58
Davlatning iqtisodiyotda tutgan o‘rni
haqida turli, bir-biriga zid
fikrlar mavjud. Birinchi tomonning fikricha,
davlatning roli keskin
qisqartirilishi kerak, chunki davlatning iqtisodiyotga keragidan ortiq
aralashuvi iqtisodiy erkinlikni cheklab qo‘yishi mumkin. Ikkinchi
tomon, davlatning rolini oshirish tarafdori.
Chunki shunday muammolar
borki, bozor ularni davlatning ishtirokisiz hal qila olmaydi.
Bilasizmi?
2. Raqobatni qo‘llab-quvvatlash.
Davlat monopoliyaga qarshi
kurashadi, raqobatni himoya qiladi va rag‘batlantirib turadi.
3. Ijtimoiy ne’matlar — tovar va xizmatlar bilan ta’minlash.
Davlat
bozor taqdim eta olmaydigan, lekin jamiyat uchun zarur bo‘lgan
atrof-muhitni muhofaza qilish, mudofaa, sog‘liqni saqlash, ta’lim kabi
sohalarda tovar va xizmatlarni ishlab chiqaradi va aholiga taqdim etadi.
4.
Qo‘shimcha
tashqi ta’sirlarni tartibga solish.
Ma’lumki,
har qanday
tovar va xizmatlarning bevosita ishlab chiqaruvchisi va iste’molchisi
bo‘ladi. Lekin shunday tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish jarayonlari
ham borki, ular nafaqat ishlab chiqaruvchi va iste’molchiga taalluqli
bo‘ladi, balki bu jarayonga bevosita aloqasi bo‘lmagan
uchinchi tomonga
ham ta’sir qiladi. Masalan, zavod mo‘risidan chiqayotgan tutun bu
zavoddagi ishlab chiqarish jarayoniga hech qanday aloqasi bo‘lmagan,
zavod atrofida yashayotgan aholi salomatligiga ta’sir qiladi. Bu holat
iqtisodiyotda
qo‘shimcha tashqi ta’sir
deb yuritiladi. Bunday tashqi
ta’sirlarni tartibga solish ham davlat zimmasiga yuklatiladi. Agar tashqi
ta’sir salbiy bo‘lsa, uning oldini olish choralari ko‘riladi.
Agar ijobiy
bo‘lsa, bunday ishlab chiqarish qo‘llab-quvvatlanadi. Masalan, davlat
atrof-muhitni ifloslantirib, tabiatga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi
korxonalarga
jarima va soliqlar belgilaydi, ta’limni rivojlantirib,
butun iqtisodiyotga
ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi muassasalarga esa moliyaviy imtiyozlar beradi.
Dostları ilə paylaş: