A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
s u f i - r o m a n t i k ş a i r k i mi b a x ma q d a n i mt i n a e d i r d i . B ö y ü k A z ə r b a y c a n ş a i r i n i n " h ə y a t mə t n i n i n " b ə r p a s ı v ə " y a r a d ı c ı l ı q mə t n i n i n " t ə h l i l i z a m a n ı Y . E . B e r t e l s N i z a m i n i n s o s i a l m ö v q e y i n i n ş ə r h i n ə , o n u n ə s ə r l ə r i n i n i s t o r i o s o f a s p e k t i nə x ü s u s i d i q q ə t ay ı r ı r d ı . Y . E . B e r t e l s N i z a m i n i y a l n ı z i n c ə l i r i k k i mi q a v r a y an v ə b u n a g ö r ə d ə q e y r i - m ü k ə m mə l " l i r i k " e p o s y a r a t dı ğ ı n ı g ü m a n e d ə n l ə r i n k ö k ü n d ə n y an ı l d ı ğ ı n ı d e y i r d i . Ə g ə r İ . P i d d z i d e y i r d i s ə k i , " Ni z a mi n i n r u h u e p i k l i k d ə n d a h a ç o x l i r i k d i r " , ( 5 4 , s . 1 8 0 ) B e r t e l s b u n u n ə k s i n i g ü m a n e d i r d i . N i z a m i g ə n c ə v i y ə d a i r b ü t ü n t ə d q i q a t l a r ı n d a Y e v g e n i E d u ar d o v i ç a r d ı c ı l o l a r a q s ü b u t e d i r d i k i , Ön Ş ə r q i n ə n b ö y ü k e p i k ş a i r l ə r i n d ən b i r i o l a n N i z a m i n ə i n k i " t a r i x i d u y u ma " ma l i k o l mu ş , h ə m d ə ö z ü n d ə n s o n r a k ı n ə s i l l ər ə ö z ü n ü n i l l ə r b o y u y a r a d ı b t ə k mi l l ə ş d i r d i y i i s t o r i o s o f i y a s ı n ı – t a r i x i n ə z ə r i y y ə s i n i q o y u b g e t m i ş d i r . Y e v g e n i E d u a r d o v i ç h a q l ı o l ar a q b e l ə h e s a b e d i r d i k i , N i z a m i Ö n Ş ə r q d ə y a y ı l mı ş k l a s s i k p o ema f o r ma s ı n ı – m ə s n ə v i j a n r ı n ı t ə k mi l l əş d i r m i ş d i r . D e m ə k o l ar k i , b ü t ü n p o em a l a r ı n d a N i z a m i q ə b u l e d i l m i ş mə s n ə v i d ü zü m ə n ə n ə l ə r i n ə ə mə l e t mi ş d i r : 1 ) m o n o t e i s t d ü n y a q u r u mu p r i n s i p i n i n t ə r ə n n ü m e d i l d i y i g i r i ş b ö l mə s i ; 2 ) M ə h ə m mə d p e y ğ ə mb ə r i n m ə d h i v ə b ə z ə n o n u n m e r a c ı n ı n t ə s v i r i n i v e r ə n b a ş l ı ğ ı n ə l av ə s i ; 3 ) p o e ma n ı n h əs r o l u n d u ğ u h ö k m d a r a m ü r a c i ə t ; 4 ) k i t ab ı n y a z ı l m a s ı n a s ə b ə b o l a n h a d i s ə l ə r i n t ə s v i r i v ə mü ə l l i f i n ə s ə r i y a z m a q d a q a r ş ı s ı n a q o y d u ğ u mə q s ə d i a ç ı q l a y a n b ö l m ə . M ə s ə l ə n , " İ s k ə n d ə r n a m ə " d ə b a ş q a b i r g i r iş b ö l mə s i – " X ı z r ı n N i z a mi y ə t ə l i mi " b ö l mə s i v a r d ı r . M ə l u m o l d u ğ u k i m i , X ı z r i s l a m d a p e y ğ ə mb ə r l ə r d ə n b i r i , M u s a p e y ğ ə mb ə r i n v ə s u f i l ə r i n t ə l i m a t ç ı s ı s a y ı l ı r . B u s o n u n c u b ö l mə p o e ma n ı n s u f i - m i s t i k ç a l ar ı n ı b i r d a h a t ə s d i q e d i r . M ə s n ə v i j a n r ı n ı n ə s a s p r i n s i p l ə r i n ə r i a y ə t e d i l mi ş " S i r l ə r x ə z i n ə s i " i y i r m i b ö l mə d ə n ( mə q a l ə t d ə n ) i b ar ə t d i r ; g i r iş h i s s ə s i i s ə a ş ağ ı d a k ı n i z a ml a d ü zü l mü ş d o q q u z b ö l m ə d ə n t əş k i l o l u n m u ş d u r : 1 ) t ö v h i d – T a n rı n ı n b i r l i y i n i n mə d h i ; 2 ) b i r i n c i s i t a y iş ( m i n a c a t ) – T a n r ı y a m ü r a c i ə t l ə d u a ; 3 ) i k i n ci s i t a y iş – i n s a n zə i f l i k l ə r i n ə mə r h ə mə t g ö s t ə r mə k x ah i ş i ; 4 ) M əh ə m mə d p e y ğ ə m b ə r i n mə d h i ; 5 ) p e y ğ ə mb ə r i n m e r a c ı n ı n t ə s v i r i ; 6 ) p e y ğ ə m b ə r i n b i r i n c i mə d h i ; 7 ) i k i n ci mə d h ; 8 ) ü ç ü n c ü mə d h ; 9 ) d ö r d ü n cü mə d h . M ə s n ə v i n i n q u r u l u ş p r i n s i p l ə r i N i z a m i q ə l ə m i n d ə n ç ı x a n ə s l e p o s u n t ə k c ə f o r m a l ə l a mə t l ə r i n i d ey i l , h ə m d ə m ə z mu n ə l a m ə t l ə r i n i ö z ü n d ə c ə ml ə ş d i r ən b a ş q a p o e ma l a r ı ü ç ü n d ə s ə c i y y ə v i d i r . A n c a q X I X y ü z i l l i y i n A v r o p a ş ə r q ş ü n a s l a r ı ə n b ö y ü k e p i k k i m i F i r d ö v s i n i q ə b u l e d i r d i l ə r . B u n u n ə k s i n ə a n c a q t ü r k o l o q Q . Y a k o b ç ı x a r aq d e y i r d i : " Ni za mi b i r ş a i r k i m i b ə l k ə d ə F i r d ö v s i d ə n d a h a b ö y ü k d ü r , a n c a q o n u n h ə l ə n ə N ö l d e k e s i , n ə d ə Ş a k ı v ar d ı r ." ( 5 1 , s . 5 ) XI X ə s r v ə X X ə s r i n ə v v ə l i A v r o p a n i z a m i ş ü n as l ı ğ ı ə n ə n ə l ə r i n ə g ö r ə , N i z a m i v ə F i r d ö v s i t a r i x i m a t e r i a l a v ə o n u n p o et i k i ş l ə n mə s i n ə f ə r q l i t ə r z d ə y an a ş mı ş l a r . B e l ə h e s a b e d i r d i l ə r k i , ə g ə r F i r d ö v s i t ar i x i n i n k iş a f q a n u n l ar ı n ı , e t n o s v ə s ü l a l ə l ə r i n m e y d a n a g ə l m ə s i n i v ə m ə h v i n i p o e t ik ş ə k i l d ə t ə s v i r ə ç ə k m i ş , N i z a m i i s ə y a l n ı z t a r i x i s u f i - r o m a n t i k o b r a z l a r k ü r ə s i n d ə ə r t i m i ş d i r . Y . E . B e r t e l s i n f i k r i n c ə b u t e z i s h e ç b i r t ə n q i d ə d ö z m ü r d ü v ə k ö k ü n d ə n y an l ı ş i d i . N i z a m i mə t n l ə r i n i n o b y ek t i v ə d ə b i y y a t ş ü n a s l ı q t ə h l i l i n ə b e l ə b i r f a k t m a n e o l u r d u k i , ş a i r i n ə l y a zma l a r ı s o n r a d a n a r t ı r m a l a r v ə k a t i b s ə h v l ə r i i l ə t ə h r i f o l u n m u ş d u . X X ə s r i n ə v v ə l l ə r i n d ə b u s a h ə ü z r ə mə t n ş ü n a s l ı q i ş i h ə l ə d ə a p a r ı l ma mı ş d ı . A n c a q s o n r a l a r İ r an f i l o l o q u v ə j u r n a l i s t i V ə h i d Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|