“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
133
kəndlər - okolnitsalar və ovalnitsalar adlanırdı. Sosial-iqtisadi və mədəni inkişaf
prosesində Polşa kəndlərinin planlaşdırılması və tikilmə növləri dəyişməyə
başladı. Bir çox kəndlərdə inşa edilən binalar - məktəblər, klublar, kafe və digər
tikililərin memarlığında müasir üslub və yerli ənənələrin elementlərindən
istifadə olunur. Klublarda və kafelərdə qədim üslubda yığılmış mebellərə rast
gəlinir və kafenin içi bəzi kəndlərdə hələ də qorunub saxlanılan qədim meh-
manxanalar tərzində tərtib olunur. Burada polyak milli yeməkləri və içkilər
qonaqlara təqdim olunur.
Bir çox kənd yaşayış məntəqələrində çatılı binalar üstünlük təşkil edir.
Bəzi rayonlarda tikililərin karkasını ağac gövdəsindən istifadə etməklə və
onların arasını gil, kərpic qırıqları doldurmaqla inşa edirlər. Lakin hər yerdə
müasir tikinti materiallarından istifadə etməklə inşa edilən tikililərin sayı artır.
Ölkənin qərb və şimal-qərbində qalereya şəklində tikilmiş evlər qorunub
saxlanılmışdır.
Qərbi slavyanların ənənəvi geyimlərində müxtəliflik müşahidə edilir.
Qadın və kişi kostyumlarının əsasını qədimdə kətan və ya çətənədən tikilmiş
köynək təşkil edirdi. Qərbi slavyanların üst paltarlarının forma və fasonları da
müxtəlif idi (yarımkürklər, qolsuz geyimlər, kaftanlar və s.) [2, s.450].
Polşa xalq geyimləri çiçəkli çəməni xatırladır. Ənənəvi kostyumların bir
çoxu yerli çeşidlərə malikdir. Polyak kostyumları üçün rəngli zolaqlar xarak-
terikdir və güllü kostyumların əsasını ürək şəklində olan orijinal tikişlər təşkil
edir. Qadın geyimlərində qırmızı muncuqlar rəngli, zərli tikmələrlə işlənmiş
məxmər korsetlərin altından geyinilən ağ köynəklərlə təzad təşkil edir. XIII-
XVI əsrlərdə cəmiyyətdə kəndlilərin, şəhərlilərin və şlyaxtanın ayrılması pro-
sesi gedirdi. Getdikcə daha da dərinləşən sosial fərqlilik üç növ geyimin
yaranmasına səbəb oldu. Şəhərli və şlyaxta geyimləri dəbdən və Qərbi Avropa
nümunələrinin təsirindən asılı olaraq dəyişirdi. Kəndli geyimlərində isə əksinə,
dəyişikliklər əhəmiyyətsiz dərəcədə nəzərə çarpırdı və ləng şəkildə gedirdi.
Yalnız XVI-XVII əsrlərdə zəngin və yoxsul kəndlilərin geyimləri arasında çox
nəzərə çarpan dəyişikliklər yaranmağa başladı.
XVII əsrin əvvəlləri kişi geyim formaları ənənəvi və milli xüsusiyyətləri
əks etdirirdisə, digər tərəfdən isə onlar Avropa dəbinə üstünlük verən kral
sarayının və zadəgan zümrəsinin təsirində idi [7, s.3].
Belə ki, zəngin kəndli geyimləri şlyaxta və şəhərli geyimlərinin təsiri
altında dəyişməyə başladı. Amma kiçik şlyaxta geyimləri eynilə kəndli geyim-
ləri kimi qədim geyimlər əsasında inkişaf edərək və dəbin tez-tez dəyişməsinə
baxmayaraq kəndli geyimlərinin bir çox xüsusiyyətlərini götürmüşdür. Məhz
şlyaxta geyimi polyak milli kostyumu kimi Avropada şöhrət qazandı.
Polşa şlyaxtası və şəhərlilər üst çiyin geyiminin müxtəlif növlərini
(germyak, yarmyak, kuntush, opancha, feryaz, plaş və s.) geyinirdilər. Hal-
hazırda polyakların çoxu müasir kostyumlar geyinirlər. Bayramlarda kəndlərin
bir hissəsində ənənəvi xalq paltarları geyinilir. Məhsul və ümumxalq bayramları
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
134
üçün müxtəlif bölgələrdən gələn kəndlilərin ənənəvi kostyumları müxtəlif və
rəngarəng olur. Ənənəvi geyimə daha çox Loviç şəhəri və dağlıq kəndlərdə rast
gəlinir. Loviç kostyumu üçün zolaqlı parçalar tipikdir. Onlardan ətəklər, önlük-
lər, qadın örtükləri tikilir.
Üst kişi geyimi - sukman adlanır. Dağlıq ərazilərdə kişilər gümüş və ya
başqa bir metaldan düymələri olan qısa kətan köynək, ürək formalı naxışlarla
bəzədilmiş ağ parçadan olan şalvar, enli dəri kəmər, ağ yundan qısa pencək
geyinirlər. Kəndli qadınlar naxışlı və eynirəngli parçadan tikilmiş ətək və
qolsuz köynəklər geyinirlər. Krakov özünəməxsus kostyumları ilə seçilir.
Krakov milli qadın kostyumuna çiçəkli parçadan tikilmiş ətək, tül və ya kətan
önlük, köynəyin üstündən qızıl və ya gümüş tikməylə bəzənmiş məxmər korsaj
aiddir. Kişi milli kostyumuna isə geniş yaxalıqlı köynək, zolaqlı şalvar, bol
tikməli göy kaftan, baş geyimlərinə isə xəz papaq, şlyapa və s. aiddir.
XVII əsrin ilk yarısında, macar və türk botlarını təkrarlayan qısa botların
dəbi meydana gəldi. Botlar düymələrlə və ya daxildən iplə bağlanırdı, daban
hissə dəridən və ya metal döymələrdən hazırlanırdı. Bununla yanaşı düz dabanlı
ayaqqabılar da dəbdə idi [7, s.16].
XIII-XVI əsrlərdə cəmiyyətdə kəndlilərin, şəhərlilərin və şlyaxtanın
ayrılması prosesi gedirdi. Getdikcə daha da dərinləşən sosial fərqlilik üç növ
geyimin yaranmasına səbəb oldu. Şəhərli və şlyaxta geyimləri dəbdən və Qərbi
Avropa nümunələrinin təsirindən asılı olaraq dəyişirdi. Kəndli geyimlərində isə
əksinə, dəyişikliklər əhəmiyyətsiz dərəcədə nəzərə çarpırdı və ləng şəkildə
gedirdi. Yalnız XVI-XVII əsrlərdə zəngin və yoxsul kəndlilərin geyimləri
arasında çox nəzərə çarpan dəyişikliklər yaranmağa başladı. Belə ki, zəngin
kəndli geyimləri şlyaxta və şəhərli geyimlərinin təsiri altında dəyişməyə
başladı. Amma kiçik şlyaxta geyimləri eynilə kəndli geyimləri kimi qədim
geyimlər əsasında inkişaf edərək və dəbin tez-tez dəyişməsinə baxmayaraq
kəndli geyimlərinin bir çox xüsusiyyətlərini götürmüşdür. Məhz şlyaxta geyimi
polyak milli kostyumu kimi Avropada şöhrət qazandı. XVIII əsrin sonu XIX
əsrin əvvəllərində əsas geyimlərin iki böyük qrupa bölünməsi idi. XIX əsrin
ortalarında isə daha bir qrup - üçüncü qrup da yarandı. İki əsas qrupun
ayrılmasının əsasında parçalar dururdu: birinci qrupa aid olan kostyumlar ağ
kətan və təbii rəngdə qoyun yunundan tikilirdi. İkinci qrupda, xüsusilə də
qadınların kostyumlarında, zolaqlı yun parçalar üstünlük təşkil edirdi. Üçüncü
qrup geyimlərin meydana gəlməsi ölkənin xüsusi sosial-iqtisadi və siyasi
şərtləri ilə əlaqəli idi. Kənddə təhkimçilik hüququnun ləğv edilməsindən sonra
kapitalist əlaqələrin inkişafı daha da güclənir. Digər sənaye məhsulları ilə
yanaşı, fabrikdə istehsal olunan parçalar da buraya daxil olur. Kəndlilərin
geyimləri daha zəngin və rəngli olur, əsasən mağazada satılan parçalardan
tikilmiş olsa da, özünəməxsusluğunu itirmir. Eyni zamanda ənənəvi kəndli
kostyumunun şəhərləşmə prosesi də davam edirdi.
Vilamovyanlar Polşanın cənub-qərbində, Sileziyada, Vilamovitse şəhərin-
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
135
də yaşayan polyakların etnoqrafik bir qrupudur. Şəhər 1250-ci ildə salınmışdır.
XIV əsrdə bu şəhərdə Almaniyadan, Hollandiyadan və hətta Şotlandiyadan
köçkünlər məskunlaşmışdır. Buna görə də, vilamovyanların ənənəvi geyimləri
şotland kostyumunun elementlərini özündə birləşdirən yun, damalı parçadan
tikilmiş örtük şəklindədir. Vilamovyanların bayram və toy kostyumları parlaq
və dəbdəbəli idi. Boyuna ən azı beş mərcan sapla gümüş xaç taxılırdı [8].
Polşa milli mətbəxinin formalaşmasına uğurlu coğrafi mövqeyi və zəngin
mədəni-tarixi keçmişi güclü təsir göstərib. Ona görə də Polşa mətbəxinin bəzi
təamları rus, belarus və ukrayna mətbəxinin yeməkləri ilə oxşardır.
Polyaklar yeməyi ənənəvi üsulla hazırlayırlar. Dağlıq rayonlarında fiqurlu
pendirlər, süddən hazırlanmış turş sərinləşdirici içkilər, duru yeməklər geniş
yayılmışdır. Jur, kvasnitsa, barşç yeməkləri çox məşhurdur. Duru yeməklərə
sala, yağ, smetan əlavə edirlər. Ən çox yayılmış yemək ət, kolbasa, soğan,
göbələk, alma və dəfnə yarpağı ilə birlikdə bişirilən duza qoyulmuş və ya təzə
kələmdən hazırlanan biqosdur. Polyakların yeməklərində əsas yeri kartof, süd,
kəsmik, pendir tutur. Polşa mətbəxi şirniyyatı ilə də məşhurdur. Məşhur
şirniyyatlara quş və heyvan şəkilli toy və yeni il peçenyeləri, pryaniklər, tortlar
və s. aiddir. Bəzi kəndlərdə "toy çörəyi" də bişirilir. Polyakların içkilərinə çay,
kofe və s. aiddir.
Polşada bütün şənliklər milli spirtli içkilərin qəbul edilməsi ilə keçirilir.
Polyaklar üçün bahalı xüsusi, alkoqollu içki "Qoldvasser" arağı sayılır, bir çox
turistlər suvenir kimi məhz onu alırlar [9].
Polyaklar üçün əsasən kiçik ailə xarakterikdir. XIX əsrdə isə mürəkkəb
ailələrə rast gəlinirdi.
Qədim toy adətləri hələ də, qalmaqdadır. Ənənəvi toy dövrü keçmişdə
elçilik, sözləşmə (onlar cehiz haqqında razılaşırdılar), nişan, nikah mərasimi,
toy ziyafətindən ibarət idi. Toyda bəy və gəlinin qohumlarından və dostlarından
ibarət iki "dəstə" qarşı-qarşıya dururdu. Lakin, müasir toylarda çox qədim
mərasim adətləri demək olar ki, artıq həyata keçirilmir, əsasən mərasim oyun
xarakterini daşıyır. Ənənə üzrə toy ziyafətinin yeməklərlə bol olması qayğısına
qalırlar. Bəzi kəndlərdə toy çörəyi - "kolaç", xırda fiqurlu peçenyelər bişirilir.
Polyakların dəfn mərasimi əsasən əvvəlki kimi ikili (ailəvi-qohum və
ictimai) xarakter daşıyır. Polşada hər il 2 noyabr Anım günü kimi qeyd olunur,
kilsələrdə cənazə duaları edilir, hamı öz yaxınlarının qəbirlərini ziyarət edir.
Məzarların, meydan və küçələrdə abidələrin qarşısında şamlar və çıraqlar
yandırılır.
Təqvimdə qış bayramlarından Milad xüsusilə fərqlənir. Milad ərəfəsi —
milad axşamı və onun birinci günü ailə bayramı hesab edilir. Polyaklar Milad
axşamını ya valideynlərinin ya da öz evlərində keçirirlər. Bu günə özəl olaraq
Milad ağacı bəzəyirlər. Şam yeməyinə əsasən balıq yeməkləri bişirilir, lakin
başqa yeməklər də süfrədə olur. Hər kəs bir-birinə hədiyyə verir, xoşbəxt yeni il
olmasını arzu edərək, bir-birlərinə uğur, sağlamlıq diləyirlər. Miladın birinci
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
136
günündə yemək çox və əsasən də ət yeməklərindən ibarət olmalıdır. Miladda
uşaqlar guya Müqəddəs Nikolaydan hədiyyələr alırlar. Milad və Yeni ildə
bayram mahnıları oxuyurlar.
Epifani bayramı, şərqdən gələn Kaspar, Melxior və Baltazar isimli 3
münəccimin İsa körpəni ziyarət edən katolik ənənələrdən biridir. Bu Polşada Üç
Kral bayramı (Trzech Kroli) adlanır. Bu bayram Milad bayramından daha
qədim tarixə malikdir. Bayramın tarixi kökləri İncilə gedir, orada körpə İsaya
üç münəccimin hədiyyələr gətirməsi təsvir olunur. Onlar İsaya hədiyyə olaraq
smirna (ətirli qətran), ladan (buxur) və qızıl gətirirlər. Yeni dünyaya gələn,
bəşəriyyətin xilaskarı hesab edilən İsanı ziyarətə gələn bu üç nəfər kim idi.
İndiyə qədər bu suala dəqiq cavab yoxdur. Onlar kral olublarmı, bu da sirrdir.
Münəccim kral deyil sehrbaz və ya müdrik ola bilərdi. Amma Polşa
ənənələrində onlar Üç Kral kimi məlumdur. Bu bayram "on ikinci gün bayramı”
olaraq da adlandırılır və Polşa istirahət günləri arasında 6 yanvarda rəsmi tətil
olaraq qəbul edilir [10].
Maslenitsa ictimai həyatda xalq gəzintisi ilə məşhur olan polyak karnava-
lıdır. Bayramdan əvvəl son cümə axşamı Maslenitsa günü üçün bişirilmiş
xüsusi ponçiklər, oladyelər, yumru bulkalar həmin gün yeyilir. Əsas yaz bay-
ramı olan ”Velkanots”-u - Pasxanı polyaklar çox təntənəli şəkildə qeyd edirlər.
Belə ki, Polyaklar Pasxa günündə yumurta rəngləyir, mərasim çörəyi və müx-
təlif bayram yeməkləri bişirirlər. Polşada artıq yeni bayramlar - Dənizçilər
günü, Mədənçilər günü, Uşaq günü və s. qeyd edilməyə başlandı.
Polşada xalq yaradıcılığı ənənələri - heykəltəraşlıq, taxta üzərində oyma
sənəti, şüşə üzərində rəngkarlıq, kağızdan naxışların kəsilməsi, naxışlı tikmələr,
keramikada, toxuculuqda və hörmədə istifadə olunan naxışlar və s. kimi sahələr
inkişaf etməkdədir. Peşəkar rəssamlar öz yaradıcılıqlarında xalq motivlərindən
istifadə edirlər. Zəngin şifahi xalq yaradıcılığına mərasim, təqvim, lirik, ailə,
əmək mahnıları, əfsanələr, balladalar, təmsillər, nağıllar, atalar sözləri və
başqaları aiddir. Polşanın milli xalq rəqsləri — polonez, krakovyak, mazurka və
başqalarıdır. Bu rəqslər bütün Avropada da geniş yayılmışdır.
Polşa musiqisi qədim xalq rəqs və mahnıları üzərində kökləndiyindən
bütün dövrlərdə bəstəkarlar milli ənənələrə sadiq qalmışlar.
XIX-XX əsrlərdə Polşa mədəniyyətində virtuoz sənətkarlar - dirijorlar
E.Mlenarski, Q.Fitelberq, pianoçular Q.Lişetiski. İ.Qofman, Y.Turçiniski,
skripkaçılar Quberman, İ.Lotto və bir çox müğənnilər yetişmişlər. Polşa musiqi
mədəniyyəti dünya mədəniyyəti xəzinəsinə dəyərli klassik operalar, simfo-
niyalar, konsertlər, fortepiano əsərləri, vokal əsərlər bəxş etmişdir [3, s.321].
Xalq rəqsləri, mahnılar və musiqilər müasir peşəkar və həvəskar
kollektivlərin repertuarına daxil oldu. Xalq rəqs və nəğmə melodiyaları Polşa
bəstəkarlarının əsərlərində tez-tez səslənir.
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
137
Ədəbiyyat:
1.
A.Dıbkovskaya, M.Jarın, Y.Jarın. Polşa tarixi. Ən qədim zamanlardan
bu günlərimizədək/Tərc: H.Məmmədov. Bakı-2010, 378 s.
2.
H.A.Həvilov. Dünya xalqlarının etnoqrafiyası. B: Altay, 1999, 506 s.
3.
Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi. Ali məktəblər üçün dərslik Bakı:
2010, 876 s.
4.
Буданов В. П., Горский А. А., Ермолова И. Е. Великое переселение
народов: Этнополитические и социальные аспекты. — СПб.:
Алетейя, 2011, 336 с.
5.
Гимбутас М. Славяне: Сыны Перуна. М. 2012, 256 с.
6.
Нидерле Л. Славянские древности / Пер. с чешск. Т. Ковалевой, М.
Хазанова /Отв. ред. О. А. Платонов. — М.: Институт русской
цивилизации, 2015, 784 с.
7.
Серия исторических фестивалей в Москве "Времена и эпохи"
С.Шаменков, текст, 2012, 30 с.
8.
https://calapolska.ru/polsha/kultura/polskij-natsionalnyj-kostyum-na-
polotnah-petra-stahevicha
9.
http://mypucmy.ru/countries/Poland/59/Poland-kyhnya-osobennostu-
Poland-kyhnu
10.
http://polomedia.ru/news/tradicii/6-yanvarya-prazdnik-tryoh-koroley
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
138
MÜƏLLİFLƏRİN NƏZƏRİNƏ!
«Elmi xəbərlər» jurnalının redaksiya heyəti bildirir ki, nəşr etdirmək üçün təqdim edilən
məqalələr aşağıdakı qaydalar əsasında tərtib edilməlidir:
mətnlər (Azərbaycan, rus, ingilis dillərində) – Times New Roman şrifti (ölçüsü – 12) ilə
yığılmalı;
məqalələr (boşluqları nəzərə almaq şərti ilə həcmi 40 min işarə) və xülasələr kompüterdə çap
olunmuş şəkildə elektron variantla birlikdə təqdim olunmalı;
məqalənin UOT-u, ədəbiyyatı, istinadı, üç dildə xülasəsi (15 sətrdən artıq olmamaq şərti ilə),
açar sözləri (ən çoxu 10) və məqalələrin başlıqları verilməli;
ədəbiyyat siyahısı ya istinad olunan ədəbiyyatların mətndə rast gəlindiyi ardıcıllıqla ya da
əlifba sırası ilə verilməli;
сədvəllərin, sxemlərin, qrafiklərin və şəkillərin adı göstərilməlidir.
