Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

131 

edir

siniz  ki,  demokratiyanın  Rusiya  modeli  var  və  o tutaq ki, 

Avropa v

ə Amerika demokratiyasından fərqlidir? 

Vladimir Putin cavabında qeyd edir ki, dövlət dayə deyil, 

dövl

ət hər şeyə məcburetmə aparatıdır və mən belə hesab edi-

r

əm ki, demokratiya daha çox demokratik prinsiplərin təminatı 

nöqteyi-n

əzərindən yanaşmada daha parlaq şəkildə özünü büru-

z

ə  verəcək. Bəzi Avropa ölkələrində  isə  region rəhbərlərinin 

bir

başa təyinatı mövcuddur. Bizdə isə bu proseslərdə indi regio-

nal m

əclislər  iştirak  edirlər. Lakin bu prinsip bəzi ölkələrdə 

ümumiyy

ətlə  yoxdur.  Orasını  heç  demirəm  ki,  Avropanın  bir 

sıra ölkələrində hələ də monarxiya institutları qalmaqdadır. 

Corc Buş 2005-ci ildə Bratislavda Vladimir Putinlə görü-

şərkən Rusiyadakı demokratiyadan narahat olduğunu, demokra-

tiyaların  hər zaman ölkələrin mədəniyyət və  ənənələrini  əks 

etdirdiyini  bildirib.  Demokratiyanın  ortaq  nöqtələri də  var: 

hüquqi dövl

ət, azad mətbuat və azad müxalifət. 

Putin is

ə orada və yaxud burada, az və ya çox demokrati-

ya 

olduğunu söyləmək, mənim qənaətimə görə, doğru deyil ― 

dey

ə  bildirib. Demokratiya anarxiya demək deyil. Hər kəsin 

ağlına gələni etməsi, xalqı aldatmağa cəhd göstərməsi demok-

ratiya deyil. Biz xüsusi demokratiya qurmaq niyy

ətində deyilik. 

Demokratiyanın  əsas  şərtlərini mənimsəyirik,  lakin  bu  şərtlər 

Rusiya 

ənənələrinə də uyğun olmalıdır

1

. 

Doğrudan da demokratiya fikir azadlığıdır, o əməl azadlı-

ğına çevriləndə anarxiya yaranır. İqtisadiyyatı zəif inkişaf etmiş 

ölk

ədə demokratiyanın mövcudluğunu inkar etmək, fikrimizcə, 

mübahis

əli görünür. Çünki, reallıqda hər nəfərə düşən ÜDM-in 

orta dünya s

əviyyəsindən aşağı olan ölkələrdə demokratiya, bu 

göst

əricinin orta dünya səviyyəsindən yüksək olduğu ölkələrdə 

                                                 

1

 

Qeyd: “Exo Moskvı” radiosunun verdiyi məlumata görə 2009-cu il iyulun 

6-8-d

ə Rusiyaya səfəri ərəfəsində ABŞ prezidenti Barak Obama V.Putin 

haqqında demişdir: “Putin bir ayağı ilə köhnə, digər ayağı ilə isə yeni 

metodlarla h

ərəkət edir”. Bu bir daha onu göstərir ki, Putinin məqsədi 

h

ələ də tam aydın deyil. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

132 

olduğundan  bəzən yüksəkdir. Bu halda demokratiyanın  digər 

meyarları  nəzərə  alınmalıdır.  Hər halda bu bir həqiqətdir ki, 

mük

əmməl demokratiya və  azadlıq  iqtisadi  demokratiya və 

azadlıqdır.  Demokratiya  olmayan  ölkələrdə  avtoritarizm, 

inzibati-amirlik v

ə  bürokratizm var gücü ilə  inkişaf  edir. 

Y.M.Berqer göst

ərir ki, sabit olmayan hakimiyyətdən təka-

müld

ən başqa nə istəsən gözləmək olar. Demokratiya xaosdan 

yarana bilm

əz. Demokratiya o zaman mümkündür ki, dövlətlə – 

c

əmiyyət və  insan  arasında  sistemli  münasibət  yaransın  və  

n

əticədə tədricən özbaşınalıq ləğv edilsin

1

. 

Putin Rusiyanın 90-cı illərin əvvəllərindəki kimi diktator-

luq dön

əminə  qayıtmaq  niyyətində  olmadığı  barədə  təminat 

verib:  «keçmişə  qayıtmaq  olmaz.  Çünki  ruslar  azadlığa  qovu-

şub».  Bu  vaxta  qədər  qapalı  görünən Putin, daxili  aləmini ilk 

d

əfə olaraq açıqlığı ilə büruzə verdi. Lakin Putin bir müddət əv-

v

əl SSRİ-nin dağılmasını «20-ci əsrin geosiyasi faciəsi» sayan-

da daha çox s

əmimi idi. 

