EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

144

etkisinde olduğu Comte’un pozitivizmindeki çizgisinden de 

ayrılır. ‘Evrim’in, bir zorunluluk olduğunu ve Bilinemez’in, 

Kavranamaz Kudret’in kendisini belli etmesine yarayan bir 

gerçeklik olduğunu söyler. Ayrı ayrı olguların değerlendiril-

mesinde evrimin sentetik bir düzen içinde anlaşılacağını ve 

tecrübelerimizi aşan gayesel bir gerçek olduğunu belirtir.

324

 

Spencer’a göre, somut yorumlamaların hepsini birleştirip bü-

tünleştiren tek gerçek; belirtileri daima değişen, ama geçmiş 

ve gelecek zamanda değişmez olan bir Kuvvet’i tanıyıp kabul 

etmektir. Bilimin de, metafiziğin de, teolojinin de kendisine 

gitmekte oldukları hedef böyle bir neticedir.

325

Spencer’ın biyolojik Evrim Teorisi evrensel bir ‘evrim’ yak-

laşımının alt kümesidir. Bu yönüyle Lamarck’ın, Darwin’in ve 

Wallace’ın biyoloji merkezli Evrim Teorileri’nden ayrılmak-

tadır. Spencer’ın genel ‘evrim’ yaklaşımında, basit ve homo-

jen bir halden kompleks ve heterojen duruma geçiş esastır.

326

 

Aynı şekilde bireylerin gelişiminin de bu esas çerçevesinde 

oluştuğunu savunur, ünlü biyolog Wolff ve Von Baer’i takip 

ederek, homojen bir yumurtadan canlının değişik bölüm ve 

organlarının evrimleşmesini, iddiasına delil olarak gösterir.

327

 

Bu daha önce incelenen sıralıoluş teorisi ile ilişki kurularak 

Evrim Teorisi’nin savunulmasıdır.

Spencer, her ne kadar ‘Sosyal Darwinizm’ ile özdeşleştiril-

diği için daha çok Darwin ile arasında bağ kuruluyorsa da, as-

lında o, biyolojide Lamarck’ın takipçisidir. 1852 yılında, Dar-

win daha ‘Türlerin Kökeni’ kitabını yazmadan yedi yıl evvel, 

Lamarck’ın Evrim Teorisi’ni, embriyolojiden örneklerle bir-

leştirip savundu.

328

 Spencer, Lamarck’ı takip ederek sonradan 

324  Herbert Spencer, İlk Prensipler, s. 143-145.

325  Herbert Spencer, İlk Prensipler, s. 361.

326  Herbert Spencer, İlk Prensipler, s. 141-142.

327  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 495.

328  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 225.

---

Evrim Teorisi'nin Ortaya Konması

145

kazanılan özelliklerin aktarılmasının biyolojik evrimin temel 

mekanizmasını oluşturduğunu söyledi. Kendisi, kalıtım ile il-

gili genel bir teori ortaya süren ilk kişi olarak gösterilir. Bu 

yaklaşıma göre, türe özel, kendini yenileyen, fizyolojik par-

çacıklar çevreye cevap verme ve böylece sonradan kazanılan 

özellikleri aktarma yeteneğine sahiptirler.

329

 

Darwin, sonradan kazanılan özelliklerin aktarılmasının, 

‘doğal seleksiyon’ mekanizmasının temel olduğu bir siste-

min

330

 yan bir mekanizmasını oluşturduğunu söyledi. Weis-

mann, sonradan kazanılan özelliklerin aktarılamayacağını 

deneyleriyle gösterip sadece ‘doğal seleksiyon’un yeterli oldu-

ğunu kabul etti. Bu, Lamarck’ın Evrim Teorisi’ni yıkıyor ve 

Darwin’in Evrim Teorisi’ni de yaralıyordu. Fakat diğer yan-

dan Evrim Teorisi’nin savunulması için ‘doğal seleksiyon’ ön 

plana çıktı ve zamanla Darwinizm’in rakibi Lamarckçılık (bi-

yolojik bulgular arttıkça Weismann destek kazandı) tamamen 

gözden düştü. 