Müəllif haqqında məlumat: soyadı, adı, atasının adı, telefon nömrələri, elektron poçt ünvanı,
işlədiyi təşkilatın tam adı.
Əlyazmaların nəşri haqqında qərar qeydiyyatdan sonra bir ay ərzində qəbul edilir.
Məqalələrin çapı üçün pul ödənilmir.
К СВЕДЕНИЮ АВТОРОВ!
Редколлегия журнала «Сборник научных статей» доводит до вашего сведения, что
направляемые в журнал статьи следует оформлять в соответствии со следующими
правилами:
рукописи принимаются на азербайджанском, русском и английском языках, шрифтом
Times New Roman (12п);
к тексту обязательно прилагается электронная версия текста;
объем рукописи не должен превышать 40 тыс. знаков (включая пробелы);
пронумерованный список использованной литературы (либо в алфавитном порядке,
либо в порядке упоминания в тексте) дается в конце статьи;
К рукописи прилагаются; УДК, аннотация (не более 15 строк), ключевые слова,
название статьи (на трех языках), имена и фамилии авторов;
таблицы, графики, схемы, рисунки должны быть озаглавлены;
Авторская справка: фамилия, имя, отчество (полностью), официальное наименование
места работы, должность, ученая степень, а также данные для связи с автором; адрес,
номера телефонов сл., дом., моб., электронный адрес.
Статьи принимаются в течение одного месяца со дня регистрации рукописи в редакции.
Плата за публикацию рукописей не взимается.
TO THE ATTENTION OF AUTHORS!
The editorial staff of the «Collection of Scientific Publications» journal brings to your notice
that articles submitted for publication must meet the following requirements:
texts (Azerbaijani, Russian and English) must be typed with Times New Roman font (size 12
p);
articles (no more than 40 thousand characters including spaces), list of references, abstracts
(no more than 15 lines, in Azerbaijani, Russian and English) and keywords (maximum 10, in
Azerbaijani, Russian and English) must be presented in typed form together with the diskette;
list of references should be enumerated lither alphabetically or in the order of reference in the
text and be presented at the end of the article;
tables, graphs, diagrams, figures should be titled;
Information about authors: surname, name, last name, position, academic degree, e-mail
address, telephone number, name of the organization.
Articles are accepted within one month since the date of their registration in the publishing
house. Payment for article publication is not required.
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin
139
Kompyuter yığımı və korrektoru:
Aynur Qəmbərova
Məqalələr aşağıdakı ünvana göndərilir:
Azərbaycan, Bakı şəh., AZ 1001 İstiqlaliyyət küçəsi 27,
“Western Caspian” Universiteti, tel: 492-61-63;
E-mail:
journal@wu.edu.az
Статьи направляются по адресу:
Азербайджан, Баку, AZ 1001 ул. Истиглалийят 27,
Университет “Western Caspian”, тел: 492-61- 63;
E-mail:
journal @wu.edu.az
The articles should be sending to the following address:
27, Istiglaliyyat Str. Baku, AZ 1001 Azerbaijan
“Western Caspian” University, tel: 492-61-63;
E-mail:
journal@wu.edu.az
Formatı
70×100
1
/
16
Həcmi
F.ç.v. 8,75
Sayı
500
“Western Caspian”
Universitetinin
nəşriyyat-poliqrafiya
mərkəzində
yığılmış və çap olunmuşdur.
Document Outline
Dostları ilə paylaş: |