fikrincə, S.Pullorum ilə yoluxmuş cücələrin arasında ölüm faizi B' allelinə
görə homoziqotluq ilə əlaqədardır. Belə ki, bu allelə görə homoziqot fərdlər
B>B2 yaxud B 'B 19 nisbətən az antitellər sintez edir. Hereford cinsli
qaram allarda gözün və göz qapaqlarının xərçənginə qarşı davamlılığının
əsas indikatoru gözün ətrafındakı piqmentasiya hesab edilir. Belə ki, intensiv
Günəş radiasiyasına məruz qalan heyvanların gözünün ətrafında və göz
qapaqlarında piqmentasiya olan fərdlərı xərçənglə az hallarda xəstələnir.
Piqmentasiyaya görə genetik davamlılığı, yaxud həssaslığı əsasən 3 aylıq
yaşında olan heyvanlarda aşkarlamaq daha asan olur. Hereford cinsli
qaramalların gözlərinin ətrafında xarakterik piqment dairəsinin olmasına
görə seleksiya olunması daha səmərəli nəticə verir. Əgər 4 yaşından sonra
hər iki valideyn göz xərçənginə tutulmursa, onların törəmələri xəstə
valideynlərin törəmələrinə nisbətən xərçənglə 3 dəfə az xəstələnir. Bakterial
infeksiyalara qarşı əsasən aşağıdakı davamlılıq markerləri nəzərə almır:
- Immunoqlobulinlərin (antıtellərin)
sintezinin intensivliyi;
İmmunoqlobulinlərin ümumi, yaxud siniflər üzrə titri;
- Serum ımmunoqlobulinlərmın ən yüksək (pik) səviyyəsi.
Törədici buğalarda rezistentliyin mexanizminin müəyyən genetik
fərqliliyi aşkarlanmış və həmin əlamətlərin növbələşmə əmsalı 0,14-0,56
tərəddüdündə olmuşdur.
407
H E Y V A N L A R IN Ü M U M D Ü N Y A G E N E T İK
R E S U R S L A R IN IN M Ü A S İR D U R U M U
Qırmızı kitab
« G e n i ş b n i r x . m t . j s i
G ü n ü - y ü n d . m h u k i t a b a
}
e n i - y e n i a d l a r d ü ş ü r .
İ t i r n ,)sli c e y r a n la r ın , m a r a lla r ın ;
d i d ö z y ö r i i n ı v a r s a t a b ın .
S a n i y i b a x :
C ü y i i r h r i ip .ık t o r a s a la n d a biz.
S o n r a o n u t z i z h y i b
Q o r u y u r la ç.ıp.> rhr.ı a l a n d a b iz,
İ 'n v a n ın ı a l - q a d a y a k i t a b ı n a s a la n d a b iz .
,\ e ç ,r ild ir h u k i t a b d a
Q a l a q l a n a n s .J İıif.ıh r
A z. o l m a y ı b .
H a la o r a y a z ı l a n a d p o z u l m a y ı b ,
P o z u l m a y ı b - p o z u l m a sın
T o k i o r a
İ n s a n s ö z ü y a z ı l m a s ı n ,
İ n s a n ö z i i y a z ı l m a s ı n » .
(Rübail, şair, ekopafoloq, professor)
13.1. Ü m u m i m ə lu m a t
Bu məsələ BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO).
