Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

672

Sistalar – lyambliyanın hərəkətsiz formalarıdır. Uzunluğu 10-14 

mkm-dir. Forması ovaldır. Qişası qalındır, yaxşı görünür, çox z a-

man, elə bil ki, sistanın özündən ayrılmışdır. Bu əlamət sistanı 

digər  oxşar  törədicilərdən  fərqləndirməyə  imkan  verir.  Lyuqol 

məh lulunda  sarımtıl-qəhvəyi  rəngdə  rənglənir.  Rənglən mə  sis-

tada 4 nüvəni görməyə imkan verir.

Lyambliyalar nazik bağırsağın yuxarı şöbəsində yaşayır. S o-

rucu  diskin  köməyi  ilə  xovlara  yapışırlar.  Lyambliyalar  öd  k i-

səsində yaşamır, çünki öd onlara öldürücü təsir göstərir. Duode-

nal zondlama zamanı onların tez-tez burada aşkar edilməsi lyam -

bli yaların  möhtəviyyata  onikibarmaq  bağırsağın  divarlarından 

düş məsi ilə izah olunur.

Adətən, vegetativ formalar nəcislə xaric olunmur, lakin ishal 

z a manı onları təzəcə ifraz olunmuş maye nəcisdə tapmaq müm-

kündür. Lyambliyalar onlar üçün əlverişsiz olan bağırsağın aşağı 

şöbələrinə düşərək sistaya çevrilir və bu zaman nəcislə xaric o lu -

nurlar.  Sistalar  havanın  rütubətindən  və  temperaturundan  asılı 

olaraq 1 aya qədər saxlanırlır. Qurudulma onları tez məhv edir. 

Yoluxma çirklənmiş əllər, oyuncaqlar, qida və su vasitəsilə olur. 

Bağırsağa düşən sistalar vegetativ formaya çevrilir. Bir sista iki 

v e ge tativ forma əmələ gətirir.

Lyambliyalar geniş yayılmışdır, daha tez-tez uşaqlarda rast g ə-

linir. Çoxlu miqdarda yoluxduqda bağırsağın selikli qişasını m e-

xa niki surətdə qıcıqlandıra və sorulmanı müəyyən dərəcədə çə tin-

ləşdirə bilirlər. Bu zaman qarında küt ağrılar, quruldamalar, is hal, 

iştahanın pozulması, ürəkbulanma, bəzən isə sağ qabırğaaltı nahi-

yə də ağrılar əmələ gəlir. Bu xəstəlik lyamblioz adlanır. Bəzi hal-

larda lyambliyalar bağırsağın və öd yollarının digər xəstəlik lərinin 

g e dişini ağırlaşdırır.

Diaqnoz. Yoluxmuş şəxsdə lyambliyaları asanlıqla aşkar e t-

mək olur. Belə ki, nəcis formalaşmışdırsa, nativ yaxmada mik ro-

skopiya zamanı sistalar aşkar edilir. Paralel olaraq Lyuqol məh-

lu lu ilə rənglənmiş yaxmalara baxırlar.

Təzə ifraz olunmuş maye nəcisdə və duodenal zondlama z a-

manı  alınmış  materialda  hərəkətli  vegetativ  formaları  aşkar  e t-

mək  olar.  Dəqiq  diaqnoz  üçün  nəcisdə  sistaları  aşkar  etmək  k i-

---

673

fayətdir, bununla əlaqədar vegetativ mərhələləri aşkar etmək üçün 

təzə ifraz olunmuş nəcisi və duodenol zondlama za manı alınmış 

materialı  təcili  müayinə  etmək  lazım  gəlir.  Lakin  bəzi  hallarda 

kop ro sko piya və duodenal zondlama metodlarının birgə aparıl-

ması lyam bliozun aşkar edilmə tezliyini artırır. İnvaziya zəif d ə-

rəcədə olduqda zənginləşdirmə metodundan istifadə olunur. Sis-

talar  qeyri-müntəzəm  ifraz  olunduğundan  çoxsaylı  müa yi nə lər 

t ə ləb edilir.

Qeyd etmək lazımdır ki, lyambliyaların geniş şəkildə ya yıl-

ma sı (parazitgəzdirənlik) bəzən müayinə edəni çaşdırır və lyam-

bliozun  hiperdiaqnostikasını  törədir.  Buna  görə  də  mədə-bağır-

saq traktının və ya öd yollarının zədələnməsinin klinik mən zə rəsi 

nəzərə çarpdıqda xəstəliyin digər mümkün olan səbəb lərini (bak-

terioloji müayinə aparmaqla) istisna etmək lazımdır.

Lyamblioz invazion xəstəlik olub, simptomsuz parazitgəz dir-

 mə şəklində keçərək bəzən nazik bağırsağın funksiyasının p o zul -

masına (xronik ishal, steatoreya) gətirib çıxarır.

Törədici. İbtidai – lyambliya Lambliaintestinalis qamçılılar 

sinfinə aiddir.

Lyambliyaların vegetativ formaları armudvarı olur. Para zitin 

uzunluğu 9-18 mkm, eni 5-10 mkm. 2 nüvəsi və 4 cüt qam çı sı 

var. Patogenlik xüsusiyyəti az öyrənilib. Lyambliyaların sista ları 

oval  formadadır,  ətraf  mühitə  ifrazatla  xaric  edilirlər.  İfra zat da 

onlar  öz  invazion  xüsusiyyətlərini  16-20

0

C-də  4  gün  ərzində 

sax layırlar, 2-4

0

C –21 gün, suda 18-22

0

C-də 16-18 gün ərzində 

sağ  q a lırlar.  Quruma  öldürücü  təsir  göstərir  (bir  neçə  dəqiqə 

müd də tin də). Lyambliya sistaları amöblər kimi xlor pre pa rat la-

rına qarşı çox davamlıdır. Lyambliyaların vegetativ formalarının 

ətraf m ü hi tə davamlılığı aşağıdır (2 saata qədər).

İnvaziya mənbəyi. İnsan – xəstə və ya parazitgəzdirəndir. S i-

çan və siçovullarda olan lyambliyalar insan üçün patogen deyildir.

İnvaziya  mənbəyinin  yoluxduruculuq  dövrü.  Lyambliozla 

xəs tə və ya parazitgəzdirən uzun müddət ərzində (aylar) nəcislə 

ly am    bliya sistalarını xaric edir. Lyambliyanın vegetativ forma la-

rı  nın  i n san  orqanizmində  parazitlik  etməsi  məhdud  müddətdə 

(3 0- 40 g ün ) davam edir.

Yoluxma mexanizmi və yoluxma yolları. Lyambliyalarla y o-

lux ma əsasən sistaların udulması ilə baş verir. Başlıca yoluxma 

---

674

amilləri çirkli əllər, çirklənmiş məhsullar və şəxsi gigiyena qay-

da  larına  əməl  etmədikdə  müxtəlif  qulluq  əşyaları  ola  bilər.  Bu 

amillər  uşaq  kollektivlərində  daha  böyük  əhəmiyyət  daşıyırlar. 

Su amili də yoluxmada əhəmiyyətli rol oynayır.

Həssaslıq və immunitet. Lyamblioza qarşı həssaslıq müəy-

yən yaşlar üçün xarakterikdir – uşaqlarda o, böyüklərə nisbətən 

yüksəkdir. Bəziləri bunu anadangəlmə və ya qazanılmış im mun-

defisitlə əlaqələndirirlər. Bununla yanaşı, spesifik immunitet də 

qeyd edilir. Belə ki, uşaq yaşlarında keçirilən xəstəlikdən sonra 

tək rar  yoluxma  baş  vermir.  Lakin  simptomsuz  parazitgəzdirmə 

müm kündür.

Epidemik prosesin təzahürü. Lyamblioz əsasən sanitar-gi-

gi   yenik  səviyyəsi  aşağı  olan  yerlərdə  geniş  yayılmışdır.  Bəzi 

döv   lətlərdə  (ABŞ)  əhalinin  yoluxması  15-20%-ə  çatır.  Bir  çox 

uşaq kol  lektivlərində (qeyri-qənaətbəxş sanitar şəraitdə olan) u ş-

aq    la rın  yoluxması  əhəmiyyətli  dərəcədə  yüksək  ola  bilər.  B ö-

yüklər ara sında isə sistagəzdirmə halı uşaqlara nisbətən 3-4 dəfə 

azdır.  Mək     təbəqədər  və  məktəb  yaşlı  uşaqların  yoluxması  təd-

ricən zəifl   əyir və 16 yaşda tam itir.

İnkubasiya dövrü. 1-3 həftədir.

Klinik əlamətlər. Lyambliozun bağırsaq forması üçün daha 

çox səhərlər müşahidə olunan ishal xarakterikdir. Nəcis ödlə q a-

rı ş  mış olur. İshal nəcisin normallaşması dövrləri ilə növ bə lə şir.

Bir çox hallarda öd yolları və onikibarmaq bağırsaqda lyam-

bli  yaların ikincili məskunlaşması baş verir ki, bu da selikli qişa-

nın iltihablaşması və qaraciyərin absesinə səbəb ola bilər. İşta ha-

sız   lıq  ümumi  əzginlik,  yüksək  həssaslıq  qeyd  edilir.  Bağırsaq 

for    malarından  (enterit,  entero kolit)  başqa,  qaraciyər  (duodenit) 

və qarışıq forma da əmələ gəlir.

Müalicə.  Furozolidon,  trixopol,  aminoxinol.  Ölüm  halları 

qeyd edilmir.

Laborator diaqnostikası. Duodenal möhtəviyyatın və nativ 

yax  mada  nəcisin  protozooloji  müayinəsi  (Lyuqolla  boyanmış) 

z a  manı həm vegetativ formalar, həm də sistalar aşkar edilə bilər. 

H a belə dəri-allergik sınaq qoyula bilər.

Profilaktik  və  əksepidemik  tədbirlər. Amöbiazda  olduğu  k i-

mi dir.

---