129
qiyməti artırmaq haqda razılığı təqdim edirlər. Auksionчу yeni qiyməti
təyin edir, lakin bu alıcının adını çəkmir.
Sadə satışdan fərqli olaraq auksionda satılan əmtəə hər hansı bir
keyfiyyətə görə məsuliyyəti istisna edir. Bu onunla aydınlaşdırılır ki, bu
cür əmtəənin qiyməti alıcı və satıcı arasında razılıq üzrə əmələ gəlinir.
O, müstəsna olaraq alıcıların özləri arasında birbaşa rəqabət nəticəsində
əmələ gəlir.
Proseduranın aparılması üçün auksion komitə təşkil edilir. Bu cür
komitənin tərkibinə onun sədr (həm də o, auksionun müdiri kimi də
adlanır), kommersant, hüquqi-məsləhətçi, ixracatçı, mühasib və
auksionist. Bu və ya digər əmtəələrin satışına və müəyyən növ və
həcmli işlərin yerinə yetirilməsinə podryada sifarişin verilməsi üçün
müsabiqə adını alan xüsusi satış forması həyata keçirilir. Beynəlxalq
müsabiqə tender adlanır.
Müəyyən xarakteristikalarla əmtəələrin təchizatına və ya tələb
olunan işlərin yerinə yetirilməsinə müsabiqələrin elan edilməsi zamanı
müsabiqənin münsiflər heyəti potensial istehsalçının təklifi araşdırılır.
Baxılmadan sonra elə təkliflər seçilir ki, hansılar ki, alıcı (sifarişçi)
nöqteyi nəzərdən daha sərfəlidirlər .
Müsabiqələr auksionlar kimi daxili və beynəlxalq, «səsli və
sə
ssiz»
olurlar. Bundan başqa müsabiqələr kommersiya və investisiyona
bölünürlər. Bu müxtəlif növlülüklər mülkiyyət sahibinin və ya
formasının dəyişməsi zamanı səhmlərin ötürülməsi üçün tətbiq edilir.
Investisiyon
müsabiqədə səhmlərin nominal dəyəri (qiyməti üzrə)
onları ldə etmək hüququnu əldə edir ki, kim ki, bu hüququn
mübadiləsinə görə qeyd olunan səhmlərinməxsus olduğu cəmiyyətin
inkişafına maksimal investisiyaları həyata keçirmək öhdəliyini qəbul
edirsə
Kommersiya auksiyonunda səhmlərin əldə edilməsi hüququnu,
ona maksimal qiymət təklif edən şəxs əldə edir.
Bu cür müsabiqələr rəhbərliyi və onun keçrilməsinin müsabiqə
(tender) komitələri
həyata keçirir. Bu komitələrin tərkibinə texniki və
kommersiya ekspertləri, eləcə də inzibatçılığın nümayəndələri də
daxildir. Tender komitələrinin sədləri (tenderlərin müdirləri) tərəfindən
bir qayda olaraq əmtəələrin alışını həyata keçirən və ya tenderə çıxarılan
işlərin sifarişçiləri olan təşkilatların rəhbərləri təyin edilir. Müsabiqə
iştirakçılarının öz təkliflərindən mümkün imtina riskini azaltmaqdan
ötrü, adətən namizədlər tərəfindən müəyyən bank zəmanətlərinin təqdim
130
edilməsini nəzərdə tutur. Edilmiş təkliflərin ciddiliyini qeyd edən həmin
zamanətlərin həcmi qərb təcrübəsində təklifin ümumi məbləğini
(həcminin) 1-3% civarında olur.
Шякил 4.7.Сатышын нювляри
Satışlar haqda məlumatlar şəkil 4.7-də verilib.
Müsabiqənin iştirakçısı яgər onun təklifi –oferenta- qəbul edilincə
həm də oferent adlanır, müvafiq bildiriş əldə edirlər. Müsabiqənin digər
iştirakçıları belə bir bildiriş müsabiqə komitəsinin təşəbbüsü ilə əldə
edirlər. Lakin müvafiq sorğunu göndərərək onlar özünün təklifinin
талейи halda informasiya əldə edə bilər.
Müsabiqəni udmuş оферент girov qoyur ki, bu da müəyyən
mənada (həddə) qeyd şərtlənən (əvvəlcədən danışılmış) şərtlərə riayət
edilməsi zamanı onlar tərəfindən sifarişin yerinə yetirilməsini
zəmanətləndirir. Adətən bu cür girovun həcmi bütün sifarişin 5-10%-i
qədərini təşkil edir. Sifarişin yerinə yetirilməsindən sonra
zəmanətləndirilmiş girov geri qaytarılır, həm də bu cür qaytarma
müxtəlif formada baş verə bilər və zaman üzrə müxtəlif şəkildə
bölüşdürülür.
Qiymətlərin əmələgəlməsi və ya tenderlərin nəticələri üzrə
sifarişlərin yerləşdirilməsi tam şəkildə alıcılara və ya satıcılara üstünlük
verir.
Сатышлар
Мяжбури
Ачыг
Дахили
Ауксионлар
Галдырылмасы
иля
Кюнцллц
Гапалы
Бейнялхалг
Мцсабигяляр
Инвестисийа
Коммерсийа
йа
Гиймятлярин ашаьы салынмасы
иля
131
4.3. QIYMƏ
TIN MADDI AXINLARIN TƏŞ
KILINƏ
TƏ
SIRI
Istehsal-tədarük sistemində material axınlarınын təşkilinə verilmiş
məhsulu satmaq mümkün olan yekun qiymətlərə, həm də əldə edilən
xammal, materiallar və komplektləşdirici məmulatların qiymətləri, eləcə
də nəqliyyat daşımalarını həyata keçirilməsinə görə tariflər təsir edir.
Belə ki, istehsal-satış fəaliyyətində bu sistemin müxtəlif tərəf
müqavilləri arasında tam vahid kimi material axınlarının hərəkəti aş
verdiyindən, fəaliyyətdə olan nəqliyyat tariflərinin nəticələnmiş qiymət
səviyyəsinə və yekun hesabda müəssisənin bütün iqtisadi fəaliyyətin
səmərəliliyinə necə təsir etməsinin nəzərə alınması ilə nəqletmə
prosesləri də təhlilə məruz qalmalıdır.
Material axınların hərəkəti konsepsiyası bu və ya digər
əmtəələrin məqbul iqtisadi nəticələrlə optimal yığımlarının (dəstlərinin)
çatdırılmasının (tədarükünün) mümkün variantlarının təhlilini nəzərdə
tutur.
Üstün olan müasir tendensiyalardan biri əmtəə hərəkəti
xərclərinin xüsusi payının yekun satış qiymətində artmasından
ibarətdir. Nəqletmə üsullarının artması təşkilati-texnoloci qərarların
qəbulunda böyük çeviklik imkanını verir. Buna baxmayaraq indiki
zamanda fəaliyyətdə olan няглиййат тарифляри müəssisənin böyük
potensaila malik olan uzaqda yerləşən tərəf müqavilələrlə əməkdaşlağı
məhdudlaşdıra bilər. Lakin şirkət, əgər nəqliyyat xərcləri Ən aşağı
səviyyəyə qədər endirilərsə rəqiblər qarşısında nəzərə çarpacaq
üstünlüklərə malik olur. Lakin nəqletsənin optimal təşkili yüklənmiş-
boşaldılmış əmtəələrin spesifikliyinin uçotunu , çatdırılmanın
distansiyasını onun həcm və dəyərinin, qiymətmələgəlmə və vergitutma
qaydasının nəzərə alınmasını tələb edir. Bundan başqa bəzi hallarda (bir
sıra) zəruri gömrük formallığının yerinə yetirmək, bütün mərhələlərdə
əmtəə hərəkətinin etibarlığını təmin etmək, xüsusi halda - йцкцн
salamatçılığın təmin edilməsi və təhlükəsizlik şərtləri üzrə xüsusi
tədbirləri təmin etmək lazımdır.
Bu və ya digər nəqliyyat nvünün seçilməsi üvafiq xərclərin təhlili
yolu ilə həyata keçirilir.