124
çirklənmə zonalarının yaranmaması. Bu xüsusiyyət, həmçinin zədələnmə
ocaqlarının ərazicə məhdudluğu əhalinin köçürülməsi üçün təhlükəsiz yerləri daha
müəyyən etməyə imkan yaradır:
• köçürülən fəhlə və qulluqçuların, digər əhalinin köçürülmə yerlərində və
rayonlarında ancaq qısa müddət qalması;
• hər bir fövqəladə halın özünəməxsus fiziki xüsusiyyətlərə malik olması.
Zəlzələ zamanı əhalinin binaları tərk edərək təhlükəsiz yerlərə çıxarılmaq
üçün toplanış məntəqələrinə gəlməsi anından başlayaraq, ta xilasetmə işləri sona
yetənəcən mərhələ-mərhələ kompleks köçürülməsi davam etdiriləcəkdir.
Məsələn, zəlzələ vaxtı adamlar mənzillərini tərk edərək mümkün qədər cəld
bina və qurğulardan uzaqlaşıb açıq meydançalara, xiyabanlara, geniş küçələrə,
idman meydançalarına çıxmağa çalışacaqlar, sonra isə, lazım gələrsə, onlar
təhlükəsiz yerlərə aparılacaqlar. Belə hallarda köçürmə uzun müddət – xilasetmə
işləri aparılaraq uçqunlar altındakı adamlar oradan çıxarılan bütün müddət ərzində
davam edəcəkdir.
Daşqınlar baş verərkən əhalinin fəaliyyəti daşqını qabaqlama müddətindən
və keçən illər baş vermiş belə fəlakət zamanı əldə edilmiş təcrübə nəzərə alınmaqla
təşkil olunur. Köçürülmə barədə fövqəladə komissiyannı xüsusi sərəncamı radio,
televiziya vasitəsilə, müəssisələrin, idarələrin, məktəblərin, MİS və evlər
idarələrinin müdriyyəti tərəfindən elan edilir. Adamlar daşqın zonasından
kənardakı ən yaxın yaşayış məntəqələrinə köçürülür, buradakı ictimai binalarda,
yaxud yerli əhalinin evlərində müvəqqəti yerləşdirilir.
Uşaqları təhlükəsiz sahələrdəki məktəblərə və müəssisələrə köçürürlər.
Kifayət qədər vaxt olduqda təhlükəli rayonlardan əhalini onların əmlakı ilə birlikdə
daşıyıb çıxarırlar.
Sel və ya sürüşmə təhlükəsi yaranarkən və vaxt imkan verərsə, təhlükəli
rayonların əhalisi təhlükəsiz rayonlara piyada, yaxud nəqliyyat vasitələrində
çıxarılır. Adamlarla birlikdə maddi sərvətlər, həmçinin kənd təsərrüfatı heyvanları
da çıxarılır.
Yanğınlar zamanı onun adamlara göstərdiyi psixololi təsiri nəzərə almaq
lazmdır: məlumdur ki, hətta kiçik bir yanğın zamanı yaranan çaxnaşma xeyli
təlafata səbəb olur. Məsələn, meşə yanğınları vaxtı adamlar yanğının yayılma
sürətini nəzərə almadan onun ön səddindən qaçıb uzaqlaşmaga çalışır, lakin çox
vaxt buna nail ola bilmirlər.
İ
stehsalat qəzaları cürbəcür ola bilər: Qəza baş verərkən ən vacib
vəzifələrdən biri - bu barədə vaxtında xəbərdarlıq etməkdir. Belə obyektin fəhlə və
qulluqçularının, həmçinin yaxınlıqdakı yaşayış evləri sakinlərinin köçürülməsi
burada xilasetmə işlərinin aparılması ilə birlikdə, eyni zamanda yerinə yetirilir.