Beynəlxalq Baytarlıq Asosıasiyası (ВВЛ). Beynəlxalq Epizootıya Bürosu
(BEB). Beynəlxalq Heyvandarlıq Assosiasiyası (ВПА). Beynəlxalq Heyvan
408
Genetikası Cəmiyyəti (BÇ(') və digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlan vox
narahat etdiyi və dünyada ərzaq çatışmazlığı problemi törətdiyi üçün həmin
təşkilatlan müvafiq çıxış yolları axtarmağa və tədbirlər kompleksi
hazırlamağa təhrik etmişdir. FAO-nun 2010-cu ıl məlumatına görə
heyvanların genetik resurslarının mənşəyinin təxminən 12000-14000 illik
tarixi vardır. Hələ erkən neolit dövründə kənd təsərrüfatı inqilabı zamanı ev
heyvanlarının və bitkilərin əhliləşdirilməsi prosesi
ev təsərrüfatçılığı
insanların ərzaqla təminatı üçün çox mühüm rol oynayır və buna əhali
arasında önəmli yer verilmişdir. Həmin proses insan cəmiyyətində böyük
demoqrafik, texnoloji, sıyası və hərbi dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Heyvan
və bitkilərin ev təsərrüfatına uyğunlaşdırılması
(domestifikasiya prosesi)
bəşəriyyətin inkişafında və sivilizasiyasında olduqca miihüın rol oynamışdır.
Heyvanların ev təsərrüfatına uyğunlaşdırılınası prosesi planetimizin insan
yaşayan bütün ərazilərində çox sürətlə geniş yayılmağa başladı. Sonrakı
minilliklər ərzində heyvanların təbii və süni seçmə üsuluna, genetik dreyfə,
qohumluq, yetişdirilmə və çarpazlaşdırmaya geniş yer verilməsi heyvanların
genetik resurslarının müxtəlifliyinin inkişafına, eləcə də onların müxtəlif
mühit şəraitində və istehsal sistemində saxlanmaya uyğunlaşmasına olduqca
güclü təkan verdi.
I f ey vanların genetik resurslarının (HQR) müxtəlifliyinin yaradılması bü
tün istehsal sistemləri üçün ən ümdə hadisə hesab edilir. Bu iisul müxtəlif
heyvan cinslərinin təkmilləşdirilməsi və onların dəyişilmiş mühit şəraitinə
uyğunlaşması prosesinə güclü təkan vermişdir. Son molekulyar tədqiqatların
nəticəsi göstərir ki. ev heyvanlarının müasir yerli (lokal) populyastva və növ
lərinin müxtəlifliyinin hazırkı vəziyyəti onların sənaye istiqamətli ana
loqlarını kölgədə qoyaraq onları çox üstələyir. Fv heyvanlarının mənşəyinin
geniş yayılması onların müasir istifadə olunma və dayanıqlı, uzun müddətli
saxlanmasının əsasını təşkil edir. Lakin hələlik heyvanların çox az növlərinin
ev təsərrüfatı istiqamətində yetişdirilməsi mürəkkəb və tədricən davam edən
proses olmaqla, onların əcdadlarına məxsus olan davranışın və moıfolojı
xüsusiyyətlərin dəyişilməsinə səbəb olmuşdur. Heyvanların ev təsəı rülatçı-
lığma uyğunlaşma şəraiti və mexanizmi həmişə onların növündən və coğrafi
şəraitdən asılı olmuşdur. Heyvan və quşların donıestikasiya prosesində
ovçuluq xeyli rol oynamışdır. Belə ki. əhali özünün ərzağa olan tələbatım
ödəmək məqsədilə həm heyvan və quşları ovlamış, həm də onların
əhliləşdirilməsi ilə məşğul olmuşdur. Bəzi heyvanlardan (at. öküz, camış və
s.) kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi üçün torpağın şumlanmasında,
digərlərindən isə (huna, dromader. baktrıanlar. atlar, eşşəklər, ökiizlər və s.)
geyim paltarlarının hazırlanması məqsədilə geniş istifadə olunmağa
başlamışdır. Həmin dövrlərdə diri kütləsi 45 kq-dan artıq olan 148 otyeyən
heyvan növündən yalnız 15-i domestifikasiya edilmişdir (əhliləşdirilmişdir).
Onlardan 13-ü Avropa və Asiyadan. 2-i isə Cənubi Amerikadan başqa
ərazilərə aparılanıq çoxaldılmış, yalnız 6 növü (iri buynuzlu qaramal.qoyun,
keçi, donuz, at və eşşəklər) bütün qitələrdə geniş yayılmağa başlamışdır.
Qalan 9 növ (dromaderlər. baktrıanlar. lamalar. alpaklar. şimal maralları.
409