EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

316

olasılıklarının belirleyicisi olarak Tanrı’yı görüp mucizeleri 

açıklayabilir. Böylesi bir mucize açıklaması, doğa yasaları-

nın ihlali anlamını taşımayacağı için, daha önce doğa yasala-

rının ihlali hakkında zikredilen itirazların hiçbiri bu anlayışa 

karşı ileri sürülemez. Hiç şüphesiz dindar bir kişi, dindar bir 

topluluğu yok etmek için gelen düşman bir topluluğun hava-

sız bırakılmak suretiyle öldürülüşünü ‘mucize’ olarak nitelen-

direcektir; fakat görüldüğü gibi böylesi bir olgunun gerçek-

leşmesi için doğa yasalarının ihlal edilmiş olması gerekmez.

Özellikle şunu belirtmemde fayda var: Ben, Tanrı’nın mu-

cizeleri böyle gerçekleştirdiğini veya gerçekleştirmediğini 

ileri sürmüyorum. Doğa yasaları içinde mucizenin mümkün 

olduğunu göstermek, mutlaka Tanrı’nın bu şekilde mucize-

leri oluşturduğu anlamını taşımaz. Fakat doğa bilimlerindeki 

gelişmelerle ortaya çıkan evren tablosunun, düşük olasılıklar 

olarak mucizeleri içinde barındırdığını ve böylesi bir mucize 

anlayışının, mucizelere karşı getirilen ‘doğa yasalarına aykırı 

olma’ itirazını geçersiz kılacağını göstermek istiyorum. Spi-

noza ve Schleiermacher gibi doğa yasalarının ihlal edilmesini 

kabul edemeyenler de ortaya çıkan bu sonuç karşısında Kutsal 

Metinler’in mucize anlayışını kabul edebilirler. Örneğin Ent-

ropi Yasası’nda çok önemli bir yere sahip olan, yüksek sayı-

daki moleküllerin hareket tarzını ve Hz. Musa’nın denizi yar-

masını bir arada düşünelim. Aslında denizin içinde rastgele 

hareket eden birçok molekül vardır. Denizin ortasından çize-

ceğiniz hayali bir çizginin sağındaki moleküllerin istisnasız 

hepsinin daha sağa, soldaki moleküllerin istisnasız hepsinin 

daha sola hareket ettiğini düşünebiliriz. Moleküllerin böylesi 

bir hareketinde deniz yarılır ve de molekülerin hareket tar-

zıyla ilişkili hiçbir yasa ihlal edilmemiş olur. Bu tarz durum-

ları göremiyor olmamızın sebebi bunların olası olmaması de-

ğil, olasılığının imkânsız denecek kadar düşük olmasıdır. Ama 

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

317

olasılıkların bilinçli seçicisi olarak Tanrı’yı gören bir anlayış 

için, olasılıkların düşük olması sorun olmayacaktır. Böylesi 

bir mucize oluşumunda, Tanrı’nın müdahalesi doğrudan göz-

lemlenemez; gözlenen, doğada ortaya çıkan beklenmeyen ve 

sıra dışı olan, fakat doğanın yasalarına da aykırı olmayan ol-

gudur. Mucizenin oluşumu, çok çok düşük olasılıkların se-

çimi ile gerçekleştiği için bu anlayış, mucizelerin olağanüs-

tülüğüne gölge de düşürmez.