Spencer, Weismann’ın sonradan kazanılan özelliklerin ak-

tarılamayacağı görüşüne itiraz etti ve sonradan kazanılan özel-

likler aktarılamıyorsa evrimin de olamayacağını söyledi. O, 

yeni bir yapı evrimleştiğinde, vücudun geri kalanının ona uyum 

sağlaması gerektiğini ve tesadüfi değişikliklerin hep beraber 

doğru zamanda gerçekleşmesini beklemenin mümkün olma-

dığını ileri sürdü. ‘Doğal seleksiyon’ bir tek organdaki deği-

şikliği açıklayabilirdi, ama birbirine entegre tüm bir vücudu 

açıklamakta yetersizdi. Ayrıca Lamarckçılık, kullanılmayan 

organların toptan yok olmasını açıklayabiliyorken, ‘doğal se-

leksiyon’ bütünüyle elenmeyi açıklamakta zorluklara sahipti. 

Spencer, kullanılan organların geliştiğini ve kullanılmayan 

organların yok olduğunu söyleyen Lamarckçılığın, evrim için 

329  Ernst Mayr, The Growth of Biological Thought, s. 669-670.

330  Charles Darwin, The Origin of Species, s. 69.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

146

açıklayıcı bir mekanizma ileri sürdüğünü düşünüyordu.

331

 As-

lında Spencer, ‘doğal seleksiyon’un içinde bulunduğu zorluk-

ları doğru tespit etmişti, yoksa sosyolojik görüşünde ‘doğal 

seleksiyon’a yer veren Spencer’ın, eğer yeterli görseydi, ‘do-

ğal seleksiyon’ merkezli bir Evrim Teorisi’ne itiraz etmesi için 

neden yoktu. ‘Doğal seleksiyon’, Spencer’ın evrimsel yaklaşı-

mında itiraz etmediği, fakat ikinci dereceden önem verdiği bir 

mekanizmaydı.

332

 Bu tavır Darwin’inkinin tam tersidir. Geli-

şen biyoloji Weismann’ı haklı çıkardı, sonradan kazanılan özel-

likler aktarılamıyorsa evrimin doğru olamayacağını söyleyen 

Spencer, Weismann’ın görüşünün biyolojiye tamamen hâkim 

görüş olduğunu görmeye ömrü yetmedi. 

Spencer’ın Evrim Teorisi açısından bir önemi de, onun ‘ev-

rim’ kavramını popülarize etmesinin yanında, ‘en uygun ola-

nın yaşaması’ (survival of the fittest) deyimini ilk olarak kul-

lanmasıdır. O, var olma kavgasının (struggle for existence), en 

uygun olanın yaşamasına (survival of the fittest) yol açtığını 

söylemiştir (Spencer’ın bu ifadesi ile, Nietzsche’nin Nazizm’e 

ve ırkçılığa yol açan üstün-insan ifadesi arasında bağlantılar 

kurulmuştur).

333

 Darwin, ‘Türlerin Kökeni’ kitabının beşinci 

baskısından (1869) itibaren Spencer’ın bu ifadesini kullan-

maya başlamış ve günümüzde bu ifade Spencer’dan çok Dar-

win ile özdeşleşmiştir. Darwin, ‘evrim’ kavramını ise ilk ola-

rak ‘İnsanın Soyu’ kitabında, 1871’de, sonra 1872’de ‘Türlerin 

Kökeni

’nin altıncı (sonuncu) baskısında kullandı.

334

 Daha evvel 

‘evrilme’ (evolve) fiilini kullanıyordu, ama ‘evrim’ (evolution) 

kavramını kullanmamıştı. Darwin, ‘Türlerin Kökeni’ kitabı-

nın sonraki baskılarında, Herbert Spencer’ın zihinsel gelişimin 

331  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 245-246.

332  Michael Ruse, Can A Darwinian Be A Christian, Cambridge University Press, 

Cambridge, (2001), s. 171.

333  Theodosius Dobzhansky, Evolution, Genetics and Man, s. 112.

334  R. B. Freeman, The Works of Charles Darwin an Annotated Bibliographical, s. 

29.

---