Western caspian
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 131 xardı. Lakin birləşmə prosesi Polşanın ayrı-ayrı rayonlarında müxtəlif cür gedirdi: Kiçik Polşa və Sileziyada tez, Mozoviya və Şərqi Pomoryedə nisbətən zəif, Qərbi Pomoryedə xeyli zəif. Bu ərazidə yaşayan əhalinin digər polyak slavyanları ilə əlaqələrinə baxmayaraq, burada xüsusi bir xalqın təşəkkül tapması qeyd edilməlidir. X əsrin axırları XI əsrin əvvəllərində Polska dövləti adı və onun əhalisi olan polyaklar adı meydana çıxdı. Onun əsasını, qərbi slav- yan tayfaları polyan, slenzan, vislyan, mazovşan, pomoryan birləşmələri təş- kil edirdi [2, s.446]. Polyan torpaqlarının qalan hissəsi ilə Pomoryenin birləşdirilməsi prosesi yalnız Qədim Polşa dövləti ilə siyasi əlaqələrin möhkəm olmaması ilə deyil, eyni zamanda, sosial-iqtisadi və mədəni inkişafın unikallığı ilə də məhdudlaş- dırıldı. Polyan, slenzan və vislyan tayfalarının danışıq dilləri oxşar idi. Siyasi parçalanma dövründə (XI-XIII əsrlər) Polşa torpaqları ayrıldı, lakin onların arasında mədəni və iqtisadi əlaqələr kəsilmədi. Alman ekspansiyası və siyasi parçalanmanın aradan qaldırılması (XIII-XIV əsrlər) müqavimətində Polşa tor- paqları birləşdi, xalqları arasında əlaqələr genişləndi və gücləndi. Eyni zamanda almanlar (Aşağı Sileziya, Pomorye, Mazuriya, Qərbi Böyük Polşa) tərəfindən tutulan qərb və şimal torpaqlarının almanlaşdırılması prosesi davam edirdi. XIV-XV əsrlərdə Polşa dövlətinin torpaqlarının birləşməsi polyak xalqı- nın XVII əsrdə intensivləşən milli birlik prosesini sürətləndirdi. Çoxmillətli dövlət - Reç Pospolita çərçivəsində Polşa xalqının birləşməsi prosesi baş vermişdir. Bu proses Rusiya, Avstriya və Prussiya arasında Reç Pospolitanın üç dəfə bölüşdürülməsi və Polşa dövlətçiliyinin itirilməsi ilə əlaqədar olaraq XVIII əsrin sonlarından etibarən mürəkkəbləşdi. XVIII-XIX əsrin sonlarında polyak xalqının milli şüurunun qorunub saxlanmasında və inkişafında milli azadlıq hərəkatı böyük rol oynadı və polyak xalqı vətənə, ana dilinə və adətinə sadiq qaldı. Rusiya İmperiyasının tərkibinə birləşdirilən, lakin Polşa Krallığına daxil olmayan Reç Pospolita rayonlarını polyaklar əllərindən alınmış torpaqlar hesab edirdilər [1, s.170]. Polyakların siyasi baxımdan bölünməsi etnik tarixinə təsir etdi. Hələ XIX əsrdə dialekti və etnoqrafik xüsusiyyəti ilə seçilən bir neçə polyak qrupları var idi: qərbdə - böyük polyanlar, lençitsanlar və seradzyanlar, cənubda - kiçik polyanlar, Sileziyada - slenzanlar, şimal-şərqdə - mazurlar və varmyaklar, Baltik dənizi sahillərində - pomoryanlar. Kiçik polyan qrupunu quralilər (dağlıq bölgələrin əhalisi), krakovlular və sandomirlilər əhatə edirdi. Sileziyalılar ara- sında lyax, sileziyan, quralilər və digər qruplar fərqlənirdi. Böyük polyanlara kuyavyanlar, mazurlara isə kurpilər aid edilirdi. Pomoryedə dil və mədəniyyətin spesifikliyini qoruyan kaşublar xüsusi ilə fərqlənirdilər. XIX əsrin sonlarından etibarən sənayenin və şəhərləşmənin artması ilə bu qruplar arasındakı fərqlər azalmağa başladı. Qərbi slavyanların mənəvi həyatında din mühüm yer tutur. Polyakların, “Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 132 çexlərin, slovakların böyük bir hissəsi katoliklərdir. Məhz buna görə də xalqların ənənəvi mədəniyyətində, konkret məskənlərin, müqəddəslərin adı ilə bağlı məbəd bayramlarına və kütləvi gəzintilərə böyük yer verilirdi [2, s.450]. Birinci Dünya müharibəsindən sonra müstəqil Polşa dövləti formalaşdı, lakin ora şimal və qərbi Polşa torpaqlarının çoxu daxil deyildi. Vahid dövlətin yaradılması bölünmüş əhali qruplarının etnik reinteqrasiyasının əsasını təşkil etmişdir. Polşanın şimal və qərb torpaqlarının birləşməsi yalnız İkinci Dünya müharibəsindən sonra baş vermişdir. Ölkə ərazisində əhalinin böyük yerdəyiş- məsi baş verdi. Böyük Polşanın qərb ərazilərində, almanların tərk etdiyi Sile- ziya, Pomorye və Mazuriya bölgələrində Polşanın digər ərazilərindən, SSRİ- dən, Rumıniyadan, Yuqoslaviyadan və digər Qərbi Avropa ölkələrindən köçü- rülmüş polyaklar yerləşdirildi. Polşa milli tərkibinə görə eyni millətli ölkəyə çevrildi. Əhalinin yarıdan çoxu şəhərlərdə (Varşava, Lodz, Krakov, Vrotslav, Poznan) yaşayır və onlar müxtəlif sənaye, ticarət, istehlakçı xidmətləri, səhiyyə, təhsil, elm və mədəniyyət sahələrində çalışırlar. Kənd təsərrüfatının əsas sahə- ləri əkinçilik və heyvandarlıqdır, əsas istiqaməti isə taxıl bitkilərinin yetisdiril- məsidir. Əkin sahəsinin əhəmiyyətli hissəsi isə kartofdur. Bağçılıq və meyvə- çilik vacib sahələrdən hesab olunur. Kənd təsərrüfatı sahələrində müasir texni- kanın tətbiqi ilə yanaşı, qədim alətlərdən də istifadə olunur: dırmıq, bel və s. Heyvandarlıqda südçülük və ətçilik sahələrinə üstünlük verilir. Kəndlilər əkin- çilik işi üçün nəqliyyatda ənənəvi olaraq atdan, nisbətən daha az sayda isə öküz- dən istifadə edirlər. Təbii şəraitin, müxtəlif sahələrdə tarixi faktorların fərqli olması ayrı-ayrı ərazilərin təsərrüfat və mədəni həyatının inkişafında müxtəlif- liyə gətirib çıxarmışdır. Məsələn, Kiçik Polşa ilə Sileziya dağlıq rayonunun əhalisi qoyunçuluq təsərrüfatında qədimdən qalma adətləri hələ də istifadə edirlər. Adətə görə qoyunçuluq təsərrüfatının sahibləri baş çobanı (basu), onun köməkçisini və qoyun otaranları (xonelnik) seçirlər. Tapılmış arxeoloji materiallar, xüsusən Polşanın sahilyanı rayonlarında balıqçılığın inkişaf etdiyini göstərir. Balıqçılığın daha çox izləri erkən feodal cəmiyyəti dövrünün mədəni laylarının qazıntıları nəticəsində aşkar edilmişdir [2, s.449]. Qərbi və Şərqi Pomoryedə dəniz balıqçılığı qədim zamandan inkişaf etmişdir. Bununla əsasən, dövlət balıqçılıq sənayesi təşkilatları və müasir tipli kooperativlər məşğul olurlar. Lakin burada qədim balıqçılıq artelləri vardır və kollektiv balıqçılığın qədim ənənələri hələ də qorunub saxlanılır. Balıqçılıq ölkənin çay və gölətrafı ərazilərində inkişaf etmişdir. Balıq ovu və daşınması müasir texnologiya ilə yanaşı qədim balıqçılıq alətləri ilə də həyata keçirilir: nizə, tor və s. Arıçılıq, göbələk və giləmeyvə yığımı da köməkçi məşğuliy- yətlərə aid edilir. Kənd yaşayış məskənlərinin ən qədim forması müxtəlif tipli kiçik kəndlər idi. Bunlar nal formasında və ya dairə formasında olan evlərdən ibarət kiçik Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|