İlkel, Köleci ve Feodal Toplum
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
124 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum Bergamlý hekim Galienus, büyük bir üne ulaþtý. Hekimlik üzerindeki etkisi büyük oldu. Hýristiyanlýk Hýristiyanlýk, 1. yüzyýlda, Roma Ýmparatorluðunun Doðu eya- letlerinde ortaya çýktý. 2. yüzyýlýn baþlarýnda Yunanistana girdi ve az sonra Ýtalya yarýmadasýnda yayýldý. Halk yýðýnlarýnýn her gün daha güç olan durumu, keyfî yöne- tim, yeryüzündeki varlýðýn geçici niteliði yolundaki [sayfa 144] gizemli fikirlerin yayýlmasýnýn nedeni oldu ve öteki dünyada daha iyi bir gelecek umudu uyandýrdý. Bu fikirlerin yayýlmasý, hýristiyan dininin geliþini hazýrladý. Hý- ristiyanlýk, Asya ve Afrikanýn birçok dinsel tapýnmalarý; insanlarý kötücül güçlerden korumak ve ölümsüzlüðe ve aydýnlýða götürmek uðruna insanlar için kanýný akýtan, öldüren ve dirilten bir tanrýya tapýnmalarý içeriyordu. Hýristiyanlýk, kurban vermelerden ve her çeþit ayinlerden vazgeçti. Hýristiyanlýðýn vaizleri, baþka dinlerin yandaþlarýndan farklý olarak hiçbir etnik ve toplumsal ayrýlýk taný- mýyorlardý. Bu, onlara, bahtsýzlarýn ve horlananlarýn sevgisini kazan- dýrýyordu. Baþlangýçta, özellikle yoksullarý içine alan hýristiyan toplu- luklarda, eþitlik hüküm sürüyordu. Ama rahatý yerinde olmakla bir- likte, mevcut düzenden hoþnut olmayan çevrelerin temsilcileri hýristiyanlara katýlýnca, iliþkilerin yalýnlýðý ve topluluðun demokratik niteliði yavaþ yavaþ kayboldu. Din gereksinmeleri, daha karmaþýk hale geldi; ve zengin ba- ðýþlar, ortak mallarý yönetenlerin ve ayinlere baþkanlýk eden diya- koslarýn, papazlarýn, eveklerin etkilerini güçlendirdi. Topluluðun yö- netici çevreleri olan din adamlarý kastý, hýristiyanlar sürüsünden ay- rýldýlar, hýristiyan kilisesi ortaya çýktý. Böylece, evrim geçirerek, hýris- tiyanlýk, egemen sýnýfý yanýna çekmekte kendisine yardým eden özellikleri ve yeni çizgileri aldý. Eski dinsel tapýnmalar, yýðýnlarý boyuneðme durumunda tut- ma yeteneðinde deðillerdi. Emekçileri, sömürücülere karþý toplum- sal savaþýmdan caydýran hýristiyan öðretisi, kölelerin çýkarlarýna, daha iyisi düþünülemeyecek þekilde pek güzel karþýlýk veriyordu. Bu sýný- fýn ideologlarý, kýsa zamda anladýlar ki, hýristiyanlarýn itirazlarý, sömür- 125 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum ücüler için yararlý olan bir doðrultuya kolaylýkla çevrilebilir. Hýristi- yanlýða özgü tam bir baðýmlýlýk, boyuneðme ve yumuþakbaþlýlýk vaizi, yerleþmiþ dogmalarýn tanýnmasý, köle sahiplerinin [sayfa 145] hoþuna gidiyordu. Ensonu, egemen sýnýfýn temsilcileri, hýristiyanlýða karþý tutumlarýný deðiþtirdiler. 4. yüzyýlda. Ýmparator Konstantin za- manýnda, hýristiyanlýk resmî din ilân edildi. Hýristiyan kilisesi, önem- li ayrýcalýklar elde etti. Ezilmiþlerin dini, kölecilerin halk yýðýnlarý üzerindeki manevî baskýsýnýn aleti haline geldi. Ýmparatorluðun Evrimi Ýmparatorluðun, ilkin iktisadî ve toplumsal alanlarda patlak veren bunalýmý, ideolojiye de uzandý. Egemen sýnýfýn temsilcileri arasýnda yayýlmýþ olan felsefî ve dinsel sistemler, artan bir kötümser- liðin damgasýný taþýr. Örneðin stoacýlarýn görüþleri evrim geçirir. Ým- paratorluðun açýlýp geliþmesi çaðýnda, baþkasýnýn iyiliði için kendim feda etmek gerekliliðini öneren stoacý öðreti, kölecilerin iktidarýný güçlendirmeye yardým etmiþtir. Ama bu öðreti, imparatorluðun çöküþünde kötümserlik ve umutsuzluk fikirlerini vurguluyordu. 3. yüzyýlda, Plotinin gizemli felsefesi, yeni-platonculuk geniþ bir alana yayýldý. Plotine göre, kötü ile madde birbirine karýþýyorlardý. Ýnsanýn amacý, zekâ için anlaþýlmaz olan en yüksek iyi ile manevî bir kaynaþmadýr. Edebiyat da, ayný þekilde, felsefî-dinsel bir nitelik gösteriyor- du; o çaðda en yaygýn tarz olan roman da böyleydi (Apulenin Me- tamorfozlar ya da Altýn Eþeki, Heliodoresin Edmonikasý). 4. ve 5. yüzyýllarda, imparatorluðun kesin çöküþü sýrasýnda, hýristiyanlýðýn kabul etmediði payen (puta tapýcý) felsefe öðretileri, cincilik, büyücülük, müneccimlik (yýldýz falcýlýðý), hýristiyanlýk için- de eridiler. Hýristiyan kilisesini zaferi ile birlikte payen kültürünün sayýsýz anýtlarýnýn tahrip edildiði görülüyor, ama ayný zamanda halký incitmemek için hýristiyanlýk paganizmden (puta tapýcýlýktan) çok þeyler alýyor. Böylece Milât (Ýsanýn doðuþu) bayramý, Noel, [sayfa 146] zamanla Mithra, Güneþ Tanrýsý bayramý ile karýþýr. Doðu eyaletlerin- de çok yaygýn olan bereket tanrýçalarýna Isis, Astarte, Kybele ta- pýnma, Meryem Anaya tapýnma halinde geliþti. Edebiyat, dar bir saraylýlar çemberinin beðenilerine uymaya çaba gösteriyordu. Bun- lar, özellikle imparatorun onuruna düzülen övgüler oldu. Kültürün 126 Ýlkel, Köleci ve Feodal Toplum genel düzeyi hissedilir ölçüde düþtü. 5. ROMA ÝMPARATORLUÐUNUN DÜÞÜÞÜ Köle emeði, gittikçe, teknik ilerleme ve toplum evrimi için bir engel haline geliyordu. Üretici güçlerin düzeyi, baþka üretim iliþkilerini gerekli kýlýyordu. Daha ileri bir ekonomik ve toplumsal biçimlenmeye, feodal düzene devrimci bir geçiþ, kendini zorla ka- bul ettiriyordu. Bununla birlikte Batý Ýmparatorluðunun, Roma köle- ci devletinin bu en yüksek biçiminin düþüþünde, yalnýz iç etkenler deðil, dýþ etkenler de rol oynadý. Pek çok komþu kabileler, imparatorluðun topraklarýný dur- madan istilâ ediyorlardý. Bu akýnlar, MS 2. yüzyýlda, çok önemli yakýp yýkmalarla sonuçlanýyordu. Orta Avrupadaki tam ilkel topluluk düzeninin daðýlma dö- nemini geçirmekte olan Cermen kabile birlikleri, tehlikeli komþular oldular. Karpatlarda Karadenizin kuzeyinde de, Got, Dak, Sarmat ve Slav kabilelerinin güçlü federasyonu kuruluyordu. Barbar kabileler (Cermenler ve ötekiler) arasýnda paralý askerler toplanmasý, Roma devletinin gerilemesinin belirtilerinden biri oldu. Bir yandan aþiretler arasýnda, öte yandan da köleler ile kolonlar arasýnda bir yakýnlaþma beliriyordu. Ýç çeliþkiler, kölelerin, yoksullaþmýþ köylülerin ve zanaatçýlarýn baþkaldýrmalarý Cermenle- rin, Gotlarýn, Sarmatlarýn ve köleci Roma devletini sarsan öteki hal- klarýn indirdikleri darbelerin üstüne ekleniyordu. Batý Ýmparatorluðunun topraklarý durmadan daralýyordu. [say- fa 147] 5. yüzyýlýn ortalarýnda, Roma imparatorlarý yalnýz Ýtalya ve Galyanýn bir parçasý üzerinde hüküm sürmekteydiler. Romanýn 410da Batý Gotlarý tarafýndan alýnýþýndan sonra imparatorluðun baþkenti bile Ýtalyanýn kuzeyine, Ravennee nakledildi. Köleler ve kolonlar, imparatorluða saldýran kabileleri deste- kliyorlardý. Batý imparatorluðunun tacý, paralý Cermen askerlerinin þeflerinin elinde bir oyuncak haline geldi. 476 yýlý, þeflerden biri olan Odoakrýn, son Roma Ýmparatorluðunu devirdiði zaman, Batý Roma Ýmparatorluðunun kesin yýkýlýþ tarihi olarak kabul edildi. Ýlk barbar devleti, o zaman, Ýtalyada kuruldu. Roma Ýmparatorluðunun düþüþü, öte yandan, köleci düze- nin de son bulmasý anlamýna geliyordu. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|