Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
104 Nə başı eşqli cahıl da yoxdur (50, 571). Bu qoşma təkcə şəkli xüsusiyyətləri, qafiyə və rədifi ilə deyil, öz məzmunu etibarı ilə də Vaqifin “Bayram oldu” qoşmasının təsiri altında yazılmışdır. Vaqif yaradıcılığının təsiri Aşıq Məhəmməd, Molla Cuma, Xəyyat Mirzə, şair Vəli və məşhur ustad aşıqların əsərlərində də nəzərə çarpır (50, 571-572). Alim şairin əsərlərinin 1968-ci il nəşrinə yazdığı mü qəddimədə onun əsərlərində Azərbaycan xalqının adət və ənənələrinin, yerli və məhəlli xüsusiyyətlərinin özünün parlaq əksini tapdığını diqqətə çatdıraraq, Va- qifin yaradıcılığında ruh yüksəkliyini və həyata bağlılığı əsas motivlərdən biri kimi xarakterizə edir: “O, xalqdan qüvvət almış, xalq ədəbiyyatının nikbin əhvali-ruhiyyə- sindən qidalanmışdır. Şairin həyata nikbin baxışını ifadə edən əsərlər içərisində onun Vidadi ilə deyişməsi daha səciyyəvidir. Həyatının son illərində yazdığı “Bax” rədifli qəzəli və “Görmədim” müxəmməsində şair həyatın keşməkeşlərində müəyyən acı təcrübəsi olan, çərxi-dövranın ədalətsiz gərdişindən narazı olan bir insan kimi şikayətlənir. Şair Vidadiyə yazmış olduğu “Bax” rədifli qəzəlində dostuna müraciətlə “Gərdişi-dövranın gəc rəftarından” ibrət götürməyə, həyatda baş verən bu cür gözlənilməz hadisələrdən dərs almağa çağırır. Ey Vidadi, gərdişi-dövrani-gəc rəftarə bax, Ruzigara qıl tamaşa, karə bax, kirdarə bax!” (118, 8; 119, 8). Həmid Araslı Vaqifin dostuna müraciət edərkən həmin şeirdə dediyi aşağıdakı misranı nümunə gətirir: Baş götür bu əhli aləmdən ayaq tutduqca qaç, Nə qıza, nə oğula, nə dusta, nə yarə bax! (118, 9) Daha sonra Vaqifin Vidadiyə müraciətlə dediyi bu sətirlərə keçir: Say qənimət diriliyin dəmini, 105 Keçən həmdəmlərin çəkmə qəmini, Ağlın olsun sil gözünün nəmini, Dəxi geri gəlməz onlar, ağlarsan! (118, 9) Həmin misraların mənaca nə qədər fərqli olduğuna diqqət çəkən Həmid Araslı eyni şəxsə müraciətlə söylənilən bu şeirlərin ruhunda aydın görünən ziddiyyəti Vaqifin dünya görüşü və yaradıcılığında olan kəskin dönüşün ifadəsi kimi səciyyələndirir və yazır: “Vaqif yaradıcılığindakı bu dönüşü aydın ifadə edən başqa bir əsər isə onun “Görmədim” müxəmməsidir. Şairin ictimai məzmunlu əsərləri içərisində mühüm yer tutan bu müxəmməsi Vaqif Məhəmməd bəy Cavanşirin haki- miyyəti illərində qələmə almışdır. Burada yaşadığı mühitdə həddindən artıq ədalətsizliklərə məruz qalan şairin etirazları, zəmanəsindən şikayətləri ifadə olunur. Vaqif bu müxəmməsi yaşadığı mühitin və cəmiyyətin başdan ayağa qədər haqsızlıq üzərində qurulduğunu kəskin ifşa edən aşağıdakı beytlərlə başlayır: Mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim, Hər nə gördüm əyri gördüm, özgə babət görmədim” (118, 9). Vaqifin şeirlərinin 1945-ci il nəşrinin müqəddiməsində yazılanlar isə Həmid Araslının şairin şeirlərinin şəkli etibarilə iki əsas hissəyə ayrıldığı fikrində olduğunu göstərir. Alim yazır ki, bunlardan birisi aşıq qoşmaları əsasında yazılmış şeirlərdir: “Bu şeirlər aşıq qoşmalarının şəkil xüsusiyyətlərindən istifadə edilərək yazılmışdır, lakin klassik şeirin xalq ədəbiyyatına uyğun cəhətlərindən qidalanmışdır. Vaqif xalq şeirlərinin ruhunu qədim ədəbiyyatın yaxşı cəhətləri ilə birləşdirən bir sənətkardır. Bunun üçün də bir ədəbi məktəbin başçısı hesab olunur. Bu tərzdə yazılmış əsərlərdə Vaqifin dili çox sadədir, bədii ifadə vasitələri 106 xalq danışıq dilindən alınmışdır. Vəzn – barmaq hesabı adlanan heca vəznidir. Şəkli isə qoşmadır”. Alimin Vaqi- fin ilk dəfə nəşr etdirdiyi “Gəlin” rədifli qoşmasından aşağıdakı parçalar bu qəbildəndir: Siyah zülfün qəddin ilən bərabər, Nazik ağ əndamın bəyaz, qar gəlin! Sallanışın tamam cahana dəyər, Sənin tək bir gözəl harda var, gəlin?! (118, 9) Məlayikələr gəlir sənə salama, Qəmzən məni çapdı, gəl bax yarama, Şəkər qübbəsidir, yoxsa şamama, Qoynun içindəki qoşa nar, gəlin? (116, 13). Bu qoşmanı aşıq gözəlləmələrindən fərqləndirməyin çətin olduğunu bildirən Həmid Araslı yazır ki, şairin işlətdiyi siyah, zülf, qədd, əndam, bəyaz, cahan, qübbə, intizar və s. ərəb-fars sözləri aşıq şeirlərində vətəndaşlıq qazanmış, hətta danışıq dilinə keçmiş kəlmələrdir. Vaqifin qoşmalarının öz daxili qafiyələri ilə də xalq ədəbiyyatının qoşayarpaq adlanan növündən istifadə yolu ilə yaradıldığını qeyd edən alim bu şəkildə hər bənddə olan misraların daxili qafiyələrinin müəyyən hecada, yəni 5-6 hecada yarandığını göstərir: “Adi qoşmada hər bənddə 4 misra olduğundan və son misradakı qafiyə ümumi qoşma ilə həmqafiyə, qalan misralar bir qafiyəli olursa, bu qo şayarpaqda hər bənddə 7 qafiyə bəndə aid olub, 8- ci qafiyə qoşmanın ümumi qafiyəsilə həmahəng olur. Məsəla: Ey şahi xubların şuxi dilbərin, Səndən sənübərin xəcaləti var (116, 13). Bu misralarla başlanan qoşmada ümumi qafiyə “var” rədifilə davam edən “xəcaləti” kəlməsidir. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|