Riyaziyyat
2009
İlin sonunda əldə edilən nəticələr və onların indikatorları
İstiqamət: Ədədlər və əməllər
Riy. VII.1. Müsbət sistemdən istifadə etməklə rasional ədədləri oxuyur, ifadə
edir və yerləşdirir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
onluq kəsr yazısında sıraları göstərir və sıralarda duran rəqəmlərin əhəmiyyətini söyləyir;
•
bu bilikdən onluq kəsrin müqayisəsi və ya (çoxalma/azalma) cərgəsində istifadə edir. (məs.,
tam onluq kəsri toplama sırası şəklində açıqlayır, „2.9259, 3.1,293 və 2.899-u azaltmaqla
yerləşdir“)
onluq kəsr yazısında sıraları göstərir və ifadələri adlandırır və müsbət sistemdən istifadə
•
edərək mənfi ədədləri müqayisə edir; qarşılıqlı ədədi və ədədin absolyut qiymətini anlayış
modeli üzərində nümayiş etdirir (eləcə də ədədi ox üzərində)
qarışıq ədədləri, onluq kəsrləri və kəsrləri ekvivalent forma ilə yazır; müxtəlif şəkildə verilən
•
ədədləri müqayisə edir və yerləşdirir (onluq kəsr
↔
kəsr )
Müsbət sistemdən istifadə edərək konkret misallar üzərində bölünmə əlamətlərindən
•
bəzilərini əsaslandırır (məs., 3-ə və 9-a bölünmə əlamətləri); verilən ədədlərin ən kiçik
ümumi bölünəni və ən böyük ümumi bölənini tapır
Riy. VII.2. Müxtəlif üsullarla rasional ədədlər üzərində əməlləri yerinə
yetirir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
tam ədədlər üzərində riyazi əməllərin modelini nümayiş etdirir (məs., „
•
müsbət“ və „mənfi“
vahid „enerjilərlə“, yəni, iki fərqli rəngin „sıfır cütləri ilə“)
ədədin yazılışının ekvivalent formalarından, hesablamanı sadələşdirmək üçün əməllərin
•
yerinə yetirilmə ardıcıllığı, onların xassələri və qruplaşdırılmasından istifadə edir
ədədi proporsional hissələrə bölür və onda verilən hissəyə əsasən ədədi tapır
•
natural göstərici dərəcəsinin xassələrini nümayiş etdirir
•
şifahi hesabda faiz əlaqəsini ədədin hissələri ilə əlaqələndirir; verilən ədədin faizini tapır
•
və tərs məsələləri həll edir
rasional ədədlər üzərində riyazi əməllərin yerinə yetirilmə üsulunu seçir və ondan istifadə
•
edir; (bu üsullardır: şifahi, texnologiyalardan istifadə etməklə, yazılı alqoritmlər)
Riy. VII. - 2
Riyaziyyat
2009
Riy. VII.3. Rasional ədədlər üzərində əməllərin nəticələrini qiymətləndirir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
məişət məsələlərini həll etdikdə şifahi hesab üsullarını və ya lazım gəldikdə, əməllərin
•
nəticəsini qiymətləndirir
rasional ədədlər üzərində riyazi əməllərin nəticəsinin əhəmiyyətini qiymətləndirir, əməlləri
•
yerinə yetirir və öz ehtimalını əsaslandırır
verilən dəqiqliklə
•
rasional ədədləri yuvarlaqlandırır; riyazi ifadənin əhəmiyyətini təqribən
(dəqiqliyi göstərmək xaricində) tapır
aparılan hesablamanın nəticəsinin adekvatlığını yoxlamaq üçün onluq kəsrlər üzərində
•
qiymətləndirmədən istifadə edir (yazılı alqoritm və ya kalkulyatordan istifadə etməklə)
Riy. VII.4. Müxtəlif ölçü vahidlərini bir-biri ilə əlaqələndirir və məsələ
həllində onlardan istifadə edir.
Nəticə əldə edilmişdir, əgər şagird:
çoxluğun dəyişdirilməsi, hərəkət sürəti, miqyas və xəritədə məsafənin tapılması ilə əlaqədar
•
məsələlərin həllində uyğun vahidləri seçir və onlardan istifadə edir
praktiki işlə əlaqədar və ya başqa dərs fənlərindən irəli gələn məsələləri həll edir (məs.,
•
ən sadə smeta, tarixi dövrün müddətinin müəyyən edilməsi; faizlər və proporsiya üzrə
məsələlər, məhlullar, xəlitələr və s.)
verilən xətti asılılıqdan istifadə edərək bir sistemdə verilən vahidi digər sistemdə verilən
•
vahidlə ifadə edir
verilən vahidi həmin sistemin digər vahidi vasitəsilə ifadə edir (məs.,
•
km/saatlarda verilən
sürəti m/san-lərlə ifadə edir)
Məzmun
Tam ədədlər və tam ədədlər üzərində riyazi əməllər
1.
Kəsrlər, onluq kəsrlər və onlar arasında bəzi əlaqələr
2.
Faiz (100-dən az və ya bərabər və 1-dən çox və bərabər faiz); əlaqələr: eyni tamın faizi və
3.
qismi
Ədədlərin müqayisəsi və riyazi əməllərin nəticəsinin qiymətləndirilməsi
4.
Ədədin proporsional hissələrə bölünməsi (məs., 2:3:5)
5.
Ədədlərin ən kiçik ümumi bölünəni və ən böyük böləni; ədədin sadə vuruqlara ayırılması
6.
Ədədin
natural göstəricilik dərəcəsi
7.
Qalıqlı bölmə, qalıq və bəzi bölmə əlamətləri
8.
Ölçü vahidləri, ölçü vahidləri arasında əlaqələr və ölçü vahidlərindən istifadə: miqyas, bir
9.
sistem vahidinin digər sistemin uyğun vahidi ilə ifadə edilməsi
Qiymətin endirimi/qiymətin artımı (ardıcıl və pərakəndə qiymət endiriminin/qiymət
10.
artımının bir-biri ilə müqayisəsi) və sadə smeta.
Riy. VII. - 3