Western caspian
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 108 çilər unudurlar ki, bərabərlik, ədalətli cəmiyyət haqqında ilk fikirlərin mənbəyi tarixən Şərq olmuş, onların reallaşması uğrunda fəal sosial mübarizə də məhz burada baş vermişdir. Bunun üçün sadəcə olaraq Məzdəkilər, Xürrəmilər və digər tarixi sosial hərəkatları yada salmaq kifayətdir. Lakin elmi-texniki, mədəni nailiyyətlər, xüsusi mülkiyyət institutu, mülki və dini hakimiyyətlərin bölünməsi və digər amillər Qərbdə ictimai təşkilatlanmanın daha səmərəli formalarının tapılmasına təsir göstərmiş, nəticədə müasir Qərb demokratiyası təşəkkül tapmışdır. Beləliklə, heç bir sivilizasiya, nə qədər güclü olursa olsun, bütün bəşəriyyət üçün məsuliyyət yükünü təkbaşına aparmaq iqtidarında deyildir. Ona görə də bəşəri böhrandan çıxış yolu da birgə, ümumbəşəri səylərlə axtarılıb tapılmalıdır. Şərqlə Qərbi qarşı-qarşıya qoymaq, bu və ya digər tərəfə üstünlük vermək heç bir müsbət nəticəyə gətirə bilməz. Hamını heyrətə salan Yapo- niyada Şərq və Qərb təfəkkür tərzlərinin uğurlu vəhdəti əsas götürüldü, yəni Şərqin yüksək mənəvi potensialı Qərbin rasional düşüncə mədəniyyəti ilə birləşdirildi. Deməli, bəşəriyyətin əsasının, bütövlükdə insan cəmiyyətinin mütərəqqi mənəvi mədəni irsini təşkil edən yeni inkişaf paradiqmasının işlənib hazırlanması lazımdır. Bunun üçün sivilizasiyaların və mədəniyyətlərin dialoqu zəruridir. Elə bir dialoq ki, bütün bəşəriyyətin, müxtəlif sivilizasiyaların, xalq- ların humanitar potensialını hərəkətə gətirə bilsin, müxtəlif mədəniyyətlər ara- sındakı fərqləri aradan qaldırmağa deyil, onlar arasında balansın yaradılmasına səy göstərsin. Mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi, dialoq rejimində inkişaf etdirilməsi, sivilizasiyalararası gərginliyin aradan qaldırılması üçün dövlətlər bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəli üç məsələyə qadağa qoymalıdırlar: 1. Mədəni əsasda qarşıdurma ideyasından imtina etməli; 2. Mədəniyyətləri qarşı-qarşıya qoymaq cəhdlərinə, başqa mədəniyyəti aşağılayan sözlərə, hərəkətlərə yol ver- məməli; 3. Nəhayət, dialoqun baş tutması üçün onun iştirakçıları öz mədəniy- yətini daha üstün tutan ifrat iddialardan birdəfəlik əl çəkməlidirlər [5]. Tarixən sivilizasiyaların dialoqu iki yolla baş vermişdir: 1. Uzunmüddətli sivilizasiyalararası qarşılıqlı əlaqələr vasitəsilə. Bu, obyektiv bir proses olub, coğrafi, tarixi amillərlə şərtlənir və kimlərinsə iradəsindən, ya da seçimindən asılı deyil. Bu cür əlaqələr lap qədim dövrdən başlamışdır və indiyə qədər davam edir. Misal olaraq Qədim Şərqlə antik dünyanın əlaqələrini, orta əsrlərdə Asiya və Avropa arasındakı Böyük İpək yolu vasitəsilə həyata keçirilən əlaqələri göstərmək olar; 2. Sivilizasiya və mədəniyyətlərin nümayəndələri arasındakı əlaqələr vasitəsilə gedən dialoq. Dialoqun bu forması coğrafi və tarixi amillərlə şərtlənmir, məqsədyönlü fəaliyyət sahəsində həyata keçirilir. Dialoq beynəlxalq münasibətlərin yaxşılaşması üçün universal model kimi istər siyasətdə, istərsə də dində və mədəniyyətdə birtərəfliliyi, monoloqu inkar edir. Beynəlxalq hüququn bəzi normalarının dəyişdirilməsi ilə bağlı son vaxtlar səslənən təkliflər də məhz bu zərurətdən doğur. Sirr deyil ki, bu normaların əksəriyyəti çoxqütblü dünyanın məhsuludur və iri dövlətlərin maraqlarına hesablanmışdır. Bu məsələdə