Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin p r e z I d e n t k I t a b X a n a s I

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 
PREZİDENT   KİTABXANASI 
────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
307 
Azərbaycan tarixşünaslığında Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının problem kimi tədqiqi, əsasən 
ermənilərin  Dağlıq  Qarabağı  Ermənistana  qatmaq  və  buna  nail  olmaq  məqsədilə  Azərbaycana  qarşı  təcavüzə 
başladıqları  vaxtdan  etibarən  fəallaşdı.  Dağlıq  Qarabağ  mövzusu  üzrə  bir  sıra  tədqiqatçıların  elmi  və  populyar 
səpkidə əsərləri nəşr edilmişdir. Bu baxımdan Y. Mahmudovun, T. Köçərlinin, Q. Hacıyevin, N. Vəlixanovanın, Z. 
Bünyadovun,  M.  Cəlilovun,  Q.  Bayramovun,  A.  Hacıyevin,  С.  Həsənovun,  D.  Quliyevin,  K.  Rəhimovun,  B. 
Nəcəfovun, İ. Musayevin, A. Yunusovun, Z. Sultanovun, C. Araslının, N. İbrahimovun, C. Eloğlunun, E. Əsədovun, 
S. Kərimovanın, L. Məmmədovanın, N. Orucovun, A. Balayevin, V. Çıraqzadənin, A. Paşayevin, S. Əsədovun, N. 
Nəsibzadənin, K. Şükürovun, R. İmanovun, M. Cavanşirin, P. Əliyevin, Z. Səmədzadənin, İ. Əliyevin, C. Quliyevin, 
Q. Qeybullayevin, X. Xəlilovun, N. Hacıyevin, N. Məmmədovun (2) və digər tarixçi alimlərimizin yazdıqları əsərlər 
sırf Dağlıq Qarabağa və onun iqtisadi, siyasi və mədəni həyat tarixinə həsr edilmişdir. Həmin müəlliflər problemin 
ayrı-ayrı aspektlərini, müxtəlif səpkilərdə düzgün işıqlandırmışlar. 
 
Yuxarıda adıçəkilən müəlliflərin kitab, monoqrafiya və “elmi” məqalələrində ermənilərin Azərbaycanın 
müxtəlif  bölgələrində  törətdikləri  vəhşiliklər  və  qanlı  cinayətlər,  “böyük  Ermənistan”  yaratmaq  naminə 
saxtakarlığı özlərinin amalına çevirmiş erməni müəlliflərinin Dağlıq Qarabağın Ermənistana məxsus olması 
iddiaları tarixi faktlar əsasında ifşa olunmuşdu. Həmin əsərlərdə erməni ideoloqlarının saxta mövqelərinin və 
ideyalarının həqiqi mahiyyəti açıqlanmış, Dağlıq Qarabağın tarixən Ermənistan ərazisi olmasının əsassızlığı 
göstərilməklə,  ermənilərin  Qarabağa  köçürülməsi  tarixi  mənbələr  əsasında  obyektiv  təhlil  olunmuş,  tarixin 
müxtəlif mərhələlərində xalqımıza qarşı erməni millətçiləri tərəfindən törədilən genosid siyasəti təkzibedilməz 
tarixi  faktlar  əsasında  yüksək  elmi-nəzəri  səviyyədə  tədqiq  edilmişdir.  Lakin  bu  gün  yazılan  əsərlərlə 
kifayətlənmək  olmaz.  Çünki  yalançı  erməni  təbliğatı  bu  gün  də  yayımlanmaqdadır.  Biz  tarixçilər  Qarabağ 
həqiqətlərini  dünya  ictimaiyyətinə  çatdırmaq  üçün  bütün  gücümüzü  sərf  etməliyik.  Bu,  torpaqlarimizin 
düşmən  əsarətindən  xilas  olması  üçün  lazımdır  və  biz  inanırıq  ki,  tezliklə  haqq-ədalət  zəfər  çalacaq,  bütün 
torpaqlarımız  düşmən  əsarətindən  azad  ediləcək,  qaçqın  və  köçkünlərimiz  öz  doğma  dədə-baba  yurdlarına 
qayıdacaqlar! [səh. 65-66] 
 
