Azərbaycan

83 
 
Diaqram 5-4 Azərbaycan ümumi qeydiyyat əmsalına görə AMA ölkələri arasında sondan 
ikinci yeri tutur 
 
Mənbə: Azərbaycan üçün  2008-ci il üzrə YSQS və qalan ölkələr üçün Edstats.  
 
 
5.29
 
Belə  bir  nəticəyə  gəlinir  ki,  ali  təhsildə  qeydiyyat  əmsalının  aşağı  olması  ali  təhsil 
ocaqlarında təhsil almaq üçün şəxsi xərclər ilə izah edilir. Ali təhsildə qeydiyyat əmsalı üzrə 
müĢahidə  olunan  bərabərsizliklər  regionlarda  özünü  daha  çox  büruzə  verir  və  Bakı  Ģəhəri  ölkə 
üzrə  ən  yüksək  göstəriciyə  malikdir.  Xüsusilə  də,  Bakı  Ģəhəri  və  daha  zəngin  iqtisadi  rayonlar 
olan  AbĢeron  və  Naxçıvan  orta  təhsilin  sonrakı  pillələri  üzrə  daha  yüksək  ümumi  qeydiyyat 
əmsalı  nümayiĢ  etdirir  (Cədvəl  5-5).  Dağlıq  ġirvan,  Aran  və  Yuxarı  Qarabağ  kimi  digər  aĢağı 
gəlirli  iqtisadi  rayonlarda  qeydiyyat  səviyyəsi  çox  aĢağı  olmuĢdur.  Bakı  Ģəhərində  isə  ali  təhsil 
üzrə  qeydiyyat  əmsalı  ən  yüksək  göstəriciyə  malik  olmuĢdur.  Dünya  Bankının  bir  hesabatında 
(2007)  qeyd  edilir  ki,  2002-2005-ci  illər  ərzində  iqtisadi  rayonların  əksəriyyətində  qeydiyyat 
göstəricilərinin  əhəmiyyətli  dərəcədə  yaxĢılaĢmasına  baxmayaraq,  orta  təhsilin  sonrakı  pillələri 
üzrə  Bakı  Ģəhəri  ilə  ölkə  üzrə  orta  göstərici  arasında  qeydiyyat  əmsalındakı  fərqlər  böyüməkdə 
davam  etmiĢdir.  Beləliklə,  daha  aĢağı  gəlirli  regionlarda  ali  təhsilə  çıxıĢ  imkanının  artırılması 
məqsədini  daĢıyan  investisiya  qoyuluĢları  ali  təhsilə  çıxıĢ  imkanının  və  qeydiyyat  əmsalının 
yaxĢılaĢmasına kömək edə bilər.   
 
Cədvəl 5-5 Təhsilin orta təhsildən sonrakı pillələri üzrə Bakı Ģəhəri ən yüksək qeydiyyat                
göstəricisinə malikdir 
 
Tam orta təhsil 
Universitet 
Tam orta təhsil 
Universitet 
 
Xalis qeydiyyat əmsalı (%) 
Ümumi qeydiyyat əmsalı (%) 
Dağlıq ġirvan 
31.5 
40.9 
25.6 
7.9 
Aran 
54.8 
45.7 
54.1 
10.1 
Yuxarı-Qarabağ 
58.8 
49.1 
54.9 
11.0 
Quba-Xaçmaz 
52.9 
56.4 
38.3 
7.9 
Gəncə-Qazax 
51.5 
57.1 
52.2 
10.2 
AbĢeron 
44.2 
60.1 
55.2 
25.7 
Lənkəran 
59.4 
65.0 
45.7 
9.0 
ġəki-Zaqatala 
55.8 
65.0 
44.7 
11.2 
Bakı Ģəhəri 
54.7 
71.1 
64.4 
29.7 
Mənbə: 2008 YSQS məlumatları 
 

