Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin p r e z I d e n t k I t a b X a n a s I
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 301 Məmmədov, Nailə Vəlixanlı, Sara Aşurbəyli, Teymur Bünyadov, Tofiq Köçərli, Qaraş Mədətov, Mahmud Ismayılov, Karim Şükürov, Oktay Sultanov, Qasım Hacıyev, Şahin Fərzəliyev, Havva Məmmədova, Nazim Məmmədov, Anar İsgəndərov, Hacı Həsənov, Tofiq Mustafazadə, Cəbi Bəhramov və başqalarının Azərbaycan tarixinə, Məmmədağa Şirəliyev, Zərifə Budaqova, Əziz Əfəndizadə, Ağamusa Axundov, Əlövsət Abdullayev və Yusif Seyidovun Azərbaycan dilinə, Əziz Şərif, Məmməd Cəfər, Mir Cəlal, Həmid Araslı, Abbas Zamanov, [səh. 55-56] Məmmədhüseyn Təhmasib, Mirzə İbrahimov, Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Bəkir Nəbiyev, Yaşar Qarayev, Azada Rüstəmova və başqalarının Azərbaycan ədəbiyyatına, Aslan Aslanov, Firudin Köçərli, Fuad Qasımzadənin fəlsəfəyə, Əhməd Mahmudov, Asəf Nadirov, Ziyad Səmədzadə, Bəhmən Axundov, Ağasəlim Ələsgərov, Teymur Vəliyev və digərlərinin iqtisadiyyata dair tədqiqat işləri xalqın mənəvi sərvətlərinə çevrilmişdir. Bəhs olunan illərdə nəşr olunmuş üç-cildlik “Müasir Azərbaycan dili” (1978- 1981), üçcildlik “Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası” (80-ci illərdə), üç-cildlik “Rusca-Azərbaycanca lüğət” (1970-80-ci illərdə), dördcildlik “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti” (1964-1987), “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti” (1975), “Azərbaycan dilinin etimologiya və onomastikası məsələləri” (1990), “Sovet Azərbaycanın heykəltəraşlığı” (1973), “Azərbaycan etnoqrafiyası” (I cild, 1988), “Azərbaycan Dram Teatrı” (1974), ikicildlik “Azərbaycan teatrı salnaməsi” (1975- 1983), üçcildlik “Azərbaycan xalçaları (1961, 1983, 1987)”, “Sovet Azərbaycanı musiqi incəsənətinin oçerkləri” (1974, 1976), “Azərbaycan tarixi”, “Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənətləri”, “Cənubi Azərbaycan tarixinin oçerkləri” (1985), “Cənubi Azərbaycan tarixinin məsələləri” (1991) və başqa ümumiləşdirici əsərlər nəşr olunaraq yayılmışdır. XX yüzilliyin 70-ci illərində respublika ərazisindəki maddi mədəniyyət abidələri yenidən qeydə alındı, onların tədqiqinə, mühafizəsinə və səmərəli istifadə olunmasına diqqət artırıldı. Bütün bunlara baxmayaraq ictimai elmlərin inkişafına “hakim ideologiya”-nın güclü təzyiqi ciddi mənfi təsir göstərirdi. Xüsusən Azərbaycan tarixinin, ədəbiyyatının, incəsənətinin sovet dövrü birtərəfli öyrənilir, mövcud darin ziddiyyətlər və onların kökü, ictimai quruluşun, təsərrüfatçılıq sisteminin qüsurları ilə bağlı səbəblər açıqlanmırdi. Məsələn, 70-ci illərdə müttəfiq respublikaların elmlər akademiyalarının tarix institutlarının əksəriyyəti öz xalqlarının çoxcildlik tarixini hazırlamağı planlaşdırmışdılar, о cümlədən Azərbaycan E A Rəyasət Heyəti da “Azərbaycan tarixi”nin yazılması qərarı ilə Baş redaksiya şurası yaratmışdı, cildlərin redaksiyaları, müəllifləri artıq fəaliyyətə başlamışdılar. Bu təşəbbüs Moskvanı çox narahat etmişdi. Hətta Sov. İKP Mərkəzi Komitəsində bu məsələ respublika rəhbərlərinin və tarixçilərinin iştirakı ilə müzakirə olunmuşdu. Müzakirədə hər respublikanın fərdi “çox- cildlik” tarixinin avazina regionlar üzrə birgə kitabın yazılması məsləhət görülmüşdü. Bu səbəbdən bir müddət respublikalar üzrə çoxcildlik tarixin yazılması ləngidildi. Ancaq Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi H.Ə. Əliyevin Moskvaya göndərdiyi məktublardan sonra işə yenidən başlanıldı. Bu sahədə çox böyük işlər görüldü. SSRİ dövründə Azərbaycanda elmin maddi-texniki bazasının inkişafına lazımi qədər vəsait ayrılmırdı. Elmə, milli gəlirin 0,4 faizindən də az (SSRİ-də 6 faiz idi) vəsait sərf olunurdu. Alimlarin əməyi kifayət qədər qiymətləndirilmirdi. Tədqiqat aparmaq üçün müasir avadanlıq, hesablama texnikası, cihazlar çatmırdı. Alimlara xarici ədəbiyyatdan, arxivdən istifadə etmək, beynəlxalq alama çıxmaq çatin idi. Əsərlər mərkəzin diktəsilə yazılırdı. [səh. 56-57] Azərbaycan dövləti öz müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra ictimai və humanitar elmlər “sovet dövrünün hakim” ideologiyası təzyiqindən xilas olaraq yeni, özü da çətin, ancaq çox mühüm, azad yaradıcılıq dövrünə başladı. Bu sahəyə diqqət artırıldı. Keçən əsrin 90-cı illərində Azərbaycan tarixinin an mürəkkəb və mübahisəli problemlərini şərh edən əsərlər yazıldı. Bu əsərlər tarix sahəsində elmi fikri daha da zənginləşdirdi. Azərbaycan arxeoloqları ilk dəfə “Azərbaycan arxeoloji abidələr Bankı”nı yaratdılar. Qobustan qayaüstü təsvirləri UNESCO xətti ilə Ümumdünya Qayaüstü İncəsənət Arxivinə daxil edildi. 1999-cu ildə Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyəti nəzdində “Naxçivan Ensiklopediyası” redaksiya heyəti təşkil olundu. 2002-ci ildə “Naxçivan Ensiklopediyası” çap edildi. Hamin ildə Tarix Institutunda “Azərbaycanın tarixi coğrafiyası”, “Müstəqil Azərbaycan Respublikasinın tarixi”, “Qarabağ tarixi” və digər şöbələr təşkil olundu. Tarix İnstitutunun əməkdaşları xarici dövlətlərin arxivlərindəki əhəmiyyətli tarixi mənbələri Azərbaycana gətirərək, onu təhlil edib dünya ictimaiyyətinə çatdırdılar. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 302 Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tarixçi alimlar qarşısında fundamental “Azərbaycan tarixi”nin yaradılması kimi mühüm vəzifə qoymuşdu. Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mədəni tarixində çox mühüm dövr olan XIX və XX əsrlərin tarixinin əhatəli tədqiqi və nəşri üçün xüsusi qrant ayrılmışdı. Respublikanın an görkəmli tarixçi alimləri bu işə cəlb olunmuşdu. Şərqdə ilk demokratik respublika olmuş Azərbaycan Cümhuriyyətinin tarixi geniş şəkildə öyrənilməyə başlandı. Tarix İnstitutunda “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi” şöbəsi təşkil edildi. Azərbaycanın siyasət və dövlət xadimləri, generalları, siyasi partiyaları haqqında yeni əsərlər meydana gəldi. 1997-ci ildə Azərbaycan EA Rəyasət Heyətin, nəzdində yaradılmış “Azərbaycan tarixi” Baş Redaksiya Şurasının rəhbərliyi altında 7 cildlik “Azərbaycan tarixi” hazırlanmış və nəşr olunmağa başlanmışdı. Tarix institutunda “Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində. Müstəqilliyə aparan yollar”, “Azərbaycan Cümhuriyyəti, 1918-1920”, “İkinci Azərbaycan Respublikasinın təşkili tarixinə dair”, “Azərbaycan tarixi. 1920-1991” və “Azərbaycan Respublikası: əsrə bərabər on il - 1991-2001”, “XVIII yüzillikdə - XIX yüzilliyin əvvəllərində Osmanlı Azərbaycan münasibətləri”, Azərbaycan Tarixi Muzeyində “Azərbaycanda dövlətçilik və onun rəmzləri” kitab-albomu, Arxeologiya və Etnoqrafiya institutunda “Azərbaycan epiqrafik abidələrinin korpusu” və digər əsərlər hazırlanmış, nəşr olunaraq dünya ictimaiyyətinə çatdırılmışdır. Bəhs olunan dövrdə Ermənistan azərbaycanlılarının soyqırımı və etnik tarixi, ərazilərdən deportasiyası haqqında çoxsaylı tədqiqat işləri aparılmış, “Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası”, “Türklər, azərbaycanlılar, ermənilər: tarixi həqiqətin soyqırımı” kimi