Western caspian
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Keywords
- Ключевые слова
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 120 to Caspian sea in Ibn Rustahs “Kitab al-alaq al-nafisa” and for checking reliability was comparing it with other sources. Keywords: Ibn Rusta, Masudi, Ibn Fadhlan, Caspian sea, khazars КАСПИЙСКОЕ МОРЕ, ПРИКАСПИЙСКИЕ ОБЛАСТИ И ПЛЕМЕНА ПО СВЕДЕНИЯМ ИБН РУСТА РЕЗЮМЕ Абу Али Ахмад ибн Омар ибн Руста был из самых важнейших географов и путешественников Х-го века. Свои труды он собирал в «Китаб ал-алаг ал-нафиса» - «Книга драгоценных камней». В главе «Описание морей» есть информации о Каспийским морем. Мы изучаем от ибн Руста что он называл Каспийскую морю как Табаристанское море, Джурджанское море, Море эл-Баба и Хазарское море. В главе «Описание рек» напоминается реки как Кура, Аракс, Итиль, Сафидруд которые течет Каспию. В источнике находятся информации о городах расположенные на берегах Каспия и так же племени и государства которые находились на берегах Каспия. Цель исследования был найти информации связанные с Каспийским морем и проверять их достоверность в сравнение другими источниками. Ключевые слова: Ибн Руста, Масуди, Ибн Фадлан, Каспийское море, хазары Əbu Əli Əhməd ibn Ömər ibn Rusta X əsrin ən əhəmiyyətli coğrafiya- şünas – səyyahlarından biri olmuşdur. Əslən İsfahandan olan [3, s.41] İbn Rus- tanın fars olduğu, Samanilər sarayında qulluq etdiyi iddia edilir [8, s.35]. Elmi ədəbiyyatda İbn Rusta uzun müddət D.A.Xvolsonun səhvi nəticəsində İbn Dasta adı ilə tanınmışdır. Lakin, sonradan M.J. de Quye bu səhvi ortadan qal- dırmışdır [3, s.41-42]. Hal-hazırda tədqiqatımız üçün cəlb edilən əsəri “Kitab əl-alaq ən-nəfisə” (“Nəfis daş-qaşlar kitabı”) (ةسيفنلا قلاعلاا باتك) əsəridir. Bu əsərin dövrümüzə VII hissəsi çatmışdır. Əsərin bu hissəsi coğrafiya və astro- nomiyadan bəhs edir və öz dövrü üçün olduqca qiymətli məlumatlara sahibdir. Əsasən əsərin D.A.Xvolsonun (fraqmentar) və M.J. de Quyenin (tam) Britaniya əlyazması əsasında tərtib etdirdikləri nəşrləri məşhurdur. Eyni zamanda N.A.Karaulovanın “Qafqaz ərazilərinin və tayfalarının təsviri haqqında məlu- matlar toplusu”nda da İbn Rustanın məlumatları nəşr olunmuşdur. Tədqiqatda nəşrlərin hər üçündən istifadə edilmişdir. İbn Rustanın əsərində bəzi məlumat- ları dəqiqləşdirmək üçün bir sıra mənbələrə, xüsusilə bölgəni yaxından tanıyan və əraziləri gəzən müasiri səyyah Məsudinin (d.896 – ö.956) verdiyi məlu- matlara da diqqət yetirilib. “Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 121 “Kitab əl-alaq ən-nəfisə”nin “Dənizlərin təsviri” hissəsində o dövrün dün- yasında ən məşhur olan beş dənizin adı çəkilir: 1. Hind və ya Fars və ya S(Ç)in dənizi ( و دنهلأ رحب نيصلا و سراف ). 2. Rum və ya Afrika və ya Şam dənizi ( مورلا رحب ماشلا و ةيقيرفا و). 3. Okean dənizi, hansı ki, Məğrib dənizidir ( وه ىذلا سونايقوا رحب برغملا رحب). 4. Pont dənizi (Qara dəniz) (سطنب رحب). 5. Təbəristan və Curcan dənizi (ناجرج و ناتسربط رحب). Məhz Təbəristan və Curcan dənizi deyilərkən İbn Rustanın qeydlərində Xəzər dənizi nəzərdə tutulur [10, s.83]. Ən maraqlısı odur ki, İbn Rustada Xəzər o dövrdə ətrafındakı əyalətlərin adı ilə adlandırılıb. İbn Rustanın sonrakı qeydlərindən də göründüyü kimi Xəzər dənizinin digər bir adı da “əl-Bab dənizi” olur ki (بابلا رحب وه و ناجرج و ناتسربط رحب) [10, s.86], bu da məhz Xəzər sahilində yerləşən Dəmirqapı-Dərbənd şəhərinin adı ilə bağlı olub. Bulqarlarla bağlı İbn Rustanın qeydlərində isə Xəzərin adı elə Xəzər dənizi kimi də qeyd edilir (رزخلا رحب) [10, s.141]. İbn Rustanın Xəzər dənizini israrla Təbəristan və Curcan kimi təqdim etmək istəməsinə baxmayaraq Əbu-l Həsən Əli ibn Hüseyn ibn Əli əl-Məsudi “Kitab əl tənbih və-l işraf” ( و هيبنتلا باتك فارشلاا) əsərində belə qeyd edir: Xəzəri dənizi, o ki, Xəzər, Bab əl-Əbvab, Ərminiyə, Azərbaycan, Muğan, Cil (Gilan), Deyləm və Abaskun dənizidir. Təbəristan, Curcan və Xarəzmə sahili var (رحبلا باوبلاا بابلا و رزخلا رحب وه يرزخلا ليجلا و ناقوم و ناجيبرذآ و ةينيمرا و مزراوخ و ناتسربط و ناجرج لحاس ىه و نوكسبآ و مليدلا و ) [11, s.60]. İbn Rusta Xəzər dənizi haqqında qeyd edilir ki, onun qərbdən şərqə uzunluğu 1800 mildir, eni isə 600 mildir ( ةئام نامث و فلا قرشملا ىلا برغملا نم هلوط ليم ةئامتس هضرع و ليم) [10, s.86]. Məsudi isə qeyd edilən əsərində Xəzər haqqında məlumat verərkən dənizin ölçüləri haqqında uzunluğunun 800 mil, eninin 600 mil olduğunun qeyd edir [11, s.60]. Eyni zamanda Məsudi Xəzər dənizinin zahiri formasının bağırsağa bənzədiyini qeyd edir [11, s.60; 7, s.31]. Xəzər dənizinin maksimum şimaldan cənuba uzunluğunun 1200 km, şərqdən qərbə 500-530 km olduğunu nəzərə alsaq Məsudinin izahlarının daha doğru olduğunu görərik. Bu məlumat İbn Rustanın coğrafi biliklərinin aydın- laşdırılmasından ötrü çox vacibdir. “Ərminiyə dənizi” qeydi İbn Rustanın Xəzər dənizinin coğrafi mövqeyini qeyd edilərkən çəkilir. Ərminiyə dənizinin Xər- çəng bürcündən 21 cüz şimala uzandığı, şimalda yerləşdiyi qeyd edilir. Şimalında şiddətli küləklərin hökm sürdüyü, qatı zülmətin olduğu və insanların olduğu qeyd edilir [10, s.88]. Belə ki, Xərçəng bürcü 23.5° şimal enliyində yerləşir. Ondan 21 cüz şimala 44° şimal enliyi edir ki, bu enlik də Xəzər dənizindən keçir. Bu onun göstəricisidir ki, İbn Rustanın coğrafi bilgiləri kifayət qədər doğruya yaxın olsa da, çox da mükəmməl olmamışdır. Qeyd edilməlidir ki, bu ad güman ki, Cənubi Qafqazda mövcud olan inzibati –bölgü sistemi ilə əlaqəli olmuşdur. Məqalənin sonrakı hissələrində bu ad haqda daha geniş məlumat veriləcəkdir. Həmin əsərin “Çayların təsviri” bölməsində Xəzər dənizinə Azərbaycan tərəfdən tökülən çaylar diqqəti cəlb edir. İbn Rusta böyük çaylar sırasında Araz çayının (سرلا رحن) adını qeyd edir. “Araz Ərminiyə vilayətinin (inzibati Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|