Güclü təsirli ZM yayılarkən zəhərlənəcəyi ehtimal olunan rayonların əhalisi
125
buraya zəhərli hava buludu yatana qədər köçürülməlidir, belə hallarda əhali adətən,
evlər və evlərin küçə qapıları üzrə toplanıb köçürülür. Bu zaman adamların və
texnikanın hərəkəti zəhərlənmə təhlükəsinin dərəcəsi nəzərə alınmaqla təşkil
edilməlidir.
Məlumdur ki, AES-da radioaktiv maddələrin yayılması ilə baş verən
qəzalar zamanı stansiyanın ərazisindən kənarda da radioaktiv zəhərlənmə olur.
Belə hallarda fəhlələr, qulluqçular və əhali ionlaşdırıcı şüalanmaların çöldən
təsirinə məruz qalır, hava, qida və su ilə birlikdə orqanizmin daxilinə keçən
radioaktiv maddələr sayəsində isə radioaktiv şüalanma baş verir.
Ə
razidə radioaktiv zəhərlənmənin xeyli müddət qalacağı ehtimalı nəzərə
alınmaqla, belə hallarda stansiyadan 30 km-lik radiusda əhalinin köçürülməsi
mühafizənin əsas üsulu ola bilər. İlk növbədə məktəbə qədər və məktəb yaşlı
uşaqlar köçürülür. Bütün əhalinin təcili köçürülməsi də mümkündür. Belə hallarda
toplanış – köçürmə məntəqələri təşkil edilmir, əhali birbaşa evlərdən, küçə
qapılarından, mühafizə qurğularından toplanıb köçürülür.
Ə
hali avtomobillərdə, piyada surətdə və şəxsi nəqliyyat vasitələrindən
istifadə edilməklə iki mərhələ üzrə köçürülür: birinci mərhələdə - nəqliyyat
vasitəsilə təhlükəli radioaktiv zəhərlənmə zonasının kənar hüdudlarındakı nəzarət -
yoxlama məntəqələrinə gətirilib nəqliyyatdan düşürülür; ikinci mərhələdə -
dozimetrik nəzarətdən, tibbi müayinədən, lazımi hallarda isə sanitariya
təmizlənməsindən keçiriləndən sonra təmiz (radioaktiv maddələrlə çirklənməmiş)
nəqliyyat vasitələrində yeni məskunlaşma rayonlarına daşınır.
Azərbaycan Respublikasında bir sıra fövqəladə hallarda köçürmə işləri belə
planlaşdırılır:
• radioaktiv zəhərlənmə zonalarında - əhali sığınacaqlarda və bu məqsəd
üçün uyğunlaşdırılan binalarda radiasiyanın səviyyələri azalanadək daldalanır,
bundan sonra isə, köçürülmə xüsusi sərəncam əsasında yerinə yetirilir:
• güclü təsirli zəhərləyici maddələrlə zəhərlənmə zonalarından (konkret
olaraq Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Şirvan şəhərlərindən və bir sıra kənd
rayonlarından) 100 min nəfərə qədər əhalinin köçürülməyə hazır olmasını təmin
etmək. Göstərilmişdir: "Köçürülməyə dərhal, zəhərlənmə ocaqları yaranan andan
başlansın, əhali zəhərlənmə zonasından kənara piyada sürətdə, həmçinin idarə
mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, bütün nəqliyyat vasitələrilə çıxarılsın;
• su qovşaqları və su anbarlarının bəndləri yaradılarkən yaranan daşqın
zonalarından köçürülməyə təxminən 10 min nəfər hazır olmalıdır. Buraya o
cümlədən, Mingəçevir, Şəmkir SES-ləri, Ağstafaçay və Ceyranbatan su
anbarlarının yarada biləcəyi daşqın zonalarınndan 100 nəfər əhali daxildir. Tövsiyə
olunur ki, köçürmə bu müddətlərdə başlansın və belə aparılsın: ehtimal edilən
fəlakətli daşqın zonasından - daşqın təhlükəsi yaranarkən dərhal, əhali plan üzrə
Dostları ilə paylaş: |