MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 143 143 143 ədəbiyyatşünas, naşir, antologiya tərtibçisi, yeni ədəbi janr və istiqamətlərin banisi sayanlar da var bu böyük insanı: bizim fikrimizcə isə o, XX əsrin Amerika və dünya ədəbiyyatının istiqamətvericilərindən biridir. Latın Amerikası, Qərb ədəbiyyatından çıxan istənilən tanınan imza sahibinin yaradıcılığını qurdalasan, mütləq Borxesin güclü təsirini görəcəksən: Nero, Markes, Kastaneda, Koelo və b. Bu ustad sənətkarın hətta ABŞ ədəbiyyatının ünlü yazarlarına da güclü kreativ təsiri olub... Borxesin haqqında danışmaq istədiyimiz həcmcə kiçik ―Qum kitabı‖ adlı magik hekayə-pritçasını oxuyan zaman (həm də vaxtilə onu üç dəfə dilimizə çevirmişik) hər dəfə yeni-yeni nəsə özümüz üçün tapırdıq: çox az sayda nəsr nümunəsi var ki, adama düşünmək üçün belə ―beyin fırtınası‖ təsirini göstərir. Borxes yaradıcılığı, ümimiyyətlə, obrazlı, fəlsəfi düşüncənin əsl güzgüsüdür. Tədqiqatçıların yazdığına, özümüzün də qənaətimizə görə, alman klassik filosofu Artur Şopenhauerin ―Dünya iradə və təxəyyül (ideya, görüntü) kimi‖ əsəri Borxesin bir yazıçı kimi formalaşmasına daha çox təsir edib. Haqqında danışdığımız bu hekayədə də həmin təsirin izlərini görmək mümkündür. Kitab obrazı, labirint, fırlanıb geri qayıdan zaman, ölüm, nəhayətsizlik, sirr kimi simvollar Borxesin istər bədii nəsr, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 144 144 istər esse və araşdırmaları, isərsə də poeziyasında əsas ədəbi- fəlsəfi atributlardan sayılır. İnsan bu dünyada kainatın mərkəzidirmi, kitab dünyanı əvəzləyə bilərmi, keçmiş və gələcək zaman indikinin uşaqlığı, yaxud qocalığıdırmı, Şərq- Qərb sivilizasiyası kitabda – yazıdamı birləşir, ya ayrılır kimi suallar bədii formada, şifrəli şəkildə ―Qum kitabı‖ hekayəsində oxuculara ünvanlanır. Hekayənin əvvəlində Corc Herbertdən sitat gətirilən "Sənin qum kanatın..." epiqrafı verilib. Əsərin özündə bu sualına cavab var: ―...O nun kitabı ―Qum kitabı‖ adlanır, çünki kitabın da, qumun da, nə başlanğıcı, nə də ki, sonu var... ‖ Borxes yaradıcılığı ilə dərindən tanış olmaq üçün xüsusi hazırlıqlı intellektual oxucu tələb edir: əbəs yerə deyil ki, bu böyük mütəfəkkir dünya ədəbiyyatında intellektual-modern ədəbiyyatın banilərindən sayılır. Heç vaxt irihəcmli əsər – povest, roman, epopeya qələmə almayan yazıçının ―Qum kitabı‖ magik hekayəsində də biz bunu müşahidə edirik. Bəşəriyyətin - Şərqin və Qərbin, Asiyanın və Cənubi Amerikanın – Maya sivilizasiyasının ilkin mifoloji dünyagörüşdən tutmuş, dini baxışlara qədər, fəlsəfədən tutmuş, kitab nəşrinin mexaniki inkişafına kimi, bu hekayədə sivil dünyanın özünü intellektual dərkinin yeni – modern mərhələsinə, ictimai maarifçilik dövrünə virtual səyahət var. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 145 145 145 Buna görə də Borxesin başqa hər bir əsəri kimi də ―Qum kitabı‖ hekayəsi də oxucular tərəfindən lazımi səviyyədə dərk edilmir. Yazıçı sadə situasiyalardan – hadisə və süjet xətlərindən istifadə edir ki, ilk baxışdan hekayə asan oxunan bir pritçanı xatırladır, fəqət iç qatındakı sivilizasiyaların kulturoloji şifrələri intellektual oxucuda şok kreativ yaradır. Kitablar kitabı, sirli Hindistan, yazı – mətnin magik təsiri, dünyaya bərabər hipertekstuallıq, ümumiyyətlə isə kitab kultu bu hekayəni cild-cild romanları əvəzləyə biləcək əsər səviyyəsinə qaldırır. Hekayədə ―Qum kitabı‖nın boz rəngdə olmasının özünün də simvolik mənası var: bildiyimiz kimi, Borxes ötən əsrin ortalarından etibarən Latın Amerikası, ümumiyyətlə, dünyada gedən silahlanma, diktatorların hərbi çevrilişləri, irqçilik, apardeidə qarşı mübarizə, kapitalizm və sosializm düşərgəsi, atom müharibəsi qorxusu, kosmos uğrunda rəqabət, xalqların milli-azadlıq hərəkatı, imperiyaların dağılması, siyasi sistemlərin laxlaması, hippilər hərəkatı kimi mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələrə birbaşa qarışmasa da, əksər əsərlərində müxtəlif formada öz mövqeyini şifrələrlə göstərməyə çalışırdı. Bu mənada başı siyasi qətllərə, diktator siyasətbazlıqlarına qarışmış Argentina və dünyanın o dövrkü qatı çalarına bir işarə idi, yəqin bu qum bozluğu... www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Aydın Xan Əbilov Kreativ innovasiya: qlobal mədəniyyətin şifrələri 146 146 Hekayədə təsvir olunan kitabın hər səhifəsinin bir dəfə gorunməsi, itməsinin də öz izahı var. Əsərin əvvəlinə diqqət verək: ― Xətt saysız-hesabsız nöqtələrdən ibarətdir: külli- miqdarda xətlərdən müstəvi, sonsuz müstəvilərdən fəza yaranıb, kainat isə nəhayətsiz fəzalar toplusudur... ‖ Borxesi hər zaman düşündürən, fəlsəfi narahat edən nəhayətsiz zaman və məkan anlayışı bütün fəlsəfəsi ilə bu hekayədə əks olunmuşdur. Yazıçı sanki insan həyatına da xüsusi təsiri olan məkan və zamana bədii tərtibat verməklə hər birimizin məkan və vaxta sahib durmağımıza işarə edir. Müəllif ―indi və burada‖nı idealizə etməklə insanı Tanrıya yaxınlaşdırmağa çalışır ki, bu mövqeyi ilə də Borxes dərindən öyrəndiyi hürufizm və sufizmə, buddizm, ibranilik və Maya dini baxışlarına yaxınlaşır. ―Əgər məkan nəhayətsizdirsə, biz onun bütün nöqtələrində ola bilərik. Əgər zaman sonsuzdursa, yeə də biz onun bütün nöqtələrində, anlarında ola bilərik...‖ – sanki yazıçı bunu söyləyir. ―Qum kitabı‖nın səhifələrində görünən təsvirlər, vərəqlərin xaotik nişanlanması, bir səhifədə yalnız bircə dəfə nəyisə görmək mümkünlüyü də məhz ona işarədir. Rəmzi olaraq bu kitab varolmanın simvoluna – hipertekstual formada bəşər tarixinə işarədir. Yeri gəlmişkən, kompyuter və İnternetin hələ yaranmadığı bir vaxtda Borxes onun ədəbiyyatda poetikasını bu hekayə-pritçasıyla gözəl Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|