Kərimov Tofiq Mirzə oglu

 

111 

Xosrov bəy Sultanov  (1879-1947) təyin edilmiĢ,general-qubernator 

vəzifəsinin  faktiki  icrasına  12  gün  sonra,fevralın  12  dən  baĢlamıĢ-

dı... Onun köməkçiləri (müavinləri) Hüseyn bəy Mahmudbəyov və 

Qriqori Kələntərov, məsləhətçiləri Xosrov bəy Folatov (səhvdir, əs-

lində Poladovdur), Ġbrahim bəy, Levon Vartapetyan  və Akop Bala-

sanyan  idilər.  General  Tomsonun  baĢçılıq  etdiyi  Bakıdakı  müttəfiq 

dövlətlərin  komandanlığı  Qarabağ  General-Qubernatorluğunu  rəs-

mən  yalnız  1919-cu  il  aprelin  3-də  tanımıĢdı...  Elə  həmin  dövrdən 

də  baĢlayaraq,  Azərbaycan  hökuməti  Bakıda  Ġngiltərə  general-

qubernatorluğunun ləğv edilməsi uğrunda fəaliyyətini artırmıĢdı... 

Azərbaycan  hökumətinin  15  yanvar  1919-cu  il  tarixli  icla-

sında müzakirələr zamanı Qarabağın general-qubernatoru vəzifəsinə 

namizəd də təklif olunmuĢdu. Daxili iĢlər naziri X. Xəsməmmədov 

tərəfindən  irəli  sürülmüĢ  namizəd  Bakının  polismeysteri  və  qrado-

naçalnki  vəzifəsində  çalıĢmıĢ  Quda  Əliyeviç  Qudiyev  (bəzi  mən-

bədə Puda,Qud yazılır.Lakin əslində Qudadır) Daxili ĠĢlər Nazirliyi 

Q.Qudiyevi  təcrübəli,  müxtəlif  hərbi  xidmətin  pillələrini  bir-bir 

keçmiĢ məmur kimi müsbət xarakerizə edərək, namizədliyini müda-

fiə edirdi. Lakin Q.Qudiyevin yeganə və həmdə əsas çatıĢmayan cə-

həti Azərbaycan dilini bilməməsiydi. Üstəlik, o, Qarabağ bölgəsinə 

də  çox  yaxından  bələd  deyildi.  Çünki,  Q.  Qudiyev  Dağıstanın  Ter 

Vilayətinin  Nazran  dairəsində  anadan  olmuĢdu,  milliyyətcə  isə 

inquĢ idi (bu faktı ilk dəfə dövriyyəyə BDU-nun  professoru  Ġsma-

yıl  Musyev  daxill etmiĢdir). 

28 fevral 1919-cu il.Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə ermə-

ni-daĢnakların hücumlarını mütəĢəkkil surətdə dəf etmək və bölgədə 

qayda-qanunu  yaxĢılaĢdırmaq  məqsədilə  paytaxtı  Naxçıvan  olan 

Cənub-Qərbi Azərbaycan General-Qubernatorluğu yaradılmıĢ, Bəh-

ram xan Naxçıvanski general-qubernator vəzifəsinə təyin edilmiĢdi. 

B. Naxçıvanski bu vəzifədə 1919-cu il martın 16-dək xidmət etmiĢ-

di.  Sonuncu  tarixdən  onu  həmin  vaxtadək  Zaqatalanın  qubernatoru 

vəzifəsində  çalıĢan,  general-mayor  Əliyar  bəy  HaĢımbəyov  əvəz 

etmiĢdi... 

Mənbələr və sənədlər göstərir ki,Azərbaycan Xalq Cümhuriy-

yətinin  3-cü  hökumət  kabineti  zamanı  daxili  iĢlər  naziri  iĢləmiĢ      

X.  Xasməmmədov çox fəaliyyətli,  yorulmaz və  barıĢmaz  Ģəxsiyyət 

---

 

112 

olmuĢdur.  Xəlil  bəy  qanunun  aliliyini  ilk  növbədə  rəhbər  tutur  və 

bunu  tabeliyində  olanlardanda  tələb  edirdi.Onun  ölkədə  ictimai 

təhlükəsizliyin təmin edilməsində və cinayətkarlıqla mübarizə sahə-

sində  tutduğu  sərt  mövqe  və  tələbləri  hamı  bilir  və  qəbul  edirdi. 

Azərbaycan Parlamentinin 1919-cu il 4 fevral tarixli geniĢ iclasında 

çıxıĢ edən daxili iĢlər naziri X. Xasməmmədov demiĢdi: 

-  ”...Qanunlarımız  dəqiq,  həm  möhkəm  və  həm  də  yerinə 

yetirilən  olmalıdır.  Onlar  dəqiq  olmayan  yerlərdə  qanunsuz  fəaliy-

yət üçün imkan yaranır. Bu, əhalinin taxıl yığımındakı iĢtirakına da 

aiddir”.Xəlil  bəy  Parlamentdəki  həmin  çıxıĢında  Quba,Göyçay, 

Gəncə və daha bəzi baĢqa yerlərdə taxıl ehtiyatının saxlanılması ilə 

yanaĢı,  mövcud  olan  oğurluq  faktları  və  onlarla  mübarizə  yolla-

rından  da  bəhs  etmiĢdi.  Nazir  Qazax  qəzasında  polisin  istintaq  or-

qanlarının dövlət əmlakının mənimsənilmə faktlarını üzə çıxardığını 

bildirmiĢ,  həmçinin  Ağstafa  stansiyası  vasitəsilə  qonĢu  Gürcüstan 

və  Ermənistana  daĢınıb  1  pudunun  20  manata  satıldığı  (“pud”  fars 

sözü,  ölçü  vahididir;  bir  pud  16  kq-dır)  neft  alverindən  bəhs  edib 

bununla mübarizə üçün  bütün tədbirlərin artıq  görüldüyünü nəzərə 

çatdırmıĢdı... 

