A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
f ə r q l ə n d i r mə k l a z ı md ı r . M ə h z o z a ma n , x i l a f ə t i n f e o d al d ö v l ə t i n ə ç e v r i l d i y i i l l ə r d ə b ə z i i l k i n s u f i l ə r , d a h a d o ğ r u s u , z a h i d l ə r ( a s k e t l ə r ) ö z m o i z ə l ə r i n d ə h ak i mi y y ə t n ü ma y ə n d ə l ə r i n ə q a r ş ı ç ı x ı r d ı l ar . ( … ) G ö r ü n ü r , N i z a mi d ə mə h z b e l ə s u f i o l m a q i s t ə y i r , b u n a g ö r ə d ə ö z ü d ed i y i k i mi , ö z d ö v r ü n ü n b i r p a r ç a ç ö r ə y ə s a t ı l mı ş " a b i d l ə r i n ə " q ar ş ı k ə s k i n t ə n q i d l ə ç ı x ı ş e d i r d i . N i z a mi k i mi b i r " s u f i " ö z d ö v r ü n ü n h a k i ml ə r i n ə ö y ü d - n ə s i h ə t l ə n ə i n k i m ü r a c i ə t e d ə b i l ə r d i , h ə m d ə e t mə l i i d i ." ( 9 0 , s . 2 5 ) B e l ə l i k l ə , B e r t e l s i n k o n s e p s i y a s ı n a g ö r ə , N i z a m i s u f i o l s a b e l ə , i d e o l o j i b a x ı m d a n k ə s k i n s o s i al i s t i q a mə t l ə n m i ş o l a n i l k i n s u f i l ə r ə y a x ı n d ı r . Y e v g e n i E d u a r d o v i ç i n f i k r i n cə , i l k i n s u f i z m ü ç ü n t ə k c ə A l l a h a q o v u ş m a q , r u h u n z i r v ə l ə r i n ə v ə mə n ə v i y y a t ı n d ə r i n l i k l ə r i n ə b a ş v u r m a q d ey i l , h ə m d ə h a k i ml ə r ə ü n v a n l a n mı ş t ə r b i y ə e d i c i , ma a r i f l ə n d i r i ci s ö z s ə c i y y əv i i d i . N i za mi b e l ə h e s a b e d i r d i k i , o n u n ş ah l ar a ö y ü d - n ə s i h ə t v er mə k h ü q u q u v a r d ı r v ə b u a l i h ü q u q – ş a i r v ə s u f i h ü q u q u o n a A l l a h tə r ə f i n d ə n v e r i l mi ş d i r . M ə h z b u n a g ö r ə d ə G ə n c ə ş e y x i n i n ə s ə r l ə r i s o s i al v ə h ə t t a i s t o r i o s o f mə z m u n k ə s b e d i r . B e r t e l s N i z a m i n i n ə x i s u f i t ə r i q ə t i n ə – z a l ı m h ö k m d a r l a r a q a r ş ı m ü b a r i zə e d ə n " ə mə k c ə n g a v ə r l ə r i n i n " g i z l i s ex c ə mi y y ə t i n ə mə n s u b o l d u ğ u n u s ü b u t e d i r d i . Ə l b ə t t ə , ş e y x N i z a m i a n c a q s ö z l ə mü b a r i z ə e d i r d i ; b u n a g ö r ə d ə b u g i z l i c ə mi y y ə t i n y a l n ı z i d e y a i l h a m ç ı s ı o l a b i l ə r d i . L a k i n b ü t ü n b u n l a r l a y a n aş ı , t ə d q i q a t ç ı ş a i r i n h ə mi n s u f i s e k t as ı i l ə b a ğ l ı l ı ğ ı n ı i n a n d ı r ı c ı d ə l i l l ə r l ə s ü b u t a y e t i r i r . A . Y . K r ı m s k i i s ə b e l ə h e s ab e d i r k i , N i z a m i h ə l ə g ə n c y a ş l a r ı n d a n ə x i s e k t a s ı n a ( F ü t ü v v ə t n amə o r d e n i n ə ) q o ş u l m u ş d u r . Ş e y x N i z a m i n i n s u f i l ə r ə mə n s u b l u ğ u h a q q ı n d a d i s k u s s i y a l a r X X ə s r i n b i r i n c i y a r ı s ı n ı n n i z a m i ş ü n as l ı ğ ı ü ç ü n s ə c i y y ə v i o l mu ş d u r . Ö r n ə k ü ç ü n , A . Y . K r ı m s k i t a m ə s a s l a N i z a m i n i s u f i - r o ma n t i k A z ə r b a y c a n ş a i r i a d l a n d ı r ı r , h ə m d ə o n u n e y n i d ə r ə c ə d ə A z ə r b a y c a n v ə İ r an ə d ə b i y y a t l a r ı n a mə n s u b l u ğ u f i k r i n i i r ə l i s ü r ü r d ü . ( 1 2 6 , s . 2 1 ) B i z i m f i k r i m i z c ə , N i z a m i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n a m ü n a s i b ə t d ə s u f i - r o m a n t i k t e r m i n i K r ı ms k i t ə r ə f i n d ən ç o x d ə q i q i ş l ə d i l mi ş d i r . B u r ad a s ö h b ə t N i z a m i m ə t n l ə r i ü ç ü n s ə c i y y ə v i o l an s u f i s i m v o l i k as ı , e y n i z a m a n d a o n u n p o e m a l a r ı n ı n v ə ş e i r l ə r i n i n o b r a z l ı - s i m v o l i k sı r a l a r ı n ı n r o ma n t i k t o n a l l ı ğ ı n d a n g e d i r . A n c a q N i z a m i n i n İ r an m ə d ə n i y y ə t i n ə mə n s u b l u ğ u h a q q ı n d a f i k i r l ə r a z ı l a ş ma q m ü mk ü n d e y i l d i r . D i l f a k t o r u n a b a x m a y a r a q , d ə r i d i l i n d ə y a zmı ş b ö y ü k A z ə r b a y c a n ş a i r i f ar s ş a i r i d e y i l , y al n ı z f a r s d i l l i A z ə r b a y c a n ş a i r i d i r . A . Y . K r ı m s k i B r o k h a u z v ə E f r o n u n P e t e r b u r q e n s i k l o p e d i k l ü ğ ə t i n i n 4 1 - c i y a rı mc i l d i n d ə k i " N i z a mi " o ç e r k i n i n mü ə l l i f i d i r . B u ə s ə r i n n əş r i n d ə n ü ç i l s o n r a h ə m i n o ç e r k i n tə k mi l l ə ş d i r i l mi ş v a r i a n t ı A . Y . K r ı ms k i n i n " " İ r a n ı n t a r i x i , ə d ə b i y y at ı v ə d ə r v i ş t e o s o f i y a s ı " ə s ə r i n d ə " N i z a m i " b ö l mə s i n i n ə s a s ı n ı t ə ş k i l e t m i ş d i r . B u ə s ə r i n n əş r l ə r i m ü n t ə z ə m o l a r a q 1 9 0 0 , 1 9 0 6 v ə 1 9 1 2 - ci i l l ə r d ə i ş ı q ü zü g ö r mü ş d ü r . K r ı m s k i n i n b u f u n d a m e n t a l ə s ə r i n i n i k i n ci c i l d i n ə N i z a mi n i n mü a s i r l ə r i n ə – Ə n v ə r i , X a q a n i v ə b . h ə s r e d i l m i ş b ö l m ə l ə r d a x i l d i r . Y . E . B e r t e l s də b i r ço x f i k i r l ə r i n d ə mə h z b u ə s ə r ə i s t i n ad e t mi ş d i r . A . Y . K r ı ms k i N i z a mi n i n " S i r l ə r x ə zi n ə s i " p o e m a s ı n ı n q a y n a q l a r ı n d an b i r i k i mi s u f i ş ai r S ə n a i n i n " " H ə q i q ə t l ər b ağ ç a s ı v ə m i s t i k y o l u n q a n u n u " ə s ə r i n i s a y ı r d ı . B a x e r , H o r n , P i d d z i , E t e k i m i ş ə r q ş ü n as l a r ı n mü h ü m f a k t o l o j i s ə h v l ə r i n i g ö s t ə r ə n K r ı m s k i N i z a m i n i n d ü n y a g ö r ü ş ü mö v q e y i n i q i y mə t l ə n d i r mə k d ə X I X y ü z i l l i y i n A v r o p a n i z a m i ş ü n as l ı ğ ı ə n ə n ə l ə r i n d ə n k ə n ar a ç ı x a b i l mi r d i . Y . E . B e r t e l s i s ə , ə k s i n ə , N i z a m i y ə z ah i d v ə a b i d , Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|