Azərbaycan

75 
 
 
Diaqram 5-4 Təhsil sektorunda normal əmək haqları (aylıq manatla), 1999-2007 
 
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi, azstat.org, 2008 
 
5.13
 
AMA  standartları  ilə  müqayisədə  təhsilə  çəkilən  özəl  xərclərin  səviyyəsi  aşağı  olaraq 
qalmasına  baxmayaraq  (ÜDM-in  0.5%-i),  o,  sürətlə  artır  –  xüsusilə  də,  qeyri-yoxsul  əhali 
arasında.  Azərbaycanda  təhsil  qanunvericiliyi  özəl  sektor  vasitəsilə  bütün  pillələrdə  təhsilin 
təmin  edilməsinə  imkan  verir.  Lakin,  özəl  sektorun  orta  ümumtəhsil  pilləsində  iĢtirak  səviyyəsi 
çox aĢağıdır və bu sektor orta təhsil pilləsində təhsil alan bütün Ģagirdlərin 1%-dən az hissəsinə 
xidmət edir. Özəl sektorun cəlb edilməsi ali təhsil pilləsində daha çox özünü büruzə verir (və bu 
müəyyən dövr üzrə artmıĢdır). Faktiki olaraq ali təhsil alan hər beĢ tələbədən demək olar ki, biri 
özəl təhsil ocaqlarında təhsil alır. 2002-ci ildə təhsilə yönəldilən özəl xərclər ÜDM-in 0.25%-ini 
təĢkil  etmiĢdir.  2005-ci  ilə  qədər  bu  rəqəm  demək  olar  ki,  iki  dəfə  artaraq  ÜDM-in  0.47%-inə 
bərabər olmuĢdur. Dünya Bankının məlumatlarına əsasən (2007) təhsilə sərf edilən özəl xərclərin 
təqribən 40%-i ən zəngin kvintildən olan ev təsərrüfatlarının payına düĢmüĢdür. Əksinə olaraq, ən 
yoxsul kvintildən olan ev təsərrüfatları təhsilə sərf edilən özəl xərclərin yalnız 10%-ini əhatə edir.  
Təhsil  xərclərindəki  fərqlər  təhsil  nəticələrində  qeyri-bərabərliyin  yaranmasına,  bu  isə,  nəticə 
etibarilə, gəlir, istehlak, məĢğulluq və digər maddi rifah göstəricilərində bərabərsizliyin meydana 
çıxmasına rəvac verir.  
 
C.
 
Təhsil və yoxsulluq arasında əlaqələr 
 
5.14
 
Bu  bölmədə  təhsil,  yoxsulluq  və  əmək  bazarı  göstəriciləri  arasında  əlaqələri  nəzərdən 
keçiririk.  Ev  təsərrüfatının  müayinəsi  sorğusunun  məlumatları  əsasında  aparılan  hesablamalar 
insan kapitalının, xüsusilə də, ev təsərrüfatı baĢçısının və onun həyat yoldaĢının göstəricilərinin 
ev  təsərrüfatlarının  adambaĢına  istehlakına  əhəmiyyətli  dərəcədə  təsir  göstərdiyini  qeyd  edir. 
Çoxsaylı  amillərin  cəlb  olunması  və  əksər  faydalı  cəhətlərin  həyata  keçirilməsi  üçün  müəyyən 
vaxtın  tələb  olunması  səbəbindən  yoxsulluğun  azaldılmasında  təhsilin  rolunun  fərqləndirilməsi 
çətindir. Belə olduğu təqdirdə, hazırkı bölmədə təhsil nəticələri ilə yoxsulluq arasında əlaqələr ilə 
yanaĢı,  təhsilin  maddi  rifah  halına  təsir  etdiyi  kanallardan  biri  olan  fərdlərin  əmək  bazarındakı 
göstəriciləri də qısaca olaraq nəzərdən keçirilir. 
 
 

---

76 
 
5.15
 
Azərbaycanda  yoxsulluq  ilə  təhsil  arasında  aydın  əlaqə  mövcuddur.  Ölkə  perspektivi 
baxımından səriĢtəli insan kapitalının çatıĢmaması Azərbaycanın rəqabət qabiliyyətini aĢağı salır 
və  məhsuldarlığın  artırılmasında  rol  oynayan  elm  və  innovasiyaların  inkiĢafını  məhdudlaĢdırır. 
Fərdi  baxımdan  isə,  təhsilin  olmaması  yoxsulluğu  yaradan  əsas  amillərdən  biridir.  Fərdi 
səviyyədə mövcud olan bu cür güclü əlaqələr müxtəlif təhsil səviyyələrinə malik Ģəxslərdən ibarət 
istehlak qrupları arasında müĢahidə olunan böyük fərqlərdə özünü büruzə verir.  Məsələn, Cədvəl 
5-2-də  ailə  baĢçısının  ali  təhsilə  malik  olduğu  ev  təsərrüfatlarının  ən  çoxu  əsas  təhsil  pilləsinə 
malik olan ailə baĢçısının olduğu ev təsərrüfatları ilə  müqayisədə orta hesabla adambaĢına 25% 
daha çox istehlak etdiyini göstərir. 
 
 
Cədvəl 5-2 Təhsil səviyyəsi və ev təsərrüfatının istehlakı 
 
Heç bir təhsilə malik olmayan ailə 
başçısının olduğu ev təsərrüfatları ilə 
müqayisədə adambaşına istehlak 
səviyyəsi yüksəlir   
Əhalinin nisbəti 
Ailə baĢçısı əsas və ya daha aĢağı pilləli 
təhsilə malikdir  
— 
23.9% 
Ailə baĢçısı əsas təhsildən sonra texniki 
təhsil almıĢdır  
4.6% 
5.7% 
Ailə baĢçısı tam orta təhsil almıĢdır  
3.2% 
35.2% 
Ailə baĢçısı orta təhsildən sonra texniki 
təhsil almıĢdır  
9.0% 
18.3% 
Ailə baĢçısı ali təhsil almıĢdır  
24.7% 
16.9% 
Mənbə: YSQS tədqiqatı, 2008.  
 
5.16
 
Dünyanın  hər  yerində  olduğu  kimi,  YSQS  2008  məlumatları  Azərbaycanda  daha 
yüksək  təhsil  pilləsinə  malik  şəxslərin  gəlirlərinin  yüksək  olduğunu  göstərir.  Eynilə,  ailə 
baĢçısının həyat yoldaĢının təhsil səviyyəsi də ev təsərrüfatının yoxsulluğuna (bəzi hallarda az da 
olsa) əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir (Diaqram 5-5). Xüsusilə, ailə baĢçısının həyat yoldaĢının 
ali  təhsilə  malik  olduğu  ev  təsərrüfatları  ailə  baĢçısının  həyat  yoldaĢının  ən  çoxu  əsas  təhsilə 
malik olduğu ev təsərrüfatları ilə müqayisədə orta hesabla adambaĢına 12-13% daha çox istehlak 
edir.  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: YSQS 2008.  
Diaqram 5-5 ġəhər ərazilərində yaĢayan ailə baĢçısının təhsil səviyyəsi ilə yoxsuluq arasında  
sıx əlaqə mövcuddur 
9.0%
 
9.2%
 
27.3%
 
0.0%
 
4.7%
 
21.3%
 
10.3%
 
2.9%
 
0%
 
5%
 
10%
 
15%
 
20%
 
25%
 
30%
 
Ailə baĢçısı əsas 
təhsildən sonra peĢə 
təhsili almıĢdır 
 
Ailə baĢçısı 
orta təhsil 
almıĢdır 
Ailə baĢçısı orta 
təhsildən sonra 
peĢə təhsili 
almıĢdır 
Ailə baĢçısı 
universitet təhsili 
almıĢdır 
 
ġəhər 
Kənd 
`
 
2.0%
 
3.7%
 
0.0%
 
13.0%
 
12.0%
 
4.0%
 
13.7%
 
3.2%
 
0%
 
5%
 
10%
 
15%
 
20%
 
25%
 
30%
 
Ailə baĢçısının 
həyat yoldaĢı əsas 
təhsildən sonra 
peĢə təhsili 
almıĢdır 
 
Ailə baĢçısının 
həyat yoldaĢı 
orta təhsil 
almıĢdır 
Ailə baĢçısının 
həyat yoldaĢı orta 
təhsildən sonra 
peĢə təhsili 
almıĢdır 
Ailə baĢçısının həyat 
yoldaĢı universitet təhsili 
almıĢdır 
ġəhər 
 
Ail
ə 
ba
Ģç
ıs
ını
n/h
əya
t yoldaĢ
ını
n 
əs
as
 v
ə 
ya
 da
ha
 
aĢ
ağı 
sə
viyy
əli
 t
əhs
il
ə 
malik 
olm
as
ı il
ə 
ada
mbaĢ
ına 
is
tehla
kın 
ar
tm
as
ı, 
fa
izl
ə 
 
 
Kənd 

---