Azərbaycanın böyük şairi Xəlil Rzanın bizim xalqın mədəniyyətinin inkişafında böyük
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- POEZİYA ALOVU
581 Qayıtsın Afrikam – varlığım mənim Mərdliyə, paklığa, insaniyyətə! Mənim əllərimə hörülü əllər! Mən sizdə tapmışam yeni rəqsimi. Qoy tufanlı dəniz aşsın başımdan Təbilin sanballı sədası kimi. Oyanan, yüksələn, gülən cahanda Mən bir təbil səsi, bayram şeypuru. İnkarın, kədərin, ümidsizliyin Dibindən qalxıram günəşə doğru. Qanı dilə gələn od barmaqlarım Tamtam dərisini az qalır deşə. Yalnız bu ahənglə, yalnız bu səslə Yüksəlir vətənim qızıl günəşə. – Döysün yenə dünya yeni təbili. Yol yoxdur geriyə. Yalnız irəli!
582 Xəlil Rzaya ona görə “dəlidolu” deyirik ki, onun sənəti yazmaq xatirinə yazmağa deyil, boşalmaq xatirinə yazmağa xidmət edir. Dolmayan ürəkdən süzülən şeirin səsi mənadan xali, boş səsküy, dolu ürəkdən çıxan şeirin səsi isə fikir fəryadı, məna nəğməsi olar. Fikirsiz sənətdərzi dükanlarındakı ülgüyə bənzər. Şəkli var, canı yox, nəfəsi yox! Qədim zamanlardan bu günə qədər bir çox psixoloqlar yara dıcılıq prosesinin nədən ibarət olduğunu öyrənməyə çalışırlar. Sənətkarı yaratmağa vadar edən qüvvə nədir? O, nə üçün yaradır? Bu yaranma prosesinin özü nədir? Bizə elə gəlir ki, sənətkarın qəlbinə od, əlinə fırça, ya qələm verən, onun beynində ocaq qa layan fikirləri, onu narahat edən duyğuları, onu qanadlandıran, yaratmağa çağıran diləkləridir. O öz fikrinə, öz duyğusuna və diləklərinə öz tanrısı kimi tapınır, bu fikrin, bu duyğunun və bu diləklərin Məcnununa çevrilir, quluna dönür, onlara səcdə edir. Yalnız bundan sonra o, özü bilmədən fikir və duyğularının, istək və arzularının danışan dilinə, oxuyan nəğməkarına çevrilir. Bu zaman, o özünü yox, fikrini görür. Ətrafını yox, amalı nı görür, ona deyilənləri yox, qəlbindəkiləri eşidir və qəlbində hələ lal olan, hələ gözə görünməyən, hələ eşidilməyən səsləri, sözləri, rəngləri dilləndirməyə, ətəqana gətirməyə başlayır. Bizcə, budur yaradıcılıq! Mən yaradıcılığı başqa cür təsəvvür edə bilmirəm. İlhamla yaranan əsərlər bizi isidir, düşündürür, POEZİYA ALOVU 583 duydurur. Oxuduğum əsərlərin qüvvəsini, mən həm də onun isitmə, düşündürmə, duydura bilmə dərəcəsilə ölçmüşəm. Bu mənada Xəlil Rza Ulutürkün şeirləri həmişə məni isitmiş və dü şündürmüşdür. Xəlil Rza həmişə öz oxucusunu nəyəsə çağırır, ona nəyisə təlqin edir. O, yaşamağın mənasını nəyəsə can atmaq da, nəyəsə sahib olmaqda, nəyinsə uğrunda mübarizə aparmaq da görür. Burada “nə” mücərrəd, qeyrimüəyyən məfhum deyil, ilk növbədə ülviyyət və qəhrəmanlıqla bağlı olan bir anlayışdır. “Hər şeyin yaxşısı” əsərində şair oğluna sevməyi tövsiyə edir. Yəni vurğunluğu, aludəliyi, heyranlığı! Sevsən... biləcəksən nədir bu cahan. Dolanmaq, sürünmək, yaşamaq nədir. Ən gözəl yaşamaq əslinə baxsan Gözəllik uğrunda mübarizədir! Yalnız sevənlər, nə isə böyük bir məramın, eşqin, yaxud ülvi bir anlayışın vurğunu, dəlisi olanlar həyatın mənasını dərk edirlər. Yalnız geniş mənada sevməyi bacaranlar dolanmağı, yəni sürünəsürünə yaşamağı əsl yaşayışdan ayırd edə bilirlər. Bəs əsl yaşamaq nədir? Gözəllik, ucalıq, təmizlik və insan səadəti uğrunda mübarizə! Bunlar nə zaman mümkündür? Böyük bir mərama xidmət edəndə! Əqidəsiz, məsləksiz nə təmizlik var, nə böyüklük! Bir bənd şeirə nələr sığdırılmayıb. Sərrast və yığcam yazılmış bu şeir qaynağını babamız Nəsimidən götürən bir çeşmənin bu günkü davamı, müasir deyim şəklidir. İnsanın mənəvi təkamül yolugözəlliyi idrak yoludur. İnsan bu yolda yüksəlir, nəhayət son zirvəyə təkamülə çatır.
