64
müqayisədə yüksək gəlirlərə malik olduğunu göstərir.
16
Təkrarlanma komponenti daxili
komponentdir və çox zaman müəyyən hissəni təĢkil edir. O, ərazi tipləri üzrə istehlakın yekcins
olmadığına dair dəyərli məlumatlar təmin edir. Teyl əmsalı isə, əksinə olaraq, komponentlər
daxilində və komponentlər üzrə dəqiq Ģəkildə hissələrə bölünə biləndir və bu səbəbdən də bu cür
bölgülər zamanı tez-tez istifadə olunur (Cədvəl 4-2).
Cədvəl 4-2 Ümumi bərabərsizliyin bölgüsü (yaĢayıĢ yerləri üzrə)
Cini
Teyl və ya GE(1) əmsalı
Komponent daxilində
12.0
--
Təkrarlanma
17.2
--
Ümumi daxilində
29.2 (96%)
16.1 (96%)
Komponentlər arasında
1.2 (4%)
0.7 (4%)
Cəmi
30.4
16.8
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları
4.8
Ġki bölgü eyni nəticələri verir: Azərbaycan üzrə bərabərsizliyin 96%-i Ģəhərlər, rayon
mərkəzləri və kənd əraziləri daxilində mövcud olan bərabərsizlik ilə bağlıdır. Sözügedən üç ərazi
tipləri üzrə orta gəlir baxımından fərqlər ümumi bərabərsizliyə yalnız 4% təsir edir. Bu nəticə onu
deməyə əsas verir ki, hər üç yaĢayıĢ məskəni üzrə gəlirlər mümkün qədər bərabərləĢdikdə ümumi
bərabərsizliyə təsir minimal həddə olacaqdır: o yalnız 4% azalacaqdır.
C.
Gender üzrə bərabərsizlik
4.9
Azərbaycanda kiĢi və qadınlar arasısında maddi rifah halı baxımından fərq minimum
səviyyədədir. KiĢilər və qadınlar arasında bərabərsizlik səviyyəsi müvafiq olaraq 31% və 30,8%
Cini əmsalında olduğu kimidir. Bu onunla ziah oluna bilər ki, ev təsərrüfatı üzvləri gəlirləri (və
ya istehlakı) bərabər Ģəkildə bölüĢdürürlər və biz, maddi rifah halı baxımından gender üzrə böyük
fərqlərin mövcud olacağını gözləmirik. Lakin, tək analı və dul qadınların ailə baĢçısı olduqları ev
təsərrüfatlarının üstünlük təĢkil etdiyi və onların orta hesabla nisbətən yoxsul olduğu (bu bir
qayda olaraq belədir) halda gender üzrə böyük fərqlərin mövcud olması mümkündür. Bu hal
Azərbaycan üçün o qədər də xarakterik deyildir və Cədvəl 4-3-ün göstəriciləri bizim
gözləntilərimizi təsdiq edir – daha dəqiq desək gender üzrə maddi rifah halı baxımından fərqlər
minimaldır ().
Cədvəl 4-3 Gender, istehlak və bərabərsizlik
Qeyd: Əhalinin tərkibi tədqiqatda göstərildiyi kimidir (sorğu nəticələri tətbiq olunduqdan sonra).
16
Kənd ərazilərində yaĢayan bütün əhalinin gəlirləri rayon mərkəzlərində yaĢayan bütün əhalinin gəlirləri
ilə müqayisədə az olduqda və sonuncuların gəlirləri Ģəhər ərazilərində yaĢayan insanların gəlirlərindən
aĢağı olduqda təkrarlanma komponenti ―0‖-a bərabər olacaqdır.
Əhalinin
istehlakı
(faiz ilə)
Orta istehlak
(aylıq AZN-lə)
Cini
bərabərsizliyi
Qadınlar
51.9
105.7
31.0
KiĢilər
48.1
106.3
30.8
Azərbaycan
100
106.0
31.0
65
Mənbə: Azərbaycan üçün 2008 YSQS məlumatları
.
4.10
Təkcə orta istehlakı (maddi rifah) deyil, bərabərsizliyi də özündə əks etdirən gender
bərabərliyi
17
(iki Cini əmsalları praktik olaraq eynidir) maraqlı göstəricidir. Çünki, iki cinsin ev
ailə vəziyyəti statusu tam eyni deyildir. Belə ki, qadınların 11% dul olduqları halda, kiĢilər üçün
bu göstərici yalnız 1% təĢkil edir. Eynilə, qadınların 3%-i, kiĢilərin isə yalnız 0.3%-i boĢanmıĢ
ailələrdə yaĢayırlar. Dul və ya boĢanmıĢ ailələrin maddi rifah halının nisbətən aĢağı olduğu
ehtimalını nəzərə alsaq, bu halda qadınların kiĢilər ilə müqayisədə daha əlveriĢsiz vəziyyətdə
(orta hesabla) olduğunu gözləyə bilərik. Lakin, göründüyü kimi bu belə deyildir. Səbəb isə
Azərbaycanda boĢanmıĢ və dul insanların istehlak göstəricilərinin orta göstəricidən aĢağı
olmamasıdır.
D.
Beynəlxalq müqayisələr
4.11
Digər keçid iqtisadiyyatına malik ölkələr ilə müqayisədə Azərbaycanda bərabərsizlik orta
səviyyədədir. Diaqram 4-3-də Azərbaycandakı bərabərsizlik digər keçid ölkələri ilə müqayisə
edilir. Ġkincilər, xüsusilə də keçmiĢ Sovet Ġttifaqı respublikaları Azərbaycan üçün ―təbii‖
müqayisə obyektləridir. Azərbaycanın məlumatları o qədər də fərqli deyildir. Ölkənin
bərabərsizlik göstəricisi müvafiq ölkələr ilə müqayisədə orta mövqeyə malikdir (ölkələr üçün orta
Cini əmsalı Diaqram 4-3-də göstərilmiĢdir və bu 32-yə bərabərdir). Məlumatların müqayisə oluna
bilməsinin səbəbi onların təkcə eyni müddəti əhatə etməsi ilə deyil, maddi rifah göstəricilərinin
də bütün hallarda eyni olması ilə bağlıdır.
18
Beləliklə, gözlənilənlərin əksinə olaraq Azərbaycan
neft ixrac edən ölkə olduğu üçün bərabərsizlik baxımından Rumıniya və Serbiya kimi ölkələr ilə
müqayisədə yüksək göstəricilərə malik deyildir. Bu göstərici Ukrayna ilə müqayisədə bir qədər
yüksək, Moldova ilə müqayisədə aĢağı olsa da, fərqlər ümumilikdə minimaldır və statistik
baxımdan əhəmiyyətli deyildir. Lakin, Azərbaycanda bərabərsizlik Gürcüstandakı göstəricidən
azdır (müvafiq olaraq 30 və 40 Cini əmsalı). Cini əmsalı baxımından 10 bənd fərq kifayət qədər
yüksəkdir və statistik əhəmiyyətə malikdir.
17
Ġki cins üzrə ümumi Lorens əyriləri praktik olaraq eynidir. YaĢayıĢ yerləri üzrə (Ģəhər, rayon mərkəzi və kəndlər).
18
Eyni zamanda, AMA ölkələri üzrə fərdi sorğuların standartlaĢdırılması və beləliklə də daha müqayisə oluna biləcək
Ģəklə salınması istiqamətində əlavə səylər görülmüĢdür.