---

84 
 
5.30
 
Ali təhsilə çıxış imkanındakı fərqlər valideyn amili ilə izah olunur. ġəxslərin 16 yaĢdan 
sonra təhsili davam etdirməsi ilə valideynlərin təhsil səviyyəsi arasında sıx əlaqə mövcuddur ki, 
bu da ali təhsilə çıxıĢ imkanı baxımdan nəsillərarası bağlılığın güclü olduğunu göstərir. Diaqram 
5-14-də  16-22  yaĢlı  gənclər  arasında  təhsil  almanın  Ģərti  ehtimalı  əks  olunmuĢdur  (sadə  probit 
reqressiya  modeli  əsasında).  Qalın  dairə  ―sıfır‖  effekti  xəttini  təcəssüm  etdirir.  ġəxslərin  təhsil 
alma  ehtimalının  yüksək  olması  ilə  bağlı  xüsusiyyətlər  ―sıfır‖  effekti  xəttindən  yuxarıda 
cəmlənmiĢdir  və  əksinə  olaraq,  Ģəxslərin  təhsil  alma  ehtimalının  aĢağı  olması  ilə  bağlı 
xüsusiyyətlər  ―sıfır‖  effekti  xəttindən  aĢağıda  cəmlənmiĢdir.  Ġstənilən  probit  modelində  olduğu 
kimi  müvafiq  xüsusiyyətlərin  Ģərti  ehtimalı  onun  bölüĢdürülməsinin  orta  göstəricisi  əsasında 
qiymətləndirilir  və  Diaqram  5-14-də  mötərizə  daxilində  qeyd  edilən  kateqoriyaya  daxil  olan 
buraxılan  dəyiĢənlərə  müvafiq  olaraq  izah  edilir.  Hesablamalar  göstərir  ki,  (digər  xüsusiyyətlər 
üzərində  nəzarət)  ev  təsərrüfatı  baĢçısının  və  onun  həyat  yoldaĢının  məĢğulluq  və  təhsil 
xüsusiyyətləri Ģəxsin 16 yaĢdan sonra təhsil alması ehtimalı ilə sıx Ģəkildə əlaqəlidir. Xüsusilə də, 
ev  təsərrüfatı  baĢçısının  ali  təhsilə  malik  olması  Ģəxsin  orta  təhsildən  sonra  təhsilini  davam 
etdirməsi  ehtimalını  10-15%  artırır.  Beləliklə,  valideynlərin  təhsilin  yüksək  pillələrinə  malik 
olması onların uĢaqlarının ali təhsil alması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  
 
Diaqram 5-5 MüĢahidə xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla 16-22 yaĢlı Ģəxsin təhsil almaq 
ehtimalı 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mənbə: 2008 YSQS  
 
5.31
 
Hətta  qeyri-yoxsul  şəxslər  arasında  belə  imkanın  olmaması  icbari  təhsildən  sonra 
təhsildən yayınma hallarının əsas səbəbidir. Diaqram 5-15-də 16-29 yaĢ qrupunda olan Ģəxslərin 
qeydiyyat  səviyyəsi  göstərilmiĢdir.  Əsas  təhsil  pilləsinə  qədər  qeydiyyat  əmsalı  kifayət  qədər 
yüksək  (95-99%  arasında)  olsa  da,  növbəti  təhsil  pillələrində  xüsusilə  də,  kənd  ərazilərində  və 
yoxsul ailələr arasında Ģagirdlərin təhsildən yayınması halları sürətlə yüksəlir. Orta təhsilin yuxarı 
pillələrində  qeydiyyat  əmsalı  orta  hesabla  80%,  ən  yoxsul  istehlak  kvintilindən  olan  Ģəxslər 
arasında  isə  70%  təĢkil  edir.  Orta  təhsilin  yuxarı  pillələrindən  sonra  təhsildən  yayınma  halları 
həm yoxsul, həm də qeyri-yoxsul əhali arasında kütləvi xarakter alır (kənd ərazilərində və yoxsul 
Ģəxslər  arasında  daha  yüksəkdir).  Hətta  ən  yüksək  istehlak  kvintilindən  olan  Ģəxslər  arasında, 
Ģəhər  ərazilərində  və  Bakı  Ģəhərində  də  orta  təhsildən  sonrakı  təhsil  pillələri  üzrə  qeydiyyat 
əmsalı  40%-i  keçmir.  Kənd  ərazilərində,  aĢağı  səviyyədə  inkiĢaf  etmiĢ  regionlarda  və  yoxsul 
Ģəxslər arasında orta təhsildən sonrakı təhsil pillələri üzrə qeydiyyat səviyyəsi 11%-dən aĢağıdır. 
Diaqram 5-15-in aĢağı sağ küncündə göstərildiyi kimi vəsaitin çatıĢmazlığı Ģəxslərin icbari təhsili 
0%
 
-10%
 
-5%
 
 
5%
 
10%
 
15%
 
İşlə
y
ə
n
in timsalında
 
Ə
lil
in timsalında
 
Kişinin timsalında
 
Ail
ə
 
başçısı işsizdir 
 
Ail
ə
 
başçısı işlə
yir 
 
Ail
ə
 
başçısı orta tə
hsil 
almışdır
 
 
Ail
ə
 
başçısı peşə
 t
əhsili almışdı
r 
 
Ail
ə
 
başçısı 
ali t
əhsil almışdır
 
Ail
ə
 ba
şçısının həyat yoldaşı işsizdir
 
Ail
ə
 
başçısının həyat yoldaşı işlə
yir  
 
   [
Qeyri-f
ə
al h
əyat yoldaşı
]
 
 
[
Ail
ə
 
başçısı ə
sas v
ə
 
ya daha aşağı təhsil almışdır
]
 
Ail
ə
 ba
şçısının həyat yoldaşı ə
sas t
ə
hsil v
ə
 ya 
daha aşağı təhsil almışdır
]
 
[
Qeyri-f
ə
al ail
ə
 
başçısı
]
 
Ail
ə
 
başçısının həyat yoldaşı orta 
t
əhsil almışdır
 
 
Ail
ə
 
başçısının həyat yoldaşı ali 
t
əhsil almışdır
 
Ail
ə
 
başçısının hə
ya
t yoldaşı peşə
 
t
əhsili almışdır
 

---