Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sallama bayatı
- Santur-mizrab
Az ərbaycan musiqi terminləri 114 S Sağ-sol – dan., xüs. dartımlı simli musiqi alətlərində (tar, saz və s.) hər notun ardıcıl sur ətdə nisbətən tələsmədən növbə ilə üst mizrab (bax) və tərs (alt) mizrab (bax) ştrixlərinin təkrarlanması yolu ilə səsləndirilməsi (detaşe); sağ-sol ştrixi narın və sürətli işlədildikdə tremolo mahiyyətini kəsb etmiş olur.
– ayrı-ayrı səsləri uzadılaraq oxunan bayatı. Santur – simli, z ərbli musiqi aləti. Zahiri görünüşü bir qədər qanon (bax) musiqi al ətini andırır. Konstruksiyası etibarı ilə də qanon ilə ümumi cəhətləri var. Santurun da qanonda olduğu kimi, bir t ərəfdən xərəyi bükülüb açılır və bel əliklə, üzərində duran simin uzun- luğu dəyişilmiş olur; santurun ayrı-ayrı s əs ucalığında olan simləri tək, qoşa, ya da iç əri qoşulur. Santur iki yüngül, z ərif yonulmuş kiçik çubuğun simlərə vurulması ilə səslən- dirilir. Santur vaxtil ə Azərbaycanda çox geniş intişar tapmışdı. Sonralar t ədriclə öz mövqeyini itirmişdir. Santurlar Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 115
Santur-mizrab – dan., xüs. tar ifaçılığında xüsusi ştrix – mizrabın sağ-sol (bax) işlənməsin- d ə daha mürəkkəb bir priyom.
– 1.
Eyş-işrət mahnısı. 2. Mahur d əstgahının son guşələrindən biri.
– aşıq vokal-instrumental janrlarından biri. Sar ənc (sarəng) – Şur dəstgahında Hicaz ilə Nəşib-fəraz arasında yerləşən şöbə. Sayaçı – çoban mahnısı, həm də kəndli oyun havası formalarından biri. Saz – Az
ərbaycan dartımlı simli xalq musiqi aləti. Çanağı iki yerə bölünmüş armudun bir hiss əsi biçimində, qolu uzun olur. Qoluna 10-14 pərdə bağlanır. Əsas pərdələrdən hərəsinin öz adı var: baş pərdə, orta pərdə, şah pərdə, yastı p ərdə, ayaq pərdə və beçə pərdə. Saza 8- 10 sim qoşulur. Bu simlərin kök- l ənmə prinsipi çox maraqlı və orijinaldır. Kökl ənmə cəhətincə saz simlərini üç əsas qrupa ayırmaq olar. Bunlardan birinci qrupa aid olunan üç sim eyni ucalıqda (unison) kökl ənir (birinci oktavanın re notu); ikinci qrupu t əşkil edən qoşa sim birinci qrupdan bir kvinta aşağı köklənir (ikinci oktavanın sol notu) və nəhayət, üçüncü qrupa m ənsub olan üç sim isə ikinci qrup siml ərindən bir kvinta yuxarı kökl ənir (birinci oktavanın do notu). S ədəflə işlənmiş saz Az ərbaycan musiqi terminləri 116
S azın simlərini səsləndirmək üçün tar mizrabına nisbətən daha elastik və daha yumşaq bir cisim lazım gəlir ki, bunun üçün də gilənar (albalı) ağacının qabığı olduqca münasib və yararlıdır (bax: Təzənə). Sazçı çalğı zamanı simlərin eyni zamanda hamısını vurur. Bu isə ifa olunan əsas melodik xətt üçün kvarta-kvinta səslərindən ibarət daimi surətdə s əslənən harmonik fon yaratmış olur. Sazın tembri çox məlahətlidir. Sazın ürəklərə yol açan səsini hələ Orta əsrlər klassik şairlərimiz öz əsərlərində dəfələrlə vəsf etmişlər. Saz əsrlərdən bəri aşıq yaradıcılığının əsas musiqi aləti kimi səslənməkdədir.
əndə – musiqiçi, musiqi al ətində çalan, çalğıçı.
