Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

8.Bakteriofaglarning ochilishi
Bakteriofaglar ham viruslarning bir turi bo‘lib, faqat bakteriyalarning, zamburug‘larning va aktinomitsetlarning virusidir. Bakteriofag «fagos» - grekcha so‘z bo‘lib, “yemiraman” degan ma’noni anglatadi. Bakteriyalarda boshqa turli tirik mavjudotlarga o‘xshash o‘zining paraziti bo‘ladi va bu bakteriofag deyiladi.
Bakteriofaglarni birinchi bo‘lib rus biologi Gamaleya (1898) va ingliz olimi Tuort (1915) aniqlaydi, lekin ular buni atroflicha tekshirmaydilar.
1917-yili fransiyalik olim D.Erell dezinteriya kasalligi bilan kasallangan odamning axlatini tekshirib, axlatda filtrdan o‘tuvchi qandaydir narsalar borligini va ana shu narsa dezinteriya (ichburug‘) kasalligini qo‘zg‘atuvchi bakteriyani eritib, kasalning tuzalishiga yordam berishini aniqlaydi. Ana shu filtrdan o‘tuvchi narsaga «bakteriofag» deb nom berdi. Bakteriofag ta’sirida bakteriyalarning erib ketishi bakteriofagiya hodisasi deyiladi.

9.Viriondagi vaksina subbirliklari
Viriondagi vaksina subbirliklari.
Tabiat bilan mos kelgan holda oziga xos antigen vaksinalari tirik, tirik bolmagan va birga qoshilgan (tirik va olik antigenlar bilan bir qatorda ularning alohida antigen) turlariga bolinadi. Tirik vaksinalar divergent (tabiiy) mikroorganizm shtammlaridan olinadi, bu oz navbatida inson uchun zaiflashtirilgan kasallik yuqtirish havfidan holi tutadi, ammo shu vaqtning ozida antigenlarning toliq toplamini ozida mujassamlashtiradi (masalan, sigir chechagi virusi) shuningdek, vaksinalar suniy mikroorganizm shtammlaridan olinadi. Tirik vaksinalarga shuningdek vektorli vaksinalar ham kiradi, ular irsiy injineriya usuli orqali olinib, vaksinaga oid shtamm sifatida tanish, uning tarkibida begona antigenning geni mavjud(masalan, gepatit V antigen virusi tarkibiga qurilgan chechak vaksina virusi).
Tirik bolmagan vaksinalar molekulyar (kimyoviy) va korpuskulyar turlariga ajratiladi. Molekulyar vaksinalar oziga xos himoyalaydigan antigenlar asosida tayyorlanib, ular molekulyar korinishda bolgan, biosintez va kimyoviy sintez yoli orqali olinadi. Bu vaksinalarga shuningdek, anatoksinlar kiradi. Ular formalin molekula toksinlari bilan zararsizlantirilgan, mikrob xujayralarini shakllantiradigan (difteriyali, qoqshol kasaligiga oid, botulizmga oid va boshqalar) xususiyatga ega. Korpuskulyar vaksinalar yaxlit mikroorganizmlardan olinadi, fizikaviy (issiqlik, ultrabinafsha va boshqa issiqlik tarqalishi) yoki kimyoviy (fenol, spirt) faoliyati toxtatilgan uslublar (korpuskulyar, virusli va bakterial vaksinalar) yoki antigen tuzilmasidagi toqima ositidagi molekulalardan olingan mikroorganizmlardan: (subvirion vaksinalari, split-vaksinalar, murakkab antigen tuzilmasidan olingan vaksinalar).
Molekulyar antigenlar yoki murakkab himoyaviy antigen bakteriya va viruslari sintetik va yarim sintetik vaksinalarini tayyorlashda qollaniladi. Bu oz navbatida oziga xos antigenlar, polimer tashuvchisi va adyuvantlar majmuasini oz ichiga oladi. Malum bir infeksiyaga qarshi moljallangan immunizatsiya, alohida vaksinalardan (monovaksina) bir nechta monovaksinalarni ozida tarkib toptirgan murakkab preparatlar tayyorlanadi. Aynan shu yonalishga moljallangan vaksinalar, polivaksinalar, polivalent vaksinalar bir vaqtning ozida bir nechta kasallikka qarshi immunitet bilan taminlaydi. Bunga singdirilgan difteriya va qoqshol anatoksinlari hamda kokyotal korpuskulyar singari antigenlarini oz ichida jamlagan AKDS vaksinasi misol bola oladi. Shuningdek, polianatoksinlar oilasi ham mavjud. Unga botulizm pentaanatoksinlari, gagrenaga qarshi tetraanatoksin, difteriya-qoqshol dianatoksinlari kiradi. Poliomelitga qarshi prafilaktika uchun birgina polivalent preparati qollaniladi. Ushbu preparat poliomelit virusi I, II, III serotipli attenuirlangan shtammlaridan iborat.