müsəlman dövlətlərin maraqları heç “Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 109 vaxt nəzərə alınmır. Təsadüfi deyil ki, qlobal sivilizasiyanın təşəkkülü prosesin- də əsas təhlükə də məhz müxtəlifliyin qiymətləndirilməməsidir. "Maneələri dəf edərkən. Sivilizasiyalararası dialoq" kitabının müəllifləri "müxtəliflik qor- xusu"nu mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında dialoqun qarşısında ən təhlükəli maneə hesab edirlər [6]. Sivilizasiyalararası, mədəniyyətlərarası münasibətlərin dramatikliyinə və mürəkkəbliyinə baxmayaraq, onların dialoqu fundamental ziddiyyətlərin aradan qaldırılmasının, bütün tərəfləri qane edən qarşılıqlı əlaqə və prinsiplərin müəy- yənləşdirilməsinin ən konstruktiv üsuludur. Bəzi hallarda dialoqun yalnız ənə- nəvi cəmiyyətlər üçün əhəmiyyət kəsb etdiyini, onun texnogen cəmiyyətlər üçün bir o qədər də aktual olmadığını iddia edənlər də tapılır. Lakin bu gün dünya elə vəziyyətdədir ki, mövcud inkişaf modellərindən heç biri başqa ölkələr üçün etalon ola bilməz. Ona görə də bütün sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin bərabər şəkildə iştirak etdiyi, iştirakçıları inkişaf etmiş, inkişaf etməmiş, birinci, ikinci, üçüncü dərəcəli ölkələr və başqa təsnifatlara görə ayırmayan dialoq elə texnogen sivilizasiyanın özü üçün də xeyirlidir. Bu, bir tərəfdən onun daşıyıcılarının başqa mədəniyyətlərə münasibətdə özünü göstərən lovğalıq, təkəbbürlülük kimi ziyanlı yanaşmaları, fərdiyyətçiliyi, istehlakçılıq təzahurlə- rini aradan qaldırmağa şərait yaradır; digər tərəfdən, texnogen birliklərin daxilində mədəni zənginlik, özünəməxsusluqlar qorunub saxlanır. Şübhəsiz, müasir siyasi, iqtisadi, mədəni qloballaşma və inteqrasiya bu proseslərin qanunauyğun mərhələsi olan sivilizasiyaların konvergensiyasına və hətta konfederasiyasına doğru aparır. Onların arasında qarşılıqlı münasibətlər birgə fəaliyyətin məhsulu olan və hamının qəbul etdiyi hüquqi normalarla, etik prinsiplərlə tənzimlənəcəkdir. Əlbəttə, bunun nə vaxt baş verəcəyi, hansı formalardan və mərhələlərdən keçəcəyi haqda proqnoz vermək mümkün deyil. Lakin son nəticədə qlobal sivilizasiyanın təşəkkül tapacağı bu ümumdünya prosesinin əsas xüsusiyyətini mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqu təşkil etməli, eləcə də ümumbəşəri dəyərlərə münasibətdə qarşılıqlı anlaşma olmalıdır. Yeni dünya düzəninin konturları artıq müəyyənləşməkdədir. Dünyanı də- yişmək, humanistləşdirmək üçün "yeni təfəkkür"ə ehtiyac duyulduğu getdikcə daha artıq dərk edilməkdədir. Məhz yeni planetar humanizm gələcək inkişafın əsas rəhnidir. Bu təfəkkürün mənəvi-ideoloji əsasında planetar şüura malik, bütün Yer kürəsinin məsuliyyətini öz üzərində dərk edən insanların dünya- görüşü durmalıdır. Bunun isə ilkin şərti dünyanın müxtəlifliyinin, çox- çalarlılığının qəbul edilməsi və saxlanmasıdır. Yəni yaxın gələcəkdə eyniliyin, həmahəngliyin, yeknəsəkliyin bərqərar olması inandırıcı görünmür. Müxtəlif sivilizasiyaların bir sivilizasiyada qovuşacağı və sivilizasiyalararası fərqlər əsasında vahid sivilizasiyanın təşəkkül tapacağının ciddi əsasları yoxdur. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 56/6 saylı qətnaməsində qeyd edildiyi kimi: vahid bəşər ailəsi bütün sivilizasiyaları birləşdirir, bu sivilizasiyalar müxtəlifliyin nailiy- Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|