Görüldüğü gibi determinist bir evren tablosu ve Newton 

ile Einstein’ın formülleriyle uyumlu bir evrende bile mucize-

nin yeri vardır. 20. yüzyılda ortaya konan kuantum formülle-

riyle ise evrenin indeterminist ve olasılıksal yapıda olduğunu 

ileri sürenler olmuştur. Kuantum Teorisi’nin bu yorumu üze-

rinde ittifak olmadığını ve en ünlü fizikçilerin bile bu konuda 

birbirlerine muhalefet ettiklerini belirtmeliyim. Kuantum be-

lirsizliklerinin (uncertainty), bizim bilgi eksikliğimizden kay-

naklanıp sübjektif-indeterminist bir duruma mı, yoksa doğada 

gerçekten var olan objektif-indeterminist bir duruma mı kar-

şılık geldiği tartışılmaktadır. Doğanın objektif-indeterminist 

yapıda olduğunu düşünen yaklaşım, Tanrı’nın evrene müdaha-

lesinin bu belirsizliklerin belirlenmesi suretiyle gerçekleştiği-

nin düşünülmesine olanak verir. Sonuçta, olasılıksal yasalarla 

işleyen bir evrende doğa yasalarına uygun Tanrısal müdahale 

‘olasılıklardan belli olasılığın seçilimi’ ile temellendirilebile-

cekken; belirsizliklerin olduğu bir evrende Tanrısal müdahale 

‘belirsizliğin belirlenmesi’ ile açıklanmaya çalışılabilir.

Kaos Teorisi ile ilgili çalışmalarda da gösterildiği gibi, ev-

renin bir yerindeki çok küçük sayılabilecek bir değişim bile 

evrenin başka yerinde çok büyük değişimlere sebebiyet ve-

rebilir. Kelebek Etkisi (Butterfly Effect) ismiyle meşhur olan 

bu yaklaşıma göre, Şam’da kanatlarını çırpan bir kelebek 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

318

İstanbul’da bir kasırgaya sebebiyet verebilir.

579

 Sonuçta Tanrı-

sal müdahale ile Tanrı’nın tüm evreni kuşatan bilgisi birleşti-

rilirse, bir kelebeğin yönünü değiştirecek kadar bir müdahale 

ile -kelebeğin zihninde kuantum seviyesinde yapılacak müda-

halelerle bir yönlendirme veya kuantum seviyesinde müdaha-

lelerle bir hava akımı oluşturup kelebeğin yönü değiştirilerek- 

Kutsal Metinler’de bahsedilen, bazı kavimlerin yok edilmesine 

sebebiyet verecek nitelikte bir kasırganın nasıl oluşturulduğu 

izah edilebilir. Kelebek Etkisi ile ifade edilen etki ‘başlangıç 

durumundaki şartlara hassas bağımlılık’ olarak da dile geti-

rilir. Fizikte bunun önemi anlaşılmadan önce, halk arasında 

böylesi bir etkinin varlığı sağduyu ve basit gözlemlerle fark 

edilmişti. Halk arasındaki şu söz de bunu ifade etmektedir:

Bir mıh bir nal kurtarır

Bir nal bir at kurtarır

Bir at bir er kurtarır

Bir er bir cenk kurtarır

Bir cenk bir vatan kurtarır!

580

Kaos Teorisi’nde Kelebek Etkisi determinist yasalar çer-

çevesinde ele alınır. Kaos Teorisi ile Kuantum Teorisi bir 

arada ele alınırsa,

581

 büyük sonuçlar verecek ufak değişimler, 

Tanrı’nın ‘belirsizlikleri belirlemesi’ ile açıklanmaya (inde-

terminizm sürece dâhil edilmeye) çalışılabilir. Burada önemli 

nokta, aşağıdan-yukarı bir etki tarzının ne kadar önemli so-

nuçlar verebileceğini görebilmektir. Maddenin küçük parçacık-

ları, etraflarındaki küçük parçacıklarla ve ortamla, çarpışma 

şeklindeki ilişkilerinde, bize göre kısa bir süre olan birkaç 

saat içinde katrilyonlarca ilişkiye girerler. Kuantum Teorisi’nin 

579  James Gleick, Kaos, çev: Fikret Üçcan, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2003, 

s. 15-16.

580  James Gleick, Kaos, s. 18. 

581  Bu iki teorinin birleştirilmesi ve bunla ilgili sorunlar üzerine son 10-20 yılda ge-

niş bir literatür oluşmuştur.

---