Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin
PREZİDENT KİTABXANASI
──────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────
294
Dağlıq Qarabağın tarixinə mükəmməl elmi baxış
Yaqub MAHMUDOV,
əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı,
AMEA Tarix İnstitutunun direktoru
Akademik Ramiz Mehdiyevin Moskvada "Dağlıq Qarabağ: məxəzlərdən oxunmuş tarix" (rus dilində)
kitabı çapdan çıxmışdır. Kitabda Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionunun tarixi, o cümlədən
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixi kökləri araşdırılır. Əsərin müəllifi
çoxsaylı ilk mənbələr və elmi ədəbiyyat əsasında, ilk növbədə xarici dillərdə və erməni dilində nəşr
olunmuş mənbələrdəki təkzibolunmaz faktik materiala istinad edərək Dağlıq Qarabağin tarixin ən qədim
dövrlərindən başlayaraq Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olması və bu diyarın Azərbaycan xalqına
məxsus olması barədə tarixi həqiqəti rusdilli oxuculara təqdim edir. Akademik Ramiz Mehdiyevin yeni
kitabında zəngin tarixi faktlar əsasında mühüm elmi-nəzəri ümumiləşdirmələr aparılmaqla yanaşı,
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ probleminin həlli yolunda məqsədyönlü surətdə törədilən süni
maneələrə də münasibət bildirilir.
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev öz çıxışlarında, o cümlədən tarixçi alimlərlə
görüşlərində həmişə Azərbaycanın son ikiyüzillik tarixinin, yəni XIX-XX əsrlər tarixinin yenidən tədqiq
olunmasını, tarixin olduğu kimi araşdırılması, dərk olunması və gələcək nəsillərə doğru-düzgün çatdırılmasının
zəruri olduğunu xüsusi olaraq vurğulayırdı. Ulu öndərin erməni vandallarının Azərbaycan xalqına qarşı
törətdikləri soyqırımları, deportasiyalar barədə imzaladığı dövlət sənədləri, Dədə Qorqud dastanının 1300
illiyinin qeyd olunması, dövlətçilik tariximizə, görkəmli tarixi şəxsiyyətlərimizə verdiyi yüksək qiymət tarix
elmimizi düzgün istiqamətə yönəltdi. Və məlum oldu ki, Gülüstanda (1813) və Türkmənçayda (1828)
Azərbaycan ikiyə bölündükdən sonra tariximiz nə qədər amansızcasına təhrif olunmuş və saxtalaşdırılmışdır.
Azərbaycan xalqına tamamilə bambaşqa bir saxta tarix sırınmış, o öz torpaqlarının aborigen əhalisi deyil,
kənardan gəlmə "köçəri" və "yırtıcı" bir etnos kimi qələmə verilmiş, çar Rusiyasının vur-tut 200 il bundan əvvəl
Azərbaycan torpaqlarına köçürüb gətirdiyi ermənilər isə bizim torpaqlarımızın, o cümlədən Qarabağın,
Naxçıvan, İrəvan ellərinin aborigen - "ən qədim yerli əhalisi" kimi qələmə verilmişdir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ulu öndərin yolu ilə gedərək tarix elminə xüsusi diqqət və qayğı
göstərməsi sayəsində bu istiqamətdə tədqiqatlar daha da genişləndirildi. Ölkə başçısının çağırışları, tövsiyə və
tapşırıqları ilə Tarix İnstitutunda Qarabağın, Naxçıvanın, İrəvan xanlığının, xalqımıza qarşı soyqırımlarının,
itirilmiş torpaqlarımızın tarixinə dair onlarla qiymətli əsərlər,
ilk mənbələr nəşr olundu, xarici ölkələrdən Vətənə
minlərlə qiymətli sənədlər gətirildi və arxiv sənədləri topluları işıq üzü gördü. Alimlərimizin əsərləri Prezident
İlham Əliyevin göstərişi ilə xarici dillərə tərcümə edilərək dünya ölkələrində yayıldı. Ölkə başçısının birbaşa
göstərişi ilə aparılan elmi tədqiqat işlərinin genişləndirilməsi nəticəsində artıq Azərbaycan informasiya
müharibəsində ermənilərə qalib gəlir. Bu baxımdan görkəmli tarixçi akademik Ramiz Mehdiyevin elmi
axtarışları, tarix elminin ayrı-ayrı problemləri ilə bağlı nəşr olunaraq dünyada yayılan qiymətli tədqiqatları
tariximizi təhrif edənlərin, xüsusilə erməni saxtakarlarının ifşa olunmasında mühüm rol oynayır. Alimin bu
istiqamətdə apardığı çoxsaylı elmi araşdırmaları içərisində bu yaxınlarda Minsk qrupunu təmsil edən ölkələrdən
birinin paytaxtında - Moskvada rus dilində nəşr olunmuş "Dağlıq Qarabağ: məxəzlərdən oxunmuş tarix" kitabı
xüsusilə diqqəti cəlb edir.
Öncədən qeyd etmək istərdim ki, müəllifin yeni əsəri Dağlıq Qarabağın tarixi ilə bağlı ən qədim dövrlərdən
başlayaraq bu günə qədər ilk mənbələrdə və elmi ədəbiyyatda olan faktik materiallara əsaslanan və real tarixi
doğru-düzgün əks etdirən mükəmməl elmi-nəzəri araşdırmadır. Bundan əvvəlki əsərlərində də olduğu kimi,
müəllif qələmə aldığı problemlə bağlı indiyədək nəşr olunmuş, demək olar ki, bütün əsərlərlə, o cümlədən
Azərbaycan alimlərinin tədqiqatları ilə dərindən tanış olsa da, Moskvada nəşr olunmuş yeni monoqrafiyasında
da əsasən xarici dillərdə, o cümlədən erməni dilində olan ilk mənbələrə və elmi əsərlərə istinad edir, iqtibasları,
demək olar ki, ancaq onlardan gətirir. Beləliklə, alim xarici ölkələrin alimlərinə tarixi həqiqətin ünvanını elə
onların öz dillərində olan ilk mənbələrdə və elmi ədəbiyyatda olduğunu göstərir. Bu, əlbəttə, sözkəsənlikdir və
düzgün düşünülmüş addımdır.
Akademik Ramiz Mehdiyev bəhs etdiyimiz monoqrafiyasında Dağlıq Qarabağın tarixini Ermənistan-
Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi kontekstində araşdırmışdır. Bununla da görkəmli alim bir vətəndaş
tədqiqatçı olaraq müasir mərhələdə xalqımızın taleyüklü problemi olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı
tarixi həqiqəti bütün incəlikləri və tarixi kökləri ilə araşdırıb ortalığa çıxarmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur.
Və məqsədinə yüksək elmi səviyyədə nail olmuşdur.