Vüsal SƏFİyeva
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
98 mənada şifahi aşıq poeziyası ifadəsi yerinə düşür və onun yazılı poeziya ilə qoşa qanad olduğu diqqət mərkəzinə çəkilir” (133, 29). Həmid Araslı yazılı ədəbiyyatla folklorun əlaqəsinə dair tədqiqat və nəşr işlərində mövzuya məhz bu prizmadan yanaşmışdır. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, onun 1960- cı ildə “Aşıq yaradıcılığı” kitabını çap etdirməsi, “Şah İsmayıl”, “Əsli və Kərəm”, “Aşıq Qərib”, “Şəhriyar” və “Koroğlu” kimi dastanları hərtərəfli tədqiq etməsi, “Kitabi – Dədə Qorqud”u 1939, 1962, 1977- ci illərdə təkrar-təkrar nəşr etdirməsi, ona ön söz yazması və redaktoru olması və bu istiqamətdə gördüyü di gər ölçüyəgəlməz xidmətləri alimin xalqın etnik təfəkkürünün formalaşdırılmasında, xalq ədəbiyyatı kimi zəngin ədəbi-bədii irsin xalqımıza yenidən qazandı- rılmasında oynadığı mühüm rola bariz nümunədir. Həmid Araslı Molla Pənah Vaqif və Molla Vəli Vida di yaradıcılığına da eyni prizmadan yanaşır. Alim Vaqifin yüksək zövq, incə hisslər, dərin və nikbin duyğular şairi olduğunu yazır, onun şeirlərində şifahi xalq ədəbiyyatından, aşıq şeirindən gələn ən yaxşı xüsu- siy yətlərin klassik şeirin nəcib ənənələri ilə birləşdiyini qeyd edir: “Şair klassik şeirin əsas motivi olan sevgi lirikasına belə təzə bir məna, təzə bir rövnəq verir. Həyatdan, şifahi aşıq şeirindən gələn şən və şux bir nikbinlik, yüksək dünyəvilik bu lirikanın əsas səciyyəvi cəhətlərini təşkil edir. Onun əksər şeirləri – qoşmaları, qəzəlləri, müstəzadları, müxəmməs və müəşşərləri, əsasən bir nöqtədə birləşir: hamısı məhəbbətdən, hamısı gözəldən bəhs edir. Həm də bu şeirlərdə konkret bir gözəllik, dünyəvi bir sevgi tərənnüm edilir. Həyat aşiqi o lan şair sanki canlı boyalar, real detallarla qarabağlı qızın portretini çəkir: Boyu mina gərək, sinəsi mərmər, 99 Bəyaz ala gül əndamlı sərasər, Əlində al həna, zümründə ənbər, Qaşında, gözündə sürmə gərəkdir (157, 7). Şairin söz fırçası ilə çəkdiyi bu rəsmlər öz milli təravəti, yüksək orijinallığı ilə seçilir. Tədqiqatçı göstərir ki, Vaqif gözəlləri səliqəli, mədəni, vəfalı, sadiq görmək istəyir, hətta qadın əsarətinin nişanəsi olan çadraya qarşı da öz etirazını gizlətmir: Nə səfa ol gül yanaqdan kim, gözə görünməyə, Nə ləzzət ol qönçə ləbdən kim ki, xəndan olmaya?” (50, 559). Alim yazır ki, “başqa bir qoşmada Vaqif daha da irəli gedərək hətta elat qadınlarının büründüyü yaşmağa da qarşı çıxır: “Əvvəl gözəllərdə gərəkdir çağlıq, Ondan sonra ola sadəlik, ağlıq, Nə ağzında yaşmaq, nə üzdə yaylıq, - Çirkinlik üzünü bürüyəndədir” (50, 560). Vaqifin əsasən qoşma ustası olduğunu deyən Həmid Araslı bildirir ki, o, qəzəl, müxəmməs, müəşşər və müstəzadlar da yazmış, qədim şeirin bütün şəkillərin- də əsərlər yaratmışdır. Vaqifin bu şeirlərində onun qoşmalarında gördüyümüz ruh və xüsusiyyətlər vardır: “Lakin belə şeirlərində şair daha çox məhəbbətin ümumi fəlsəfi mahiyyətindən bəhs edir, öz hiss və fikirlərini ümumiləşdirməyə səy edir. Onun “Olmaya”, “İgidlərdə”, “Düşər”, “Bax” rədifli qəzəlləri bu qəbildəndir” (157, 7). Vaqifin bir sıra təcnislər də yazdığını vurğulayan alim, bununla belə, onun təcnislərinin çoxunun qulaq və göz cinaslarından yarandığını, bugünkü əlifba ilə yazılanda onların bəzən öz cinaslığını itirdiyini qeyd etmişdir. H. Araslı göstərir ki, Vaqifin bir sıra müxəmməsləri (kürk, tüfəng, çuxa haqqında və s.) 100 müəyyən münasibətlə əlaqədar olaraq yazılan və öz sadəliyi ilə klassik şeirin müxəmməs formasından fərqlənən əsərlərdir: “Şairin yaradıcılığında xüsusi yer tutan “Görmədim” rədifli müxəmməs istisna edilərsə, bunların da çoxu gözəllik aşiqi nikbin bir şairin eşq təranələridir” (157, 7). Biz də alimin bu fikri ilə razıyıq ki, həmin müxəmməslər içərisində Vaqifin 1784-cü ildə Tiflis şəhərində yazdığı şeirlər xüsusilə maraqlıdır. Tiflisdə qonaq olduğu zaman Gürcüstan hökmdarı İraklinin oğluna təqdim etdiyi müxəmməsində şair feodal hakimini mədh etmək deyil, öz yaradıcılıq prinsipinə uyğun olaraq məharətli bir sənətkar qələmi ilə Tiflis gözəllərinin və qonşu Gürcüstan təbiətinin təsvirini vermişdir. Bu müxəmməsdə şair Tiflis şəhərinin tamaşasından aldığı ləzzəti ifadə edir. Tiflisi dünyanın cənnəti adlandırır və bu yerin gözəllərini mədh və tərif edir: Mərhəba, Tiflis imiş cənnəti dünya yerinin, Yığılıbdır ona cəmiyyəti huri, pərinin, Mən bu şəhrin nə deyim vəsfini dilbərlərinin, Filməsəl şəklü şəmayildə, bəli, hər birinin Mahi – təbanə bərabər sərü simaları var” (50, 561- 562). Həmid Araslı göstərir ki, “əruz vəzninin tələblərinə görə şairin dili qəzəl və müxəmməslərində onun qoşmalarından bir qədər fərqlənir. O, bəzən ərəb və fars ifadə tərkibləri işlətməli olur. Lakin Vaqif dilinin aydınlığı onun bu tipli şeirlərində belə dərhal nəzərə çarpır və klassik şeirdəki qəzəl və müxəmməslərdən həm məzmun, həm də formaca ayrılır (50, 563). Alim Vaqifin gözəlləmələrində misilsiz bir sənətkar olduğunu xüsusilə qeyd edərək onun son dərəcə yüksək bir zövqə malik olduğundan təbiət gözəlliyinin ən Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|