584 Bu zirvədə insan ətrafına mənəvi gözlə baxır. Hər şeyin bəzəyini deyil, qabığını deyil, mahiyyətini görməyə başlayır. Gözəllik aləmin genişlənəcək, Almasdan bahalı şeh görəcəksən, Sevincdən dəyərli insan kədəri, Qılıncdan kəsərli ah görəcəksən. Bu görüş mənəvi görüşdür. Şair oğluna deyir ki, mənəvi təkamülün zirvəsində sən mənəvi dünyanı maddi dünyadan üs tün görəcək və bu nöqtədə özünü dərk edəcəksən. Almas bahalı daşdır. Lakin sən dünyaya idrakının gözü ilə baxmağı bacarsan, onda çiçək ləçəyindəki şeh damlasını üzük qaşından, insan ahı nın gücünü qılıncın kəsərindən, nəcib kədəri yüngül sevincdən üstün tutacaqsan. Şair övladının simasında bu günün gəncliyinə mənəvi zənginlik, mənəvi böyüklük aşılayır: İşdir özün üçün bir gül istəsən, Oğlum ellər üçün gülüstan istə! Yaxşı yadımdadır, neçə il əvvəl Şəkidə yay istirahətində idim, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində Xəlil Rzanın “İgidlər, dahilər” şeirini oxudum, sehrləndim. Şeirdən aldığım böyük ləzzəti müəllifinə çatdırmaq üçün dərhal ona məktub yazdım. Bu şeir müasir poeziyanın ən gözəl incilərindən sayıla bilər. Şair xalqın yetirdiyi dahilərin və qəhrəmanların şəxsində iki böyük məsələyə toxunub. Birinci, ölüm – haqdır! Lakin dahilər və qəhrəmanlar öz əməlləri ilə ölümdən güclü olduqlarından ölüm onlardan qorxur, onlara qüdrətini göstərə bilmir: 585 Fikirlər içində çırpınır könlüm Gedən, yer üzünə bir daha gəlmir. Həyatdan hamını qoparır ölüm, Yalnız dahilərə toxuna bilmir, Yalnız igidlərə toxuna bilmir. Sübutmu? Əsrlərlə bundan əvvəl ölmüş dahilərin qəbri dünən ölmüşlərin qəbrindən təzədir, hörmətlidir. Bu qəbirlər “Torpağın şöhrətidir”. Çünki: Dahilər torpağa ölü kimi yox, Bəlkə basdırılır xəzinə kimi. Bundan sonra şair dahilərin məzarlarını ziyarətə çıxır: Qədim Şıx düzündə ayaq saxla, dur, Ölməz sənətkarı yada sal bir an. Ölüm, elə bil ki, qurd oğlu qurddur, Qorxur dahilərin göz işığından! Gözəldir! Tutarlıdır! Qurdun vəhşi təbiətinə görə ölümə bənzədilməsi təbiidir. Qurdun işıqdan qorxma əlamətinin dahilərin göz işığı ilə qarşılaşdırılması bədii kəşfdir, bu beytin mənasını açanda düşünürük ki, dahilər dünyaya işıq saçır. Bu işıq qurd təbiətliləri qorxudur, mələk təbiətlilərin qəlbinə nur gətirir, onları yaşamaq üçün qanadlandırır. Həmin şeirdə toxunulan ikinci məsələ dahilərin və igidlərin Vətənlə qarşılaşdırılmasıdır. Türk şairlərindən birinin “Tor paq, əgər uğrunda ölən varsa, vətəndir” misrası bu şeirin ikin ci tərəfinə dəstəkdir: torpağın uğrunda ölən varsa, o torpaq adi torpaqlıqdan çıxıb Vətənə, Vətən torpağına çevrilir. Həm də bir
Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|