Azərbaycan

87 
 
 
 
Diaqram 5-7  Azərbaycanda kolleclərdə orta təhsil haqlarının qarĢılanması məqsədilə 
yoxsul ev təsərrüfatları gəlirlərinin 60-80%-ini sərf etməlidirlər  
                             
 
Mənbə: 2008 YSQS  
 
 
E.
 
Nəticələr və tövsiyələr   
 
5.33
 
Azərbaycanda  yoxulluq  ilə  təhsil  arasında  sıx  əlaqə  vardır.  Bu  fəsildə  2008-ci  il  üzrə 
YSQS  sorğusunun  və  2006-cı  il  üzrə  PISA  proqramının  nəticələrindən  istifadə  edilməklə  çıxıĢ 
imkanı və keyfiyyət baxımından yoxsulluq ilə təhsil nəticələri təhlil edilir. Təhlillər orta təhsildən 
sonrakı təhsil pillələri üzrə investisiya yatırımının  əhəmiyyətini vurğulayır: Yalnız icbari təhsili 
baĢa vuran Ģəxslərin yoxsulluq həddindən aĢağı səviyyədə əmək haqqı qazanmaları ehtimal edilir 
(məĢğul Ģəxslərin təqribən 18%-i). Əldə olunan hər əlavə təhsil ilinə görə Ģəxslər 7-10% daha çox 
əmək haqqı alırlar. 
  
5.34
 
Azərbaycanın  təhsil  sektorun  bir  sıra  əhəmiyyətli  nailiyyətlər  əldə  etməsinə 
baxmayaraq,  ölkə  iqtisadiyyatının  diversifikasiya  edilməsi  və  elm-tutumlu  sahələrin  inkişaf 
etdirilməsi üçün bəzi problemlər hələ də həll olunmamışdır. Nailiyyətlərə gəldikdə, qeyd etmək 
lazımdır  ki,  15  yaĢına  qədər  Ģəxslər  arasında  hazırlıq  səviyyəsi  yüksəkdir  və  qeydiyyat  kifayət 
qədər  bərabərdir.  Təhsilin  keyfiyyəti  baxımından  isə  iki  amili  qeyd  etmək  lazımdır:  birincisi, 
azərbaycanlı  Ģagirdlərin  riyaziyyat  fənni  üzrə  orta  göstəriciləri  daha  zəngin  ölkələrin  (məsələn, 
Ġspaniya  və  ABġ)  nəticələri  ilə  eynidir  və  ikincisi,  təəccüblü  də  olsa  standartlaĢdırılmıĢ  testlər 
üzrə zəngin və yoxsul ev təsərrüfatlarından olan Ģagirdlər arasında azacıq fərq mövcuddur.  
 
Qeyd edilən nailiyyətlərlə yanaşı Azərbaycanın elm-tutumlu ölkəyə çevrilməsi üçün həlli tələb 
olunan bir sıra problemlər və çatışmazlıqlar mövcuddur:     
 

 
Birincisi, Azərbaycanda orta ümumtəhsil məktəbləri üçün ayrılan vəsaitlərin əksər hissəsi 
əmək  haqlarına  və  müəllimlərin  sosial  sığorta  haqlarının  ödənilməsinə  sərf  edilir  ki, 
52%
 
39%
 
31%
 
27%
 
18%
 
79%
 
60%
 
47%
 
40%
 
28%
 
0%
 
10%
 
20%
 
30%
 
40%
 
50%
 
60%
 
70%
 
80%
 
90%
 
Ə
n yoxsul
 
kvintil
 
K2
 
K3
 
K4
 
Ən varlı
 
kvintil
 
H
ər şagirdə
 
düşə
n orta repetitor xidm
ə
tl
ə
ri x
ə
rcl
ərinin adambaşına gə
lir
ə
 nisb
ə
ti
 
H
ər şagirdə
 
düşə
n orta t
əhsil haqqı xə
rcl
ərinin adambaşına gə
lir
ə
 nisb
ə
ti 

---

88 
 
bunun  nəticəsində  də  daha  çox  ehtiyac  duyulan  investisiya  xərcləri  üçün  çox  az  vəsait 
qalır. 

 
Ġkincisi, Azərbaycanın iqtisadi inkiĢaf səviyyəsi ilə müqayisədə Ģagirdlərin oxu və təbiət 
elmləri üzrə göstərdikləri nəticələr aĢağıdır.  

 
Üçüncüsü, Azərbaycanda gəlir səviyyəsi və orta təhsili baĢa vuran məzunların sayı nəzərə 
alınmaqla ali təhsil pilləsində qeydiyyat əmsalı aĢağıdır.  

 
Nəhayət,  yoxsul  və  varlı  Ģəxslər,  kənd  və  Ģəhər  əraziləri  arasında  ali  təhsildə  qeydiyyat 
baxımından böyük fərqlər mövcuddur. 
 
5.35
 
Yuxarıda qeyd edilən məsələlərin həlli üçün bir sıra siyasət seçimləri təklif olunur:  
 

 
Hökumət xüsusilə, məktəbəqədər və ali təhsil pillələrinin təmin olunması sahəsində özəl 
sektorun  rolunun  gücləndirilməsi  məsələsini  nəzərdən  keçirə  bilər.  Azərbaycanda  təhsil 
sistemi əsas etibarilə dövlət tərəfindən maliyyələĢdirilir və fəaliyyət göstərir. 

 
Yoxsullar  arasında  geniĢ  yayınma  hallarının  qarĢısının  alınması  məqsədilə  hökumət 
yoxsulluğun  nəsildən-nəslə  keçməsinin  qarĢısının  alınması  vasitəsi  kimi  əsas  diqqəti 
gənclər  arasında  insan  kapitalının  təmərküzləĢməsinə  yönəldən  ünvanlı  proqramların 
tətbiqini nəzərdən keçirə bilər.  

 
Hökumət  ali  təhsil  pilləsində  təhsil  haqqı  və  digər  xərclərin  qarĢılanması  üçün 
aztəminatlı 
sosial 
qruplar 
üçün 
maliyyə 
mənbələrinə 
çıxıĢ 
imkanlarını 
geniĢləndirilməsini nəzərdə tuta bilər (məsələn, təqaüd proqramları). 

 
Ali təhsil ala bilməyən orta məktəb məzunları üçün alternative karyera imkanı kimi peĢə 
təhsili və təliminə çıxıĢ (və seçimlər) də geniĢləndirilə bilər. Beynəlxalq təcrübə göstərir 
ki, TPT-yə investisiya insanların rəsmi (yaxĢı keyfiyyətli) iĢlər tapmasına Ģərait yaradır, 
gəlirlər və əmək bazarı imkanları baxımından gender bərabərliyinə kömək edir.  

 
Yoxsul və qeyri-yoxsul uĢaqlar arasında keyfiyyət fərqinin aradan qaldırılması, eləcə də, 
yoxsul  uĢaqların  ali  təhsil  almaq  imkanlarının  artırılması  məqsədilə  hökumət  kənd 
ərazilərində  və  yoxsulluq  səviyyəsinin  böyük  olduğu  və/və  ya  xüsusi  qayğıya  ehtiyacı 
olan  uĢaqların  yaĢadıqları  digər  yerlərdə  yardımçı  təhsil  xidmətlərinə  investisiyalar 
yatıra bilər. 

 
ġagirdlərin  biliklərinin  qiymətləndirilməsi  üzrə  beynəlxalq  proqramlarda  (məsələn, 
PISA)  və  ölkə  üzrə  daha  müntəzəm  qiymətləndirmələrdə  iĢtirak  təhsil  sahəsində 
nailiyyətlərin monitorinq edilməsi üçün əsasdır.  

 
Hökumət davamiyyəti və təhsilin keyfiyyətini təĢviq edən daha əlveriĢli tədris mühitinin 
təmin  edilməsi  məqsədilə,  xüsusilə,  ali  təhsil  müəssisələrinin  maddi-texniki  bazasına 
daha çox investisiya yatırılmasını nəzərdən keçirə bilər.  

---