Elmi ƏSƏRLƏr fiZİka-riyaziyyat və texniKA

81
 
 
kollektorundan  keçen  cərəyan  sabit  cərəyan  qiyməti  R
1 
müqavimətindən  və  VT
2
  tranzistorunun 
baza-emitter  gərginliyindən  asılıdır.Bir  çox  silsumlu  tranzistorlarda  bu  cərəyan  0,6/R
1
  amper 
nisbetinə götürülür.Sxemdə VT
1
 və VT
2
 p-n-p tranzistorlarından istifadə olunmuşdur və cərəyandan 
keçən    müsbət  şin  və  zonadan  keçərək  torpaqlamaya  daxil  olur.Cərəyan  R
2
  və  dəyişən  RP
1
  ( 
potensiometr)  müqavimətləri  ilə  tənzimlənir  və  0,08-0,2mA  həddində  götürülür.RP
1
-in  orta 
qiymətində  cərəyan  0,12mA  göturülür  ki,bu  da  torpağin  5-55  kom  müqavimətinə  uyğun  gəlir.RP
1 
müqavimətində  gərginlik  düşgüsü  0,6-7,6v  həddində  olur.Zondun  ucunda  alınan  gərginlik  VT
3
 
tranzistoru  vasitəsilə  gücləndirilir  və  emitter  təkrarlayıcı  rolunu  oynayır.Emitterin  gərginliyi  baza 
gərginliyindən  06  v  aşağı  oldugu  halda  onun  çıxışında  gərginlik  0-7v  arasinda  dəyişır  və  bu  da 
torpaq  müqavimətininin  5-55kom  həddində  dəyişməsi  deməkdir.Gərginliyin  torpağın 
müqavimətindən asılılığı xətti xarakter daşıyır.Emitter dövrəsinin ümumi müqaviməti cihazın daxili 
müqaviməti ilə birlikdə 7 kom olmalıdır.Buna uyğun olaraq R
3
 müqaviməti götürür.Bu halda ölçü 
cihazından keçen cərəyan gərginlikdən asılı olaraq 0-1 mA həddində götürülür,ölçü cihazı istenilen 
diyapozonda  olan  milliampermetir  götürülür.Milliampermetrin  şkalası  üç  əsas  sektora 
bölünmüşdür.0-dan  1-ə  qədər  nəmliyin  aşagı  həddi,1-dən  2-yə  qədər  nəmliyin  buraxıla  bilən 
normall  həddi,2-dən  3-ə  qədər  isə  nəmliyin  yuxarı  həddi  kimi  nəzərdə  tutulmuşdur.R
2
 
müqavimətindən o,məqsəd istifadə edilir ki, RP1ilə tənzimləmə apararkən VT
1
 və VT
2
 tranzistorları 
tam mənfi gərginlikdən  sıradan çıxmasınlar. 
 
 
         RP
1
müqavimətinin  0  qiymətində,yəni  onun  qolunu  sol  tərəfə  sona  qədər  döndərmək 
vəziyyətində  milliampermetrin  göstəricisinə  baxırıq,əgər  əqrəb  2-3  sektorundan  kənara  çıxıbsa 
həmin müavimətlə şkalanın ¾ nisbətinə qaytarırıq və RP
1
 müqavimətini tədricən artırırıq    bu halda 
əqrəb 2-3 sektorundan 2-1 sektoruna doğru hərəkət edərək müşahidə edəcəyik.Əgər kökləmə vaxtı 
cihazın göstəricisi deyilənlərə tam cavab verirsə deməli cihaz işci vəziyyətindədir. 
         Cihaz  praktiki  olaraq  xətti  sınaqdan  keçirilmiş  və  özünün  yararlığını  bir  daha  təstiq 
etmişdir; 
          Zondun ölçü parametrləri aşağıda göstərilən şəkildə təsvir edimişdir. 

---

82
 
 
 
 
Sxema(şəkil 1) 1 və 2  uclarına birləşdirilən məftillər. 
Ümumi aktiv uzunluq ℓ= ℓ
1
+ ℓ
2
=10+15=25sm 
Ümumi uzunluq L= ℓ
1
+ ℓ
2
+ ℓ
3
=20+10+15=45sm 
Rezistorlar. Cihazın radio detalları : 
1.
 
RP
1
- 4,7 Kom 
2.
 
R
1
- 68 Kom 
3.
 
R
3
- 5,6 Kom 
 
          Tranzistorlar. 
1.
 
VT
1
 VT
2
 – RT  3107 И 
2.
 
 VT
3
 – RT 3102 Д 
 
ƏDƏBIYYAT 
 
      1.Tərəvəzçinin məlumat kitabı Bakı 1992. 
      2. Е.М.Мартынов.Бесконтактные переключающие устройства.Москва 1961.  
                                                                             
        
ABSTRACT 
            Q.B.Bağırov 
 
                                                                T.T.Nadirova 
First  of all it is necessary to  be careful of moistness  and wetness of land because of being 
important conditions fertility of sown areas ,  thickness of productive layer of land and reserves of 
organic  and  mineral  substances  and  in  increasing  fertility  of  grain  and  melon  plants  ,  taking 
irrigation  truly  in  time  and  electronic  apparatuses  measuring  wetness  of  land  were  prepared.  The 
apparatus  was passed from all experiences  at out conditions and it verified usefulness of itself one 
more time.  

---

83
 
 
РЕЗЮМЕ               
                                                                                                                                                  
Q.B.Bağırov. 
 
                                                                T.T.Nadirova. 
Прибор для измерения влажносми почвы. 
Прибор был испытан в полевых условиях и показал себя исключительно 
осушествленным. 
 
 
                   
NDU-nun  Elmi  Şurasının  24  dekabr  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05) 
         Məqaləni çapa təqdim etdi:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2015,  № 5 (73) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2015,  № 5 (73) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 5 (73) 
 
 
KİMYA 
                                                        HƏSƏN HƏSƏNLI   
     
                           
 
CДС
1-Й
СЕ
Й
 НАЗИК ТЯБЯГЯЛЯРИНДЯ ФОТОКИМЙЯВИ РЕАКСИЙАЛАР
 
 
Индийя гядяр апарылмыш щяртяряфли елми тядгигатлардан мялум олмушдур ки, А
2
Б
6 
 
тип бирляшмялярин ясасында йарадылмыш фоточевириcилярин ясас чатышмазлыгларындан 
бири  онларда  баш  верян  фотокимйяви  реаксийаларла  ялагядар  чевириcилярин 
параметрляринин гейри-стабиллийидир.  
Она  эюря  дя  бу  тип  материалларда  фотокимйяви  реаксийаларын  тядгиги  –  йяни 
фотощяссас мяркязлярин йаранма механизминин, щямчинин CдС
1-й
Се
й
 назик тябягяляриндя 
дефеktлярин  ассосийа  вя  диссосасийасынын  тябиятинин  арашдырылмасы  щяля  дя  юз 
актуаллыьыны  итирмəmişdir.  Беля  ки,  бу  тядгигатлардан  алынан  нятиcяляр    M
0
/CuInSe
2
/ 
CдС
1-й
Се
й
      структурлары  ясасында  йарадылмыш  эцняш  елементляринин  параметрляринин 

---