Ədəbiyyat: 
1.  Məmmədova  H.  Dağlıq  Qarabağda  erməni  separatizminə  qarşı  mübarizə  (1918-1920).  Bakı,  2001; 
Məmmədov N. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin siyasi, iqtisadi və mədəni inkişafı (XX  əsrin 20-
30-cu illəri); Ağamalı Y. Qarabağ xanlığının qonşu xanlıqlar və dövlətlərlə münasibətləri. Bakı, 2003; Babaşov R. 
Memar  Kərbəlayi  Səfixan  yaradıcılığı  və  Qarabağın  dini  memarlığı.  Bakı,  1993;  İsmayılova  G.  XIX-XX  əsrin 
əvvəllərində Şuşa şəhərinin tarixi. Bakı, 1987; Əlizadə N. Azərbaycan Respublikasının DQMV-də kitabxana işinin 
tarixi (1923-1988). Bakı, 2001; Axundova G. XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Qarabağda sənətkarlıq. Bakı, 
2000; Fərzəliyev Y. Dağlıq Qarabağda kənd əməkçilərinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması (1966-1980). Bakı, 
1984;  İsmayılova  A.  Dağlıq  Qarabağ  toponimlərinin  tədqiqi.  Bakı,  1995;  Abışov  V.  1917-1918-ci  illərdə  erməni 
millətçilərinin Azərbaycan xalqına qarşı soyqırımı siyasəti. Bakı, 2007; Mustafayev Q. Qarabağ və Gəncə xanlıqları 
əhalisinin  tarixi-demoqrafik  tədqiqi.  Bakı,  2008;  Məhərrəmzadə  A.  Türkiyə  və  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq 
Qarabağ münaqişəsi. Bakı, 2007. 
2. Mahmudov Y. Odlar yurduna səyahət. Bakı, 1980; Mahmudov Y. Şükürov K. Qarabağ tarixi. Bakı, 2001; 
Köçərli  T.  Yaddan  çıxmaz  Qarabağ,  Nəqşi-Cahan  Naxçivan.  Bakı,  1998;  Qarabağ.  Bakı,  1998;  Hacıyev  Q. 
Qarabağda erməni terrorunun qədim izləri. Bakı, 2003; Imanov R. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qəsd - Qondarma 
DQMV-i.  Bakı,  2005;  Vəlixanova  N.  Зоря  Балаян  -  размышления  по  поводу  книгу  “Дорога”.  Баку,  1990; 
Бунятов  Z.  О  Балаянской  стратегии  жит.  Баку,  1991;  Cəlilov  М.  Nadanlıq  və  faktların  təhrif  edilməsi.  “Yeni 
fikir”  qəzeti  20.10.1990;  Kərimov  S.  Çarizmin  Azərbaycanın  işğalında  və  müstəmləkəçilik  siyasətində  erməni 
siyasətbazlarının  rolu.  Bakı,  1995;  Orucov  N.  İrəvan,  Naxçivan  və  Zəngəzur  soyqırımı.  Bakı,  1994;  Paşayev  A. 
Köçürülmə.  Bakı,  1995;  Əsədov  S.  Ermənistan  azərbaycanlılarının  tarixi  coğrafiyası.  Bakı,  1995;  Qeybullayev  Q. 
Qədim  türklər  və  Ermənistan.  Bakı,  1992;  Axundov  N.  Qarabağ  salnamələri.  Bakı,  1989;  Səmədzadə  Z.  Dağlıq 
Qarabağ: naməlum həqiqətlər. Bakı, 1995; Əliyev İ. Dağlıq Qarabağ: Tarix, faktlar, hadisələr. Bakı, 1989; Xəlilov X. 

---

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 
PREZİDENT   KİTABXANASI 
────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 
 
