A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
t ə s v i r v a s i t ə l ə r i n d ə n q ə n a ə t l ə i s t i f a d ə s ə c i y y əv i d i r . N i z a m i d ə s ü j e t i n s e ç i l m ə s i d ə b ö y ü k ə h ə mi y y ə t d aş ı y ı r . " X ə ms ə " y ə d a x i l o l a n b e ş p o e m a d a n ü ç ü ən ə n ə v i o l a r a q e p i k ə s ə r l ə r i n ma t e r i a l ı n ı t ə ş k i l e d ə n q ə d i m ə f s an ə l ə r i n s ü j e t i ə s a s ı n d a y a z ı l mı ş d ı r . Ö z ü d ə "L e y l i v ə M ə c n u n " ü ç ü n m ö v zu N i z a m i n i n a r zu s u i l ə d e y i l , p o et i k s i f ar i ş n ə t i cə s i n d ə mü ə y y ə n e d i l mi ş d i r . B e r t e l s b e l ə b i r c ə h ə t ə i l k d ə f ə d i q q ə t y e t i r ən l ə r d ə n o l mu ş d u r k i , N i z a m i ö z p o e m a l a r ı ü ç ü n l a z ı m o l a n t ar i x i m a t e r i a l e l e m e n t l ə r i n i ç o x s ə y l ə s e ç mi ş d i r . S ö h b ə t t a r i x i mə t n l ə r ə , i s l a m a q ə d ə r k i v ə i s l am ə f s a n ə v ə x r o n i k a l a r ı n a t ə n q i d i m ü n a s i b ə t d ə n g e d i r . N i z a m i s ə l ə f l ə r i n d ə , h ə t t a F i r d ö v s i n i n ö z ü n d ə b e l ə t a r i x i v ə m i f o l o j i m a t e r i a l a t ə n q i d i mü n a s i b ə t o l ma mı ş d ı r . X I y ü zi l l i y i n ş a i r l ə r i a ğ ı l l a r ı n a b el ə g ə t i r m i r d i l ə r k i , ə f s a n ə d ə t ə s v i r ed i l ə n h ad i s ə l ə r i n d o ğ r u o l u b o l m a m a s ı h a q q ı n d a m ü b a h i s ə e t mə k m ü m k ü n d ü r . N i z a m i i s ə , ə k s i n ə , f a r s d i l l i p o e t i k e p o s a a n a l i t i k b a ş l a n ğ ı c g ə t i r mə y ə n a i l o l d u . B e r t e l s b u b a r əd ə f i k i r l ə r i n i d a v a m e t d i r ə r ə k y a z ı r : " Ş ü b h ə s i z k i , N i z a m i p o e m a l a r ı n ı n o r t a ə s r l ə r Q ə r b c ə n g a v ə r r o ma n l ar ı i l ə b ə n z ə y i ş i v a r d ı r . H ə t t a o n l a r ı n s ü j e t l ər i n i n i n k i ş a f ı n d a b i r s ı r a ü mu mi mə q a ml a r ı i z l ə mə k o l a r . A n c a q q e y d e t mə k l a z ı md ı r k i , X I I ə s r d ə A v r o p a x a l q l a r ı f o r ma c a b u cü r mü k ə m mə l r o ma n l a r ı h ə l ə t a n ı mı r d ı l a r . N i z a m i p o e ma l a r ı n ı n s ə c i y y əv i f ə r q i – o r t a ə s r f a n t a s t i k a s ı n d a n q ə t i y y ə t l ə u z a q l a ş m a q d ı r . " ( 9 3 , 4 7 6 ) A l i mi n f i k r i n c ə , N i z a m i ö z p o e ma l a r ı n d ak ı h a d i s ə l ə r i n i n k i ş a f ı z a m a n ı f ö v q ə l t əb i i l i y ə y o l v e r mi r d i ; h ad i s ə v ə h ə r ə k ə t l ər i s t i s n as ı z o l a r a q q ə h r ə m a n l a r ı n x a r ak t e r l ə r i t ə r ə f i n d ən m ü ə y y ə n e d i l i r d i . Ə l b ə t t ə , s o n u n c u t e z i s b a r ə d ə b i r q ə d ə r mü b a h i s ə e t mə k o l ar . N i z a m i ə s ə r l ə r i h e ç d ə h ə mi ş ə f a n t a s t i k e l e m e n t l ə r d ə n x a l i d e y i l d i r ; mə s ə l ə n , " Y e d d i g ö z ə l " d ə mü s ə l m a n m i s t i s i z m i ü ç ü n ə n ə n ə v i o l a n s ü j e t – s u f i v ə y o l ç u l a r ı n mi s t i k h ami s i , d ü n y a y o l l ar ı n d a i n s a n r u h u n u n b ə l ə d ç i s i v ə n ə s i h ə t ç i s i o l a n Xı z r p e y ğ ə m b ə r l ə g ö r ü ş s ə h n ə s i t ə k r a r e d i l i r . " X ı z r " a d ı Q u r a n d a y ad e d i l m ə s ə d ə , s u f i ə d ə b i y y a t d a t e z - t e z r a s t g ə l i r . A n c a q Q u r an d a d e y i l i r k i , M u s a p e y ğ ə mb ə r v ə o n u n x i d mə t ç i s i " b i z i m b ə n d ə l ə r d ə n b i z i m m ə r h ə m ə t g ö s t ər d i y i m i z v ə o n a a l i b i l i y i d ə r k e t mə k ə t a e t d i y i m i z b i r b ə n d ə y ə r a s t g ə l d i l ə r " ( Q u r an , 1 8 : 6 4 .) S u f i l ə r b u m ü d r i k b ə n d ə n i , m ü ə l l i m v ə n ə s i h ə t ç i n i X ı z r h e s a b e d i r d i l ə r . X ı z r v ə y o l ç u h a q q ı n d a ə h v al a t ı n ş ər h i n ə İ b n Ə r ə b i n i n " M ü d r i k l i k g e m m a l a r ı " ( 2 5 . M u s a n ı n s ö zl ə r i n d ə s ə ma v i mü d r i k l i k g e m m a s ı ) , e l ə c ə d ə A . V . S m i r n o v u n " S u f i z m i n b ö y ü k ş e y x i " ( M o s k v a : N a u k a , 1 9 9 3 ) m o n o q r a f i y a s ı n d a r a s t g ə l i r i k . N i z a m i n i n ə s ə r l ə r i n d ə X ı z r o b r a z ı n a d ə f ə l ə r l ə m ü r a c i ə t o l u n m u ş d u r . Ü s t ə l i k , b u o b r a z ı n ş ə r h i n d ə N i z a m i M ö v l a n a C ə l a l ə d d i n R u m i y ə y a x ı n l a ş ı r . R u m i y a z ı r : " B u m ü d r i k i n q o r u y an k ö l g ə s i n ə g i r , / / O n u h e ç b i r d ö v l ə t l i y o l d a n a z d ı r a b i l mə z , / / A l l a h y o l u n d a o n u n l a b i r l i k d ə o l ma q ü ç ü n b i r y o l a r a ; / / B i r a n b e l ə o n a s ə d a q ə t d ə n b o y u n q a ç ı r m a . / / O , t i k a n ı q ı z ı l g ü l ə ç e v i r mə y ə q a d i r d i r , / / K o r o l a n b i r g ö z ə i ş ı q v e r m ə y i d ə b a c a r a r . " ( 1 5 6 , s . 5 8 ) " Y e d d i g ö z ə l " p o e m a s ı n d a X ı z r l a g ö r ü ş g ə n c M a h a n ı n h ə y a t ı n ı t a ma m d ə y i ş d i r i r – s ə y y a h l a r ı n v ə y o l ç u l a r ı n mi s t i k h a mi s i l ə g ö r ü ş d ə n s o n r a M a h a n s a n k i y u x u d an o y an ı r , i l a h i h ə q i q ə t n u r u n a q o v u ş u r . S u f i ə n ə n ə s i n ə u y ğ u n o l ar a q , ö l m ə z X ı z r d i r i l i k s u y u b u l a ğ ı n ı n s a h i b i o l u b , m ö c ü z ə l ə r g ö s t ə r i r , y o l ç u l ar ı v ə s ə r g ə r d a n l a r ı q o r u y u r . S u f i mü ə l l i f l ə r i o n u y a ş ı l x ə l ə t g ey mi ş Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|