– ər. dissonans əmələ gətirən intervallar (sekunda, septima və s.). Segah (far., h
ərf. se – üç + gah – mövqe, məkan, vəziyyət) – Yaxın və Orta Şərq xalqları musiqisində çox işlənən muğamlardan biri. Bir d əstgah olaraq Segah Azərbaycanda daha geniş yayılmış muğamlardan biridir. Eyni zamanda Segah bir m əqam kimi də Azərbaycan musiqisində mühüm yer tutur. Az ərbaycan xalq mahnıları, oyun havaları, eləcə də aşıq musiqi yaradıcılığına mənsub musiqi forma və janrlarından bir çoxu məhz Segah kökünd ə yaranmışdır. Yaxın və Orta Şərq ölkələri musiqisində Segah yalnız tək bir növdən ibarət olduğu halda, azəri musiqisində Segahın əsas etibarı ilə üç növü vardır:
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 117
1. Zabol Segah; 2. Xaric Segah; 3. Mirz ə Hüseyn Segahı. “Zabol Segah”. Buna eyni zamanda “Orta segah” da deyilir. Çünki əsil
tamam bir d əstgah baхımından “Zabol Segah” doğrudan da bir növ orta (m ərkəz) mövqe tutur. O, öz şöbələrinin, güşələrinin zənginliyi və məziyyəti etibarı ilə də başqa növ “Segah”lardan fərqlənir və daha sanballı görünür. Buna gör
ə də heç təsadüfi deyil ki, Üzeyir Hacıbəyli özünün “Azərbaycan хalq musiqisinin əsasları” əsərinin məqamların təhlili bəhsində mayəsi məhz “mi” notu olan “Orta Segah”ı əsas götürmüşdür. “ Хaric Segah”. Daşıdığı adından da göründüyü kimi, “Segah” muğamının bu növü əsas sayılan Zabol – Orta segahın хaricində, yəni ondan ya bir kvarta aşağı (mayəsi kiçik oktavanın “si” notu), ya da bir kvinta yuхarı (birinci oktavanın “si” notu üzərində) dayanır. May əsi “Orta Segah”ın mayəsindən bir kvinta aşağı (kiçik oktavanın “lya” notu) ya da bir kvarta yu хarı (birinci oktavanın “lya” notu) olan Segah isə “Mirz ə Hüseyn Segahı” adlandırılır. Qeyd: Ayrı-ayrı muğamların oyatdığı estetik-psiхoloji təsir məsələsindən b əhs edən Üzeyir Hacıbəyli əsərində göstərir ki, “Segah” muğamı dinl əyicidə başlıca olaraq eşq, sevgi, məhəbbət duyğusu oyadır. Bu elmi t ərifin əslində tamamilə düzgün olduğunu iqrar etməklə bərabər, qeyd etmək lazım gəlir ki, inqilabdan əvvəl azəri хanəndələri öz zəhmətkeş хalqının keçirdiyi ağır məişət, çətin güzəran, həyatdan şikayət və bununla əlaqədar olaraq meydana g ələn bədbinlik əhval-ruhiyyəsini hüzn və kədər təsiri oyadan “Şüştər”, ya da daha dərin qəm-qüssə təsiri bağışlayan “Hümayun” muğamı ilə yoх, məhz “Segah” muğamı ilə ifadəyə çalışmış və bu “törəmə” muğamı “Yetim Segah” adlandırmışlar. “Yetim Segah”, bir qayda olaraq, yalnız “Xaric Segah” kökündə (“si”) ifa edilmişdir. Ehtimal ki, bunun əsas s əbəbi “Yetim Segah”ı əvvəlcə bəmdə, sonra isə daha yanıqlı səslənməsi üçün bir oktava zild ə oxumanın daha münasib və əlverişli olmasıdır. Aхı “Orta segah”ın əsil “Segah” şöbəsini (“mi”) bir oktava zildən (ikinci oktavanın “mi” pərdəsində) oхumaq qeyri-mümkündür. Halbuki “Xaric Segah” p ərdəsində oхunan “Yetim Segah”ı bir oktava zildən oхumaqla ah- nal ə, adi fəryad təsirini daha da qüvvətləndirmək mümkündür. Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|