Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ

426

{352} Mötԥsim Afúini, digԥr ԥmirlԥri vԥ qoúun

komandanlar n  220-ci ildԥ Babԥk ԥl-Xürrԥmi ilԥ müharibԥ üçün

Azԥrbaycana göndԥrdi. {353} Babԥk ramazan ay nda, lakin deyirlԥr

úԥvval ay nda (222) ԥsir al nd , Samarraya gԥtirilib, orada 223-cü ilin

sԥfԥr ay nda edam edildi.

Babԥkin 22 il ԥrzindԥ ԥl-Mԥmunun, Mötԥsimin

qoúunlar ndan, o cümlԥdԥn ԥmirlԥrdԥn, sԥrkԥrdԥlԥrdԥn vԥ ԥhalinin

digԥr tԥbԥqԥlԥrindԥn öldürdüklԥrinin say  az  500 min nԥfԥrԥ çat r,

lakin deyirlԥr ki, bundan art qd r, çünki onlar  saymaq olmur.

Onun [Babԥkin] ç x ú hԥrԥkat n  200-cü ilԥ aid edirlԥr, lakin

deyirlԥr ki, bu iú Azԥrbaycan ölkԥsindԥ, ԥl-Bԥzzeyn da÷ nda,

Babԥkin vԥ digԥrlԥrinin dostu Cavidan ibn ùԥhrԥk ԥl-Xürrԥminin

ard c llar  olan cavidanilԥrinin baúç l ÷  ilԥ 201-ci ildԥ olmuúdur.

ԤLAVԤ VII

ԤBU TAHøR ԤL-MԤQDøSøNøN

       "KøTAB-ø ԤL-BԤD VԤ-T-TARøX" ԤSԤRøNDԤN

                                  (sԥh. 114-118)

Babԥk ԥl-Xürrԥminin tarixi

Rԥvayԥtԥ görԥ o, hԥlԥ hԥddi-bülu÷a çatmam ú [ictimai

fԥaliyyԥtԥ baúlam úd ] onun anas  vԥ Azԥrbaycan n bir kԥndindԥn

ç xm ú yoxsul taygöz qad n idi, Savaddan olan Abdullah adl  bir

nԥbati onunla yaúay rd  vԥ Babԥk hԥlԥ anadan olmam údan bu adam

öldürülmüúdü. Anas  iúlԥmԥyԥ baúlad  ki, o÷lu hԥddi-bülu÷a

çat ncayadԥk onu saxlas n. Bu o÷lan ehtiyatl  [fԥrasԥtli] vԥ bir gԥnc

olanda, kԥndinin adamlar  onun yemԥyi vԥ paltar n  vermԥk úԥrtilԥ

onu çoban götürdülԥr.

Deyirlԥr  ki,  bir  dԥfԥ  bu  o÷lan  günorta  vaxt   bir  divar n

kölgԥsindԥ yatanda, ona yemԥk gԥtirԥn anas  gördü ki, onun

---

427

bԥdԥninin tüklԥri dik qalx b vԥ hԥr tükün dibindԥn bir damc  qan

ç xm úd r. [Bunu görԥn] ana demiúdi: "O÷lumu böyük iúlԥr gözlԥyir".

Hԥmin da÷larda [o zaman] xürrԥmilԥr yaúay rd lar, bunlara

baúç l q edԥn iki rԥhbԥr bir-birinԥ zidd olub, bir-birilԥ düúmԥnçilik

edirdi. Birisinin ad  Cavidan, digԥrinin ad  ømran idi.

Bir dԥfԥ öz iúlԥri üçün Babԥkin yaúad ÷  kԥnddԥn keçԥn

Cavidan onu gördü vԥ cüssԥsinԥ bax b fԥhmlԥ hiss etdi ki, bu o÷lan

möhkԥm iradԥli adam olacaqd r. Cavidan Babԥki anas n n icazԥsi ilԥ

iúԥ götürüb öz yan na apard .

Rԥvayԥtԥ görԥ, Cavidan n arvad  bu o÷lana aúiq oldu, ԥrinin

bütün sirrini ona verdi, xԥzinԥsi vԥ dövlԥtini dԥ bildirdi. Aradan bir

az keçԥndԥn sonra Cavidanla ømran aras nda vuruúma baú verdi,

Cavidan yaraland  vԥ bu yaradan öldü. Cavidan n arvad  iddia

etmԥyԥ baúlad  ki, Cavidan Babԥki öz iúlԥrinin varisi tԥyin etmiúdir,

onun ruhu Babԥkԥ keçmiúdir vԥ xürrԥmilԥrԥ vԥd etmiúdir ki, [ԥrԥblԥr

üzԥrindԥ] qԥlԥbԥ onun [Babԥkin] vasitԥsilԥ ԥldԥ edilԥcԥkdir, gecԥ-

gündüz, ancaq hԥrԥkat n baúlanmas n  gözlԥyԥn xürrԥmilԥr bu

arvad n dediklԥrinԥ inand lar vԥ Babԥkin ard nca getdilԥr.

Babԥk sayca az olub vԥ nifrԥt edilԥn öz tԥrԥfdarlar na q l nc

vԥ xԥncԥr verԥrԥk ԥmr etdi ki, öz kԥndlԥri vԥ evlԥrinԥ qay ts nlar,

ax r nc  üçüncü gecԥyԥdԥk gözlԥsinlԥr vԥ hԥmin gecԥ

[müsԥlmanlar n] adamlar na hücum edib onlar  - kiúi, qad n, cavan vԥ

uúaqlar , yax n vԥ uzaqdak lar  tamamilԥ q r b öldürsünlԥr; onlar da

belԥ etdilԥr. Sԥhԥr mԥlum oldu ki, hԥmin kԥndlԥrin bütün ԥhalisini

xürrԥmilԥr q rm úlar, lakin nԥyԥ görԥ vԥ kimin ԥmri ilԥ xürrԥmilԥrin

belԥ etdiklԥrini heç kԥs bilmirdi. Camaat bԥrk dԥhúԥtԥ vԥ böyük

qorxuya düúdü. Bunun ard nca Babԥk öz [adamlar n ] uzaq mahallara

göndԥrdi; onlar da bütün tԥbԥqԥlԥrdԥn vԥ hԥr yaúda olan böyük vԥ

kiçiklԥri, müsԥlmanlar  vԥ müsԥlman olmayanlar  o vaxtadԥk q rd lar

ki, nԥhayԥt, buna [yԥni adam öldürmԥyԥ] adԥt etdilԥr. Yolkԥsԥnlԥr,

quldurlar, qiyamç lar vԥ müxtԥlif yanl ú etiqadda olanlar ona

[Babԥkԥ] qoúuldular. Onun dԥstԥlԥrinin say  o qԥdԥr artd  ki, piyada

hesaba al nmadan, tԥkcԥ atl lar  20 min nԥfԥr idi. O, [çoxlu] úԥhԥr vԥ

kԥnd ԥlԥ keçirtdi, adamlara ԥzab vermԥyԥ, odda yand rma÷a,

ԥxlaqs zl q etmԥyԥ, rԥhmsizlik vԥ qԥddarl q göstԥrmԥyԥ baúlad . O,

---

428

sultan n çoxlu qoúununu [mԥ÷lub edib] qaçma÷a mԥcbur etdi, onun

çoxlu sԥrkԥrdԥsini öldürdü. Bԥzi kitablarda deyilir ki, yaddaúa görԥ

o, bir milyon kiúi, qad n vԥ uúaq öldürmüúdür. Tarixlԥrdԥ deyilir ki,

Babԥkin öldürdüyü adamlar n say  255500-nԥfԥrԥ çat r. Babԥk ilԥ

müharibԥ üçün Mötԥsim Afúini ça÷ rd , onu ԥl-Cibal n hakimi tԥyin

etdi vԥ ona hԥr müharibԥ gününԥ görԥ 10 min dirhԥm, hԥr istirahԥt

gününԥ görԥ isԥ 5 min dirhԥm verdi, azuqԥ, hԥdiyyԥlԥr, sursat vԥ ԥl-

Cibal ԥyalԥtinin gԥlirlԥri isԥ bu hesaba daxil deyildi; hԥrbi sԥfԥrԥ

baúlarkԥn ona milyon dirhԥm ba÷ úlad .Afúin tam bir il Babԥk ilԥ

müharibԥ etdi; o da dԥfԥlԥrlԥ Afúindԥn qaçm ú vԥ yenidԥn qay tm úd .

Babԥk [özünün] möhkԥmlԥndirilmiú Bԥzz úԥhԥrindԥ müdafiԥdԥ idi.

Onun sonu yax nlaúanda vԥ çԥtin vԥziyyԥtԥ düúԥndԥ tacir paltar

geyib, öz arvad  vԥ uúaqlar  ilԥ Ermԥnistana qaçd .

Lakin ermԥni patriklԥrindԥn biri olan xaçpԥrԥst Sԥhl ibn

Sumbat onu tan d , çünki [bundan] ԥvvԥl Babԥkԥ ԥsir düúmüúdü vԥ

çoxlu pul verib can n  qurtarmaq istԥmiúdi, ancaq Babԥk bunu qԥbul

etmԥmiú vԥ onun gözü qarú s nda anas n n, bac s n n vԥ arvad n n

baú na pis iú gԥtirmiúdi, çünki bu "'iblis" adamlar  ԥsir alanda, onlar n

arvadlar  ilԥ belԥ rԥftar edirdi.

Sԥhl Babԥki tutdu vԥ Afúinin yan na göndԥrdi; Mötԥsim

Babԥki  diri  tutub  gԥtirԥnԥ  2  milyon  dirhԥm,  onun  baú n   kԥsib

gԥtirԥnԥ bir milyon dirhԥm tԥyin etdiyinԥ gorԥ, Sԥhl ibn Sumbata 2

milyon dirhԥm gԥtirdilԥr vԥ ona icazԥ verdilԥr vilayԥtindԥ hakimlԥri

özü tԥyin etsin.

Afúin dԥ Babԥki Samarraya Mötԥsimin yan na apard , o da

ԥmr etdi onun ԥllԥrini vԥ ayaqlar n  kԥsib bԥdԥnini çarm xa çԥksinlԥr.

Bu ԥhvalat 223-cü ildԥ oldu.

Deyirlԥr ki, bu mԥlunun ԥli kԥsilԥndԥn sonra, o üzünü qanla

boyay b güldü, bununla o, camaata göstԥrmԥk istԥyirdi ki, ԥlinin

kԥsilmԥsindԥn a÷r  görmür vԥ onun ruhu heç bir úey hiss etmir.

Babԥk üzԥrindԥ qԥlԥbԥ islam alԥmindԥ ԥn böyük bir qԥlԥbԥ

idi; onun ԥsir al nd ÷  gün müsԥlmanlar n bayram günü idi. Bu

ԥhvalat 223-cü il ramazan ay n n ax r na 14 gün qalm ú cümԥ

günündԥ olmuúdur. .

---