Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
49 Xərclərin idarəetmə kompleksinə sexlərin, digər xidmət və bölmələrin idarə olunmasına çəkilən xərclər, həmçinin müəssisənin idarə olunmasına çəkilən ümumi xərclər aiddir. Xərclərin kommersiya kompleksinə bazarın öyrənilməsi, reklam və malların satışı, işlər, xidmətlər, ticarət meydançaları və ticarət işçilərinin saxlanılması daxil edilməklə, malların çeşidlərə ayrılmaı və qablaşdırılması və digər müvafiq işlərin yerinə yetirilməsi aid edilir. Cari xərclərin formalaşması (əmələ gəlməsi) yeri müəssisənin fəaliyyətinin daxili sferasının fazası və yaxud funksional fərqləndirilməsi deməkdir. Bu zaman xərclər baş verir və onlara görə məsuliyyət daşıyırlar (onların kəmiyyətinə görə, onlara qənaətə görə və i.a.). Xