Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

“Büdcə gəlirlərinin artırılmasında gömrük nəzarə-
tinin rolu. Fiskal göstəricilərin yüksəldilməsi”
adlı ikinci yarım-fəslində 
Azərbaycan Respublikasının strateji tərəfdaş ölkələrlə ikitərəfli əlaqələrin 
yeni keyfiyyət müstəvisinə yönəldilməsi istiqamətində görülən əməli 
tədbirlər araşdırılır. Araşdırmalar göstərir ki, ki, 1994-2011-ci illər üzrə 
gömrük tarif tənzimlənməsi sistemi vasitəsi ilə dövlət büdcəsinə toplanılan 
gömrük vergi və rüsumlarının həcmi və xüsusi çəkisi dəfələrlə yüksəldi. 
 
 
Dövlət büdcəsinə gömrük daxilolmalarının dinamikası (min manatla) 
İllər 
idxal 
rüsumu 
ƏDV 
aksizlər 
digər
yol 
vergisi 
ixrac 
rüsu
mu 
Cəmi 
1994 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
3479,8 
1995 
4490, 0 4576, 9 
- 
2933,7 
- 
1203,9
13154, 5 
2000 
54265,7 76976, 6 
2396,4 8549, 5 1733,1 
- 
143921, 3 
2001 
47469,7 104310,3 
6339, 9 4599, 4 1653, 5 
69,1 
164441, 6 
2002 
51897, 4 120414, 2 
7184, 3 3453, 4 1418, 9 
0.4 
184368,7 
2003 
58532,7 143526, 2 
8663, 9 
124,5 
1070, 6 
309,1 212246, 9 
2004 
76279, 6 171330, 8 11144, 4 228, 6 
1228, 9 
453,9 260666, 2 
2005 
100492, 4 253820, 2 19734, 8 223, 9 
1375, 8 
525,3 376172, 4 
2006 
138559, 1 351389, 7 23383,1 236,4 
1848, 4 
542,8 515959, 4 
2007 
159367, 2 535056, 1 72359, 5 333, 5 
4319, 8 
376,4 772012, 5 
2008 
237477, 3 775232, 2 91148, 3 324,3 
5347, 9 
843,7 1110373, 8
2009 
205250, 1 832490, 8 67779, 1 210, 1 
6746, 0 
220,5 1112696, 8
2010 
217699, 0 810957, 2 62885, 0 349, 3 
9631, 2 
205,8 1101772, 5
Mənbə: AR DGK-nın Cari Arxivinin 1995-2011-ci illərə aid materialları 
Cədvəldən göründüyü kimi, əgər 
1994-cü ildə 
dövlət büdcəsinə 
gömrük orqanları tərəfindən 
cəmi 3479,8 min manat
köçürülmüşdüsə,
sonrakı illərdə gömrük ödənişlərinin həcmi artaraq 2000-ci ildə 143921,3 
1
“Azərbaycan Respublikası gömrük sisteminin 2007-2011-ci illərdə inkişafına dair 
Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası 
Prezidentinin sərəncamı. “Gömrük Xəbərləri” qəz., 2009, 26 dekabr

---

36 
min, 2005-ci ildə 376172,4 min, 2008-ci ildə 1110373,8 min manat 
olmuşdu. 2011-ci ildə isə bu rəqəm rekord səviyyəyə 
–
1141528,5 min 
manata çatmışdı.
Problemin gömrük sənədləri əsasında ətraflı təhlili bu 
sahədə bir sıra nöqsanların da olduğunu göstərirdi: iqtisadi əlaqələrin əsas 
hissəsini ticarət əlaqələri təşkil edirdi, eyni məhsul qrupları həm idxalda, 
həm də ixracda güclü mövqe tuturdu. Bütün bunlar xarici ticarətin vahid 
konsepsiyanın təkmilləşdirilməsini, daxili və xarici bazarın tələblərini 
nəzərə almağı tələb edirdi. Gömrük ödənişlərinin dinamikasının təhlili 
göstərirdi ki, gömrük orqanlarının mühüm vəzifəsi olan fiskal funksiyanın 
– gömrük vergi və rüsumları üzrə proqnozların yerinə yetirilməsində, idxal 
və ixracın coğrafi quruluşunda və əmtəə tərkibində əsaslı dəyişikliklər baş 
vermişdi. Dövlət büdcəsinin gəlirlər hissəsinin formalaşmasında gömrük 
ödənişlərinin xüsusi çəkisi azalmaqğa doğru meyl etsə də, mütləq 
rəqəmlərin həcminin artımı müsbət hal kimi qiymətləndirilməlidir.
Dördüncü fəslin