dəyərli kitablar çap etdirilmişdir. Dünya siyasətçisi Heydər Əliyevin “Müstəqilliyimiz əbədidir” adlı çoxcildlik monumental külliyyatı müasir tarixin öyrənilməsi üçün çox qiymətli mənbədir. Heydər Əliyev Azərbaycan tarixçilərinin əməyini qiymətləndirərək yazırdı: “Keçid dövrünün çətinliklərinə, ağır proseslərə baxmayaraq, biz öz tarixi keçmişimizin çox [səh. 57-58] dəyərli səhifələrini qısa bir müddətdə aça bilmiş və xalqa göstərməyə nail olmuşuq”. Keçən əsrin 90-cı illərindən tarixi mənbələrin toplanması və araşdırılmasına diqqət daha da artırıldı. Azərbaycanda 7 respublika dövlət arxivi, onların 15 filialı, Naxçivan MR arxivi və 56 rayon dövlət arxivi fəaliyyət göstərirdi. Bu arxivlərdə elmin, mədəniyyətin, iqtisadiyyatın və ictimai həyatın ən müxtəlif sahələrini əks etdirən sənədlər mühafizə olunurdu. 1999-cu ilin iyun ayında “Milli arxiv fondu haqqında” qanun qəbul edildi. 2002-ci il dekabrın 2-də Prezident Heydər Əliyev “Azərbaycan Respublikasında arxiv işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” fərman verdi. Baş Arxiv İdarəsinin bazasında Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsi yaradıldı. Arxivlərin maddi-texniki bazası möhkəmləndirildi və arxiv işçilərinin sosial vəziyyəti yaxşılaşdırıldı. “Azərbaycan tarixi: İlk mənbələr”, “Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il mart soyqırımı (sənədlər toplusu)” III cilddə, “Naxçivan”; “Gəncə- Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri”, “Yeni siyasi xətt”, “Azərbaycan nefti dünya siyasətində”, “Qaçqınlar” və digər əsərləri, “Qayıdış 1990-1993”, “Qəsd”, “Azərbaycan milli Dövlət quruculuğu yollarında”, “Azərbaycan - 93” və digər qiymətli sənəd və material topluları hazırlanıb nəşr olunmuşdur. Tarixçi alimlər “Ümumi türk tarixinə giriş”, “Cənubi Azərbaycan tarixinin qısa oçerkləri”, “Güney Azərbaycan” kitablarını hazırlamış və çap etdirmişlər. Azərbaycan tarixçiləri 1999-cu ildə Ankarada nəşr olunmuş 12 cildlik “Osmanlı”, 2002-ci ildə nəşr olunmuş 21 cildlik “Türklər”, 10 cildlik “Genel Türk tarihi” kimi fundamental əsərlərin hazırlanmasında iştirak etmişlər. Bütün bunlarla yanaşı, “Üzeyir Hacıbəyov Ensiklopediyası”, “Kitabi-Dada Qorqud Ensiklopediyası”, M. Füzuli əsərlərinin 6 cildliyi, “Azərbaycan ədəbi dili tarixi” nəşr edilmişdi. “Füzuli Ensiklopediyası” hazırlanmağa başlamışdı. “XIX əsr türk ədəbiyyatı oçerkləri” kitabı nəşr olunmuşdu. Tarix institutunda “İrəvan xanlığı (Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycana köçürülməsi”;) “İrəvan əyalətinin müvəssər dəftəri”; “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri”; “Qarabağ” (real tarix, sənədlər və faktlar)”, Dilçilik institutunda “Azərbaycan dilinin orfoqrafik lüğəti”, “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”, “Azərbaycan dilinin işgüzar üslubu” kitabları hazırlanmışdı. Akademiyanın Dilçilik, Telekommunikasiya və İnformasiya institutları birlikdə “İngiliscə-Azərbaycanca, Azərbaycanca-İngiliscə maşın tərcüməsi sistemi” və digər əsərlər nəşr olunmuşdur. Görkəmli Azərbaycan filosofları, hüquqşünasları Azərbaycan fəlsəfi fikrinin və hüquq elminin inkişafında mühüm rol oynamışlar. “Azərbaycan fəlsəfə tarixi”nin birinci cildi çapdan çıxmışdır. “Azərbaycanın inkişaf dinamikası”, “Azərbaycan: tarixi irs və müstəqillik fəlsəfəsi” və s. əsərlərdə müasir cəmiyyətdə baş verən mürəkkəb proseslər dərindən təhlil olunur, fəlsəfi baxımdan mənalandırılır. Azərbaycan memarlıq və sənətşünaslıq elminin Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|