Elmi ƏSƏRLƏr fiZİka-riyaziyyat və texniKA

79
 
 
[7]  A.N.  Guz,  F.G.  Makhort, The  physical fundamentals  of  the  ultrasonic  nondestructive  stress  analysis  of 
solids. International Applied Mechanics 36, 1119 – 1148 (2000). 
[8] S.D. Akbarov, N. Ilhan, Dynamics of a system comprising a pre-stressed orthotropic layer and         pre-
stressed orthotropic half-plane under action of a moving load. International Journal of         Solids and 
Structures, 45 (14): 4222 – 4235 (2008)    
XÜLASƏ 
M.İ. İsmayılov 
Sıxılabilən özlü maye ilə yüklənən lövhəyə təsir edən hərəkətli qüvvənin dinamikası 
Məqalədə  metal  elastık  lövhə  və  yarımmüstəvini  dolduran  sıxılabilən  özlü  Nyuton  mayesindən 
əmələ gələn hidro-elastik sistemə təsir edən hərəkətli qüvvənin dinamikası tədqiq edilir. Lövhənin hərəkəti 
xətti  elasto-dinamikin  dəqiq  tənlikləri,  mayenin  hərəkəti  isə  xəttiləşdirilmiş  Navıye-Stokes  tənlikləri 
vasitəsilə yazılır. Lövhənin materialı polad, maye isə qliserin olaraq seçildiyində, ədədi nəticələr verilir və bu 
nəticələr müzakirə edilir. 
РЕЗЮМЕ 
М. И. Исмаилов 
Динамика движущихся сила действующая на пластину нагруженной с вязкой сжимаемой 
жидкости 
Объектом  исследования  настоящей  статье  являеться  изучения  динамику  движущихся  сила 
действующая  на  гидро-упругой  систему  состоящиеся  металической  упругой  пластин  и 
полуплоскость  заполненной  с  баротропной  сжимаемой  Нютонской  вязкой  жидкости.  При  этом 
изучения  движения  пластина  описывается  с  точными  уравнениями  эласто-динамики,  и  движения 
жидкости с линеаризированными уравнениями Навие-Стокса. Численные результаты представляется 
и обсуждается в случае когда материал пластин является сталь, а в качестве жидкости принимается 
глисерин. 
 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  24  dekabr  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa 
tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05) 
         Məqaləni çapa təqdim etdi:  
 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2015,  № 5 (73) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2015,  № 5 (73) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 5 (73) 
 
 
             QULU BAĞIROV  
      TOFIQƏ NADIROVA 
UOT  535.33 
                   
TORPAQ NƏMLIYINI ÖLÇEN ELEKTRON CIHAZI 
 
                 Açar sözlər: zond, tranzistor , rezistor, Şkala  
                 Key word:  probe, transistor, resistor, scale 
                 Клюгевые слова : зонд, транзистор, сопромивление, шкала  
                   

---

80
 
 
 
     
  Fermer ve ferdi təsərrüfatlarda çalışan əmək adamları yaxşı bilirlər ki,əkilən əkin sahələrinin 
münbitliyini,  torpağın  məhsuldar  qatınin  qalınlığı,  üzvi  ve  mineral  qida  maddələr  ehtiyyatı  və  s. 
taxıl  və  tərəvəz-bostan  bitgilərinin  məhsuldarlığının  artırılmasında,onların  normal  inkişafında 
həlledici  rol  oynadığı  kimi,  suvarmanın  vaxtlı-vaxtında  və  düzgün  aparılması  da  vacib  şərtlərdən 
biridir.Bunun  üçün  birinci  növbədə  torpağın  nəmliyinə  və  rütubətlik  dərəcəsinə  fikir  vermək 
lazımdır.Təəsüf  ki,  bir  çox  hallarda  bu  qaydalara  əməl  olunmur  və  demək  olur  ki,  laqeidlik 
münasibət göstərirlər. Nəticədə taxıl sahələrinin və tərəvəz-bostan bitgilərinin normal inkişafının və 
məhsuldarlığının aşağı düşməsinə səbəb olur.Torpağın həddindən artıq quru və nəmli olması da yol 
verilməz  haldır.Hər  iki  amil  bitginin  inkişafına  və  məhsuldarlığına  mənfi  təsir  göstərir.Bütün  bu 
mənfi  faktları  aradan  qaldırmaq  üçün  təklif  etdiyimiz  elektron  ölçu  cihazı  kənd  təsərrüfatı  ilə 
məşğul  olan  adamların  köməyinə  çata  bilər.Torpağın  elektrik  cərəyan  keçiriciliyi  onun  tərkibində 
kimyəvi birləşmələrdən onda olan nəmliyin sıxlığından çox asılıdır cihazin olçü həddi torpağın 15-
30kom  keçirici  müqaviməti  divarında  götürülmüşdür.Torpağın  cərəyan  keçirici  müqavimətinin 
dəyişməsi onda nəmliyin dəyişməsi deməkdir. 
     Torpaq quru olanda onun cərəyan keçiriciliyi azalır və müqavimət artır, əksinə cərəyan 
keçiriciliyi artıq olarsa, müqavimət aşağı düşür.   Aşağıda ölçü cihazının prinsipial elektrik sxeması 
verilmişdir. 
Cihazın şkalasının xəttliliyini təmin etmək üçün zonddan keçen sabit cərəyanın 
dıyişməməzliyini müqavimətin müəyyən qiymətində nəzərdə tutmaq lazımdır. 
     Elektrik ölçü cihazı çox sadə quruluşa və asan istifadə olunma xüsusiyyətinə malikdir. 
 
            
 
 
 
Cihazın  işləmə  prinsipi  belədir:  VT
1 
tranzistorunun  normal  işci  rejimini  təmin  etmək  üçün 
onun  bazasına  RP
1 
və  R
  2 
müqavimətləri  ilə  sürüşmə  gərginliyi  verilmişdi  yeniden  o  açıq 
vəziyyətdədir. 
Tranzistordan 
keçen 
cərəyan 
artdıqca 
R
1
                                                                 
                           
müqavimətində  gərginlik  düşgüsü  də  artacaqdır.Müqavimətdə  gərginlik  0.6  v-a  catdıqda  VT
2 
tranzistoru acilaraq ondan artıq cərəyan keçməyə başlayacaqdır.Belə vəziyyətdə R
1 
müqavimətində 
gərginlik həmişə sabit qalacaqdir və həmin gərginlik VT
2 
tranzistorunun baza-emitter dövrəsindəki 
gərginliyə  bərabər  olacaqdır.  Nəticədə  VT
1 
tranzistorun  emitterindən  keçen  cərəyan  R
1 
müqavimətindən  keçməklə  sabit  dəyişməz  şəkildə  qalacaqdır.Beləliklə  VT
1
  tranzistorunun 

---