Putin dem

ək  olar  ki,  bununla  bütün  şübhəli  addımlarına 

guya son qoydu. Onun ilk dövrd

əki siyasəti isə gizli niyyətlərdən 

x

əbər verirdi. Belə  ki, hakimiyyətə  gələndən sonra ilk dəfə 

olaraq  Şimali  Koreya,  Kuba,  İran  və  Çinə  səyahət  etmişdi. 

M

əlum idi ki, bu ölkələr  ABŞ-ın  düşmənləri idi. Sanki Rusiya 

ABŞ-ın düşmənləri ilə ittifaq yaradırdı. 

Rusiyada 

əhalinin sayının ildə bir milyon nəfər azalmasına, 

ölk

ənin korrupsiyaya bürünməsinə, orduda vəziyyətin olduqca 

g

ərginləşməsinə,  iqtisadiyyatın  ciddi  böhran  şəraitinə  düşməsinə 

baxmayaraq Rusiya demokratik yolla getm

ək fikrindədir. 

Rusiyada k

əndlilər tamamilə tənəzzül edib. Rusiya rəhbər-

liyi görür ki, Q

ərb, NATO inkişaf edərək Rusiyanın sərhədlərinə 

q

ədər gəlib  çıxıb.  Lakin  Rusiyada  demokratiya  həqiqətən də 

boğulur.  Bu  ziddiyyəti həll etmək üçün demokratiya lazımdır. 

                                                 

1

 Bax : 

Авторитаризм развития: генезис, функции, перспективы. Миро-

вая экономика и международные отношения. 2005, №  6,  с.95. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

133 

Amma Rusiya imperi

ya olduğuna görə çox böyük qüvvələr var 

ki,  demokratiyaya  qarşı  çıxır.  Rusiyanın  inkişafı  üçün  dövləti 

imperiya v

əziyyətindən çıxarmaq lazımdır. 

Rusiyanın bu səylərinə baxmayaraq Helmut Şmidt 2003-

cü  ilin  uyun  ayında  Moskvada  çıxışında  birbaşa  demişdir  ki, 

hörm

ətli cənab demokratlar məni  bağışlayın,  Rusiya  iqtisadi 

avtoritarizmd

ə hələ də özünü göstərir

1

. 

Neç

ə illərdir Rusiya rəhbərliyi ölkəni neft və qaz imperi-

ya

sına çevirmək istəyir. Neft və qaz resursları üzərində impe-

riya qurmaq yox, s

əmərəli istifadə üçün ona azad xalq ha-

kim olmalıdır. Bu demokratiya olardı. 

Putinin prezidentliyinin ilk dövrl

ərində  Rusiyada müasir 

standartlara cavab ver

ən zavodların sayı cüzi idi. Avropa ölkə-

l

əri və Yaponiya kimi inkişaf etmiş bir dövlət bu gün də avto-

mobill

ərini rus metalından hazırlayırlar. Amma Rusiyada avto-

mobil s

ənayesi demək olar ki, tənəzzülə uğrayıb. Rusiyaya bir 

çox m

əhsullar Qərbdən gəlir. Digərlərinin hesabına yaşayan öl-

k

ə isə qüdrətli dövlət sayıla bilməz. 

Rusiyanın birinci Prezidenti Boris Yeltsin vaxtı ilə, «Ru-

si

yanın xilaskarı» adlandırılırdı. Bir müddət keçəndən sonra isə 

az qala «V

ətən  xaini»  adlandırmağa  başladılar.  Boris  Yeltsin 

Mixail Qorbaçovun elan etdiyi «yenid

ənqurma» və «aşkarlıq» 

şüarlarını sözdə deyil, əməldə həyata keçirməyə can atırdı. 

Aralarındakı  kəskin ziddiyyətlə  əlaqədar Mixail Qorba-

çov Yeltsin

ə açıq surətdə demişdir: «Mən səni siyasətə burax-

ma

yacağam». 

Bel

ə  ziddiyyətli dövlət  başçılarından  fərqli olaraq 1989-

cu ild

ə  yüksək səviyyəli  ABŞ  –  SSRİ  danışıqları  zamanı  Buş 

qara d

ərili gənc qadının qolundan tutaraq onu Mixayil Qorba-

çova t

əqdim edib: «Bu, Kondoliza Raysdır. Sizin ölkəniz haq-

                                                 

1

 Bax: 

Авторитаризм развития: генезис, функции, перспективы. «Миро-

вая  экономика  и  международные  отношения».  Журнал.  2005,  №  6,  с. 

102. 

---