Təyinat.  Daxili  iĢlər  naziri  X.  Xasməmmədovun  təqdimatı, 

Azərbaycan  Nazirlər  ġurasının  5  fevral  1919-cu  il  tarixli  qərarı  ilə 

bu  vaxtadək  Azərbaycan  hökumətinin  ĠĢlər  Ġdarəsinin  müdiri  vəzi-

fəsində iĢləyən RəĢid  bəy Axund  Əbdüssalam oğlu Axundzadə irə-

li çəkilərək 1919-ci il  yanvar ayının 1-dən sayılmaqla Bakı Ģəhəri-

nin qubenatoru təyin edilmiĢdi. R. Axundzadə bu vəzifədə 1919-cu 

il avqustun 25-dək iĢləmiĢdi. RəĢid bəy Axundzadəyədək həmin və-

zifəni    Azərbaycan  Parlamentinin  üzvü    Müseyib    bəy      Əxıcanov 

icra edirdi... 

10 fevral 1919-cu il. Bakının yeni qubernatoru təyin olunmuĢ 

R. Axundzadənin yanında Bakı və Balaxanı Sabunçu Polismeyster-

liyi  əməkdaĢlarının  müĢavirəsi  keçirilmiĢdi.  MüĢavirədə  polis  iĢçi-

lərinin  paltarla  təmin  edilməsi,  nizam-intizamın  daha  da  möhkəm-

ləndirilməsi və s. barədə məsələlər müzakirə olunmuĢdu. 

10 fevral 1919-cu il. Azərbaycan hökuməti tərəfindən “Bakını 

cinayətkarlardan  və  heç  bir  məĢğuliyyəti  olmayan  ünsürlərdən  tə-

---

 

113 

mizləmək  haqqında”  Daxili  ĠĢlər  Nazirliyinə  sərəncam  verilmiĢdi. 

Sərəncam dövrü  mətbuatda  dərc olunmuĢdu. 

Parlamentin  1919-cu  il  6  fevral  tarixli  növbəti  iclasında  res-

publikanın  o  zamankı  çətin  durumunda  ziyan  vuran  möhtəkirliklə 

mübarizə məsələsi   də müzakirə edilmiĢdi. Parlament hələ 1918-ci 

ilin dekabrında bahalığa bais olan möhtəkirliklə bərabər rüĢvətxor-

ları da məsuliyyətə cəlb etməyi nəzərdə tutan qanun layihəsinin təs-

diq edildiyini bir daha qeyd edərək, möhtəkirliklə mübarizənin güc-

ləndirilməsini, ərzaq məhsullarının gündəlik daĢındığı Biləcəri stan-

siyasından  keçən  vaqonlara  xüsusi  nəzarət  etməyi  X.  Xasməmmə-

dovun  rəhbəri  olduğu  DĠN-ə  həvalə emiĢdi. 

Azərbaycan hökumətinin 1919-cu il 10 fevral tarixli qərarı ilə 

Daxili ĠĢlər Nazirliyinə Bakıdan cinayətkarları və heç bir məĢğuliy-

yəti olmayan ünsürləri və Ģəxsləri təmizləmək əmri verilmiĢdi. Bu-

nunla bərabər, qeyd etmək lazımdır ki, polis müntəzəm olaraq iĢsiz 

və tüfeyli həyat keçirən Ģəxsləri toplayır və onlarla proflaktiki söh-

bətlər də aparırdı... 

Milli-müstəqil  dövlətimiz  əleyhinə  fəalyyət  göstərən  qüv-

vələrə  qarĢı  barıĢmaz  mübarizəni  Xəlil  bəy  ən  önəmli  vəzifə  kimi 

diqqətdə  saxlayır  və  əməli  tədbirlər  görürdü...O,  bununla  əlaqədar 

qəzalara da göndərilmiĢ bütün DĠN sistemi üzrə xüsusi əmr də im-

zalamıĢdı. 1919-cu il fevralın 23-25-də Gəncə qubernatoru Ġbrahim 

ağa  Vəkilovun  daxili  iĢlər  naziri  X.  Xasməmmədova  göndərdiyi 

raportlarda  bildirilirdi  ki,  Nuxa  qəzasında  (o  zaman  Nuxa  qəzası 

Gəncə  quberniyasının  tərkibində  idi)  Azərbaycan  hökumətinə  qarĢı 

qarıĢıqlıq  törətməyə  çalıĢan,  xüsusu  məqsədlər  güdən  türk  çavuĢu 

Ġsmayılın  dəstəsi  darmadağın  edilmiĢ,  dəstənin  39  nəfər  üzvü 

tutulmuĢ və silahları müsadirə olunmuĢdur.Tutulan 39 nəfərdən 21-i 

hərbçi  fərari,  18-isə  Nuxanın  Bideiz  kəndinin  yoldan  çıxarılmıĢ 

sakinləri idi.  Raportda daha sonra bildirilirdi ki, Paziqzid kəndində 

də  ictimai  asayiĢi  pozanlar  da  tutulmuĢlar.  Buradakı  günahkarlar 

yerli  gənclərin  hərbi  xidmətə  getməmələri  üçün  təbliğat  aparan 

Ģəxslər  idi.  Onların  iĢi  Gəncə  Dairə  Prokurorluğuna  verilmiĢdir. 

Təəssüki, Ġsmayıl adlı həmin türk çavuĢu 9 nəfər tərəfdarı ilə qaçıb  

Dağıstan  dağlarında  gizlənə  bilmiĢdi... 

---