308 
Qarabağ.  Bakı,  2000;  Hacıyev  N.  Dağlıq  Qarabağın  tarixindən  sənədlər.  Bakı,  2005;  Məmmədov  N.  Azərbaycan 
SSR-in DQMV-də siyasi vəziyyət, iqtisadi və mədəni inkişaf. Bakı, 2008. 
3.  Абрамян  Г.  Нагорный  Карабах  в  период  строительство  социализма.  Ереван,  1972;  Ионесиян  Г. 
Установление  советской  власти  в  Нагорном  Карабахе.  Ереван,  1971;  Кочарян  Г.  Нагорный  Карабах.  Баку, 
1925;  Сейрян  Г.  Экономический  жизн  Карабаха  (1921-1926).  Баку,  1950;  Авагян  С.  Печат  советского 
Карабаха.  Баку,  1962;  Мкртычыян  Ш.  Путоводител  государственной  истории  Нагорного  Карабаха.  Баку, 
1969. 
4.  Акопян  А.  Очерки  по  истории  Советской  Армении.  Ереван,  1955;  Гавоян  Г.  Рабочие  движение  и 
национальной вопрос в Загафказье (1900-1922). Ереван, 1969; Агаян И. Роль России в исторических судьбах 
армянского народа. Москва, 1978. 
5.  Аракельян  А.  Нагорный  Карабах.  Баку,  1936;  Каркарян  Г.  15  летю  НКАО.  Баку,  1938;  Акопян  А. 
Албания  -  Алуанк  в  греко  -  латинских  и  деревне  -  армянских  источниках.  Ереван,  1987;  Тер-Гвендиян  А. 
НКАО  (в  ХХ  в),  Баку,  1939;  Мирзоян  В.  Перспективы  экономики  Нагорного  Карабаха.  Баку,  1928;  Тер-
Аветисян  С.  Памятники  древности  Карабаха  и  Скифская  проблема.  Тифлис,  1934;  Бархударян  М.  Арцах. 
Баку,  1962;  Свазян  Г.  Агваны  VII-VIII  в.  в.  Ереван,  1975;  Шагинян  М.  Нагорный  Карабах.  Москва,  1930; 
Дневники (1917-1931). Ленинград, 1932. 
6.  Барсегов  Ю.Г.  К  проблеме  Нагорного  Карабаха.  Ереван,  1989;  Барс  С.  Нагорный  Карабах.  Баку, 
1963;  Аванесян  С.  Сельского  хозяйство  в  НКАО.  Баку,  1933;  Шахназарян  Н.С.  Нагорной  Карабахской 
Автономной Область. Баку, 1960. 
7.  Чавчавадзе  Н.Г.  Армянские  учение  и  вопиющие  камни.  Тифлис,  1962;  Шавров  Н.Н.  Новая  угроза 
русскому делу в Загафгазье. С. Петербург, 1931, Гречко А.А. Битва за Кафказ. Москва 1969; Кушнарев К.Х. 
Некоторые  памятники  эпохи  поздней  бронзы  в  Нагорном  Карабахе.  Москва,  1957;  Смирнов  В.П.  Третья 
въездная  сессия  Аз.  Фан  в  НКАО.  Баку,  1939;  Величко  B.Л.  Кафказ  русское  дело  и  междуплеменные 
вопросы. Баку, 1990; Гурко-Кряжин В. Армянский вопрос. Баку, 1990; Маккарти Д., Маккарти К. Тюрки и 
армяне  руководство  по  армянского  вопросу.  Баку,  1969;  Помпеев  Ю.А.  Кровавый  омут  Карабаха.  С. 
Петербург, 1992; Юдольные дни. С. Петербург, 1993. 
8.  Paşayev  А.  Açılmamış  səhifələrin  izi  ilə.  Baki,  “Azərbaycan”,  2001,  536  s.;  Xəlilov  A.  Ermənilərin 
Zaqafqaziyada müsəlmanlara qarşı törətdikləri soyqırımı tarixi mənbələrdə. Bakı, 2000, 214 s.; İsgəndərov A. 1918-
ci il mart qırğınının tarixşünaslığı. Bakı, “Mütərcim”, 1997,184 s.; Musayeva İ. Böyük dövlətlər və erməni məsələsi 
(XIX  əsr),  I  hissə,  2-ci  nəşr,  Bakı,  ‘İqtisad  Universitetinin  Nəşriyyatı”,  2003,  238  s.;  Azərbaycanın  xarici  siyasəti 
(XX  əsr) I hissə, Bakı, ‘İqtisad Universitetinin Nəşriyyatı”, 2001,291 s.; Əliyev  Ə. Biz  əzablı ömür yaşadıq. Bakı, 
“Yazıçı”,  1994,  64  s.;  Əliyev  N.  1917-1920-ci  illərdə  Azərbaycanda  türk-müsəlman  soyqırımları  ilk  mənbələrdə. 
Bakı, “Nurlan”, 2009, 203 s.; Balayev A. Azərbaycanda milli hərəkat (1917-1918). Bakı, “TS”, 2001, 51 s.; Nəcəfov 
B. Лица врага. История армянского национализма в Загафгазье в конце XIX  - в начале XX века, ч.2, Баку, 
“Элм”, 1994, 338 с.; Həsənov С. Azərbaycan Beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920). Bakı, “Azərnəşr”, 
1993,  362  s.;  Nəsibli  N.  Azərbaycan  Demokratik  Respublikası (Məqalələr  və  sənədlər).  Bakı,  “Elm”,  1990,  112  s. 
[səh. 67-68] 
 
Хавва Маммадова, 
Назим Маммадов 
История Нагорно-Карабахского региона Азербайджана 
в историзме советского союза и России 
Резюме 
После  советской  оккупации  возникли  задачи  об  искусственном  росте  числа  армян  в  Карабахе, 
установлении  тоталитарного  режима  из  русских  и  армян,  нарушении  территориальной  целостности 
Азербайджана и т.п. В 1923 году организацией Нагорно-Карабахской Автономной Республики была в целом 
заложена  основа  исторических  проблем  азербайджанцев,  проживающих  в  Карабахе.  Оккупация 
Карабахского  региона  Азербайджана  Арменией,  превращение  региона  армянскими  авторами  в  объект 

---