilərdən öpüĢ alırdılar, yalnız öz Ģüursuz, dalğın və ürkək 

fikirlərinə qapanmıĢ Fantinadan, bu sevən qızdan baĢqa. Favurita ona deyərdi: ―Sən həmiĢə 

özünü dağ baĢına qoyursan‖. 

Həqiqi sevinclər belədir. XoĢbəxt cütlər həyata, təbiətə qüvvətli çağırıĢdır: onlar görünəndə 

bütün varlıq nəvaziĢ və iĢıq saçır. Bir zaman bir pəri varmıĢ ki, ancaq sevgililər üçün meĢə və 

çəmənlər yaratmıĢdır. Beləliklə, ölməz sevgililər məktəbi yaratmıĢdır. Nə qədər ki, meĢələr və 

məktəblilər vardır, bu məktəb də həmiĢə mövcud olacaqdır. Buna görə də bahar mütəfəkkirləri 

cəlb edir. Patrisi və bıçaq itiləyən, per mənsəbinə qaldırılmıĢ hersoq və xırda iĢçi, keçmiĢdə 

deyildiyi kimi, ―saray əhli və Ģəhərlilər‖ – hamı bu pəriyə tabedir. Hamı gülür, hamı bir-birini 

axtarır. Havada bir apofeoz parıltısı yayılmıĢdı – sevgi insanları gör necə dəyiĢdirir! Aciz bir 

notarius mirzəsi yarımallaha çevrilir. Bu yüngül sədalar, yaĢıl otlar arasında bir-birinin dalınca 

qaçan bu gənclər, qaçaraq qucaqlanan bu qız beli, musiqi kimi səslənən bu sözlər, bircə hecanın 

ahəngi ilə özünü ələ verən bu pərəstiĢ, dodaqların dodaqlardan qopardıqları bu kilonarlar – 

hamısı səmavi bir mənliklə yanımızdan ötərək par-par yanır. Gözəllər Ģəhvət və səxavətlə 

özlərini bəxĢ edirlər. Hamıya elə gəlir ki, bu hal davam edəcəkdir. Filosoflar, Ģairlər, rəssamlar 

bu vəcdləri seyr edir və gözləri qamaĢmıĢ halda bunları necə əks etdirəcəyini bilmirlər. ―Gəmi 

Kiferaya yola düĢür‖ – deyə Vatto səslənir; avamları əbədiləĢdirmiĢ rəssam Lankre göylərə uçan 

Ģəhərlilərini seyr edir; Didro bütün aĢiqlərə ağuĢunu açır, d’Yurfe isə onların arasında duridləri 

görür. 

Nahardan sonra dörd cüt gənc o zamankı kral çiçəkliyinə, bir az əvvəl Hindistandan gətirilən 

bitkiyə tamaĢa etməyə getdilər: o zaman bütün Parisi Sen-Kluya cəlb edən bu bitkinin adı indi 

yadımızda deyil; bu, hündür gövdəli qəribə və gözəl bir kol idi, onun saysız-hesabsız sap kimi 

nazik, saçaqlanmıĢ, yarpaqsız budaqları baĢdan-ayağa kimi xırdaca ağ güllərlə örtülmüĢdü, buna 

görə kol üzərinə çiçək səpilmiĢ bir baĢı xatırladırdı. Onun ətrafı daim tamaĢaçılarla dolu olurdu. 

Ağaca tamaĢa etdikdən sonra Tolomes: ―EĢĢəyə qonaq edirəm!‖ deyə çığırdı və sürücü ilə 

qiymət barəsində razılaĢıb, dəstə Vanv və Ġssidən keçərək geriyə yola düĢdü. Ġssidə bir hadisə üz 

verdi. Ġnqilab zamanı zəbt olunmuĢ və o zamana kimi ordu podratçısı Burkenin ixtiyarına keçmiĢ 

park təsadüfən açıq idi. Onlar parka girdilər, anaxoret oyuğu qoyulmuĢ mağaraya getdilər, 

məĢhur güzgülü otağın – milyoner olmuĢ Ģöhrətpərəst satirə və ya Priapa çevrilmiĢ Türkareyə 

layiq olan bu tələnin bütün əsrarəngiz təsirlərini hiss etdilər. Gənclər abbat de Berni tərəfindən 

mədh edilmiĢ iki Ģabalıd ağacının arasında asılan böyük torlu yelləncəyi lazımınca hərəkətə 

gətirdilər. Gözəl qızları növbə ilə yellədərək, gülüĢür və qalxarkən, Qrezin özünü belə heyran 

edə biləcək qırıĢlar əmələ gətirən tumanlar arasında Tuluza əhli və bir qədər də ispaniyalı olan 

Tolomes – axı Tuluza Tolozanın xalası qızıdır – kədərli reçitativlə qədim ispan mahnısını 

oxuyurdu, bu mahnı da, yəqin, iki ağac arasında kəndirdə yellənərək yuxarı qalxan bir gözəlin 

təsirindən yaranmıĢdı: 

 

Soy de Badajoz, 

Amor me llama 

Toda mi alma 

Ees en mis ojos, 

Porque ensenas 

A tus piernas1. 

 

Təkcə Fantina yellənmək istəmədi. Favurita xeyli kinayə ilə: 

– Adamlar bu cür əzilib-büzüləndə lap zəhləm gedir, – deyə mırıldandı. 

EĢĢəklərə minib bir qədər gəzəndən sonra onlar baĢqa bir əyləncə tapdılar: qayıqla Senadan 

keçdilər və Passidən Ulduz qarovulxanasına qədər piyada getdilər. Gənclərin səhər saat beĢdən 

---

ayaq üstündə olduqlarını unutmayın, lakin nə olsun ki! Favurita: ―Bazar günü yorulmazlar, bazar 

günü yorğunluq özü də istirahətdir‖- deyirdi. 

Saat üçə yaxın dörd cüt gənc bəxtiyarlıqdan sərməst olaraq, Bojon dağının təpəsindəki ―rus 

dağları‖ deyilən qəribə bir qurğudan aĢağıya yumbalandılar, bu dağların dolaĢıqdı cizgiləri 

Elisey yollarının ağacları üzərində görünürdü. 

Favurita ara-sıra: 

Bəs sürpriz hanı? Mən sürpriz tələb edirəm! – deyə səslənirdi. 

Tolomes – səbir edin, – deyirdi. 

 

BEġĠNCĠ FƏSĠL. 

Bombard meyxanasında. 

 

Gözəl rus dağlarında doyunca əyləndikdən sonra dostlar nahar barəsində düĢünməyə baĢladılar 

və nəhayət, bir qədər yorulmuĢ səkkiz yoldaĢ, Rivoli küçəsində Delorm passajı yanında restoran 

saxlayan məĢhur Bombardın Yelisey yollarındakı ―Bombard‖ meyxanasına girdi. 

Böyük, lakin çirkli bir otaq, otağın dərinliyində pərdə ilə örtülmüĢ bir çarpayı (meyxana bazar 

günü münasibətilə camaatla son dərəcə dolmuĢ olduğundan istər-istəməz bu otaqla 

kifayətlənməli oldular), ağacların yarpaqları arasından sahili və çayı seyr etməyə imkan verən iki 

pəncərə; pəncərələrdən içəri düĢən parlaq avqust günəĢinin Ģüaları, iki masa, birinin üzərində 

qadın və kiĢi Ģlyapaları ilə qarıĢıq bir yığın çiçək dəstəsi, o birinin arxasında isə Ģərab ĢüĢələri, 

stəkanlar qarĢısında oturmuĢ dörd cüt gənc. Masa üstündə hər Ģeydə bir qədər qarıĢıqlıq, masanın 

altında isə daha çox tör-töküntü. Molyer demiĢkən: 

 

Masa altda ayaqlar bir hay saldı ki, bir an. 

Sanki, çaxdı ildırım, lərzəyə düĢdü hər yan. 

 

Səhər saat beĢdə bu qədər Ģairanə baĢlanan bu əyləncə axĢam saat beĢin yarısında bu halda idi. 

GünəĢ batır, iĢtah getdikcə azalırdı. 

GünəĢ və camaatla dolmuĢ Yelisey yolları Ģəhərin iki tərkib hissəsi olan iĢıq və tozla dolu idi. 

Marlinin mərmər atları Ģaha qalxır və sanki, qızılı duman içində kiĢnəyirdilər. Ekipajlar oyan-

buyana Ģütüyürdü. Neli küçəsi ilə, baĢda Ģeypurçu, bir eskadron ehtiĢamlı leyb – qvardiyaçı 

keçirdi: Tüilri sarayının qübbəsi üzərində axĢam Ģəfəqinin Ģüalarından azacıq qızarmıĢ ağ bayraq 

yellənirdi. Ġndi yenə XV Lüdovik meydanı adlanan SaziĢ meydanı gəzməyə çıxmıĢ adamlarla 

qaynaĢırdı. Bir çoxlarının yaxasında ağ muar bantlar üzərində 1817-ci ildə hələ tamamilə yox 

olmamıĢ gümüĢ zanbaqlar görünürdü. AlqıĢlayan tamaĢaçıların dairəyə aldıqları dəstə ilə balaca 

qızlar o zaman məĢhur olan bir nəğmə oxuyurdular. Bu nəğmədə Burbonlar tərif edilir. Yüz gün 

isə biabır edilirdi. Nəğmənin nəqaratı belə idi. 

 

Gentdən bizim atamızı 

Özümüzə qaytarın. 

Paris ətrafının bayramsayağı geyinmiĢ, bəziləri isə burjualar kimi döĢünə zanbaq taxmıĢ əhalisi 

gurultulu dəstələrlə baĢ meydana və Marini meydanına yayılmıĢdı. 

Kimi oyun oynayır, kimi yelləncəkdə yellənir, kimi içirdi, mətbəə Ģagirdləri baĢlarına kağızdan 

papaq qoyub gəzirdilər, gurultulu qəhqəhə səsləri eĢidilirdi. ġənlik hər yanı bürümüĢdü. Bu dövr 

möhkəm sakitlik və royalistlər üçün tam təhlükəsizlik dövrü idi: məhz bu zamanlarda polis 

prefekti Anqlesin Parisin ətrafı haqqında krala verdiyi gizli və müfəssəl bəyanatlardan biri bu 

sözlərlə qurtarırdı: ―Əlahəzrət, sağlam mülahizəyə görə, bu adamlardan qorxmağa heç bir əsas 

yoxdur. Onlar piĢik kimi qayğısız və tənbəldirlər. Əyalət camaatı dinc durmur, amma Paris 

əhalisi belə deyil. Bunların hamısı balaca adamcığazlardır. Bu cırtdanların ən azı ikisindən 

əlahəzrətin bircə nəfər qrenadyoru çıxar. Xeyr, paytaxtda yaĢayan qara camaatdan heç bir qorxu 

ola bilməz. Maraqlı burasıdır ki, son əlli il ərzində bu adamların boyu daha da kiçilmiĢdir və indi 

Paris ətrafının əhalisi inqilabdan əvvəlkindən daha da cırdır. Onlar tamamilə təhlükəsizdir. 

---