Western caspian
Yüklə 2,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 106 buna inteqrasiya mərkəzlərinin, dövlətlərin inkişaf yollarının müxtəlifliyi, sivilizasiyalararası ziddiyyətlərin dərinliyi imkan vermir. Ümumiyyətlə, bütün xalqların dünyagörüşlərinin eyniləşməsi çox mürəkkəb və ağrılı prosesdir. Çünki onun nəticəsində bəzi sivilizasiyalar daha güclü inteqrasiya mərkəzlərinə güzəştə getməli, ikinci, hətta üçüncü rollarla kifayətlənməlidirlər. Yuxarıda adı çəkilən sivilizasiyalardan hər birinin (Afrika istisna olmaq- la) gələcəkdə dünyanın lider sivilizasiyasına çevrilməsi üçün böyük potensialı vardır, lakin bu potensialın reallaşması həm dünyada gedən iqtisadi - siyasi proseslərdən, həm də hər sivilizasiyanın öz mədəni xüsusiyyətlərindən və mentalitetindən asılıdır. Şərq və Qərb anlayışları təkcə coğrafi termin kimi işlənmir. Şərq ənənəviliyin, Qərb isə müasirliyin simvolu hesab edilir. Ümumilikdə Şərqlə Qərbi fərqləndirən ən mühüm amil münasibətlərin şəxsi, ya da ictimai miq- yasda qurulmasıdır. Belə ki, Şərq düşüncəsində məqsəd insanın kamilləşməsi, Qərb düşüncəsində isə cəmiyyətin təkmilləşməsidir. Ancaq istənilən halda cəmiyyət də insanlardan ibarətdir. Şərq dedikdə insana əzəldən xas olan, onun mahiyyətini ifadə edən mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər, Qərb dedikdə isə insanın yeni dövrdə əldə etmiş olduğu intellektual və texnoloji uğurlar yada düşür. Lakin bu gün Yaponiya, Çin, Hindistan, Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinin texnoloji cəhətdən qazandığı uğurlar dünya iqtisadi mərkəzinin tədricən Asiyaya keçdiyini təsdiq edir. Qərb sivilizasiyası isə hissə-hissə bütün Yer Kürəsinə yayılaraq planetar hadisəyə çevrilməkdədir. İndi Qərb dünyası humanist, mənəvi dəyərlər böhranı ilə üz-üzə qalıbdır. Təəssüf ki, qərbpərəst dairələrin düşüncəsinə görə onlara məxsus olan mədəniyyət islam mədəniyyəti daxilində aşınmaya məruz qalar və yox ola bilər. Buna görə də dözümsüzlüklə islama qarşı hərtərəfli hücuma keçərək onu zəif- lətməyə çalışırlar. Halbuki multikulturalizm və tolerantlığın əsas şərti elə dini dözümlülükdür. Şübhəsiz, islam sivilizasiyası özü də vahid deyildir. İslam döv- lətləri, cərəyanları arasında ziddiyyətlər hələ də güclüdür. Qərb kütləvi infor- masiya vasitələrində terrorçuların guya islamı təmsil etdiyini iddia edən fikir- lərə tez-tez rast gəlinir. Əslində isə onlar məsələyə necə qərəzli yanaşdıqlarını göstərirlər. Bu gün bütün dünyanın sülh və təhlükəsizliyi sərhəd tanımayan terrorizmin hədəfinə çevrilmişdir. Heç bir xalq terrorizmdən özünü müdafiə olunmuş hesab edə bilməz. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev V Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumundakı çıxışında bu məsələyə toxunaraq demişdir: "Qərb siyasətçiləri İslamı terrorla eyniləşdirirlər. Halbuki terrordan ən çox əziyyət çəkən də elə müsəlman ölkələridir. Bəzi Avropa ölkə- lərinin rəhbərləri "miqrantları qəbul etməyə hazırıq, ancaq müsəlman miq- rantları yox" deyirlər. Bu, XXI əsrdə Avropada yenidən faşizmin baş qaldırması deməkdir" [1]. Əslində, bu gün danılmaz faktdır ki, islamda radikal cərəyan- ların güclənməsinin əsas səbəblərindən biri Qərbin imperiyapərəst ayrıseçkilik siyasətidir. Baxmayaraq ki, "Qurani-Kərim"də də zorakılıq qəbul edilmir, “Western Caspian” University № 3, 2017 Scientific Bulletin 107 pislənir, qərb siyasətçiləri bunu bilə-bilə islama qərəzli münasibət bəsləyirlər. Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin inteqrasiya perspektivi ilə bağlı müxtəlif yanaşmaların mövcudluğu da bu məsələnin nə qədər problematik olduğunu sübut edir. Yeri gəlmişkən, Şərq-Qərb münasibətlərinin bütün dövrlərdə aktual olmasına baxmayaraq, Şərq ölkəsi olan Azərbaycanda sovet dövründə bu məsələ ilə bağlı tədqiqatlar demək olar ki, aparılmamışdır. Sovet rejiminin bu qadağalarını ilk olaraq dəf edən məşhur şərqşünas alim Aida İmanquliyeva olmuşdur. O, nəinki Azərbaycan hüdudlarından, hətta Şərq miqyasından kənara çıxaraq yeni dövrdə bütöv bəşəriyyət miqyasında gedən proseslərin məğzini açıb göstərmiş, Şərq-Qərb münasibətlərinin xarakterini və perspektivlərini təhlil etmişdir. Aida xanım öz zəmanəsini qabaqlayaraq Azərbaycan gerçəkliyində Şərqlə Qərbin vəhdəti ideyasını ilk dəfə konseptual şəkildə irəli sürmüşdür [2, s. 380]. XX əsrin sonlarında bütün dünyada yenidən aktuallaşmış bu problemi Azərbaycanda Aida İmanquliyevanın qızı, Azərbaycanın birinci xanımı, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Azərbaycanın birinci vitse prezidenti Mehriban xanım Əliyeva bir daha siyasi gündəmə gətirmiş, öz məqsədyönlü fəaliyyəti ilə ölkəmizin bir təşəbbüskar və aparıcı tərəf kimi çıxış etməsinə nail olmuşdur. Məhz onun bu fəaliyyəti nəticəsində Bakı 2009-cu ildə İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olundu; Bakıda Şərqlə Qərbi birləşdirən tarixi İpək yolunun bərpası işinin təməli qoyuldu; həmçinin Bakı Qərb-Şərq mövzusunda kino festivallarının, incəsənət bayramlarının, beynəlxalq elmi məclislərin keçirildiyi mədəni-mənəvi məkana çevrildi. Qərb və Şərq xüsusi "genotipə" və daxili inkişaf məntiqinə malikdir. Cəmiyyətin iki tipi olan ənənəvi və texniki tiplərin qarşılıqlı əlaqəsi ənənəvi və texnogen sivilizasiyaların nailiyyətlərinin və dəyərlərinin qarşılıqlı çuğlaşması yolu ilə həyata keçirilə bilər [3]. Bu mövqedən çıxış edənlər yaxın və uzaq gələcəkdə müəyyən sosial-mədəni dəyişikliklər əsasında hansısa irimiqyaslı birliyin yarana biləcəyini inkar edərək Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin qarşılıqlı çuğlaşmasından deyil, yalnız qarşılıqlı təsirindən danışmağı üstün tuturlar. Onların fikrincə dünyada mövcud olan bu qədər müxtəlif mədəniyyətlərin inteqrasiyası, ümumiyyətlə, mümkün deyil. Bəzi filosoflar Şərqlə Qərbi ayırmaq, qarşı-qarşıya qoymaq cəhdlərini reallıqdan uzaq, uğursuz adlandırırlar. Onlar bu sivilizasiyaların çoxdan qovuşduğunu söyləyərək tarixi faktlara, müasir dünyada baş verən proseslərə (miqrasiya, ticarət, kommunikasiya) istinad edirlər. Doğrudan da xristianlıq, iudaizm Şərqdə, yoxsa Qərbdə yaranıb, onlardan hansı sivilizasiyanın əsasını təşkil edir? Məgər Hötenin yaradıcılıq zirvəsini "Qərb-Şərq divanı" təşkil etmirmi? Quran və Şərqin digər müdrik mənbələri L.Tolstoyun stolüstü kitabları deyildimi? Belə ritorik suallar çoxdur. Qərb siyasi sivilizasiyasında demokratiya, insan azadlıqları və buna əsaslanan hüquq normaları sisteminin təşəkkül tapmasından danışan geosiyasət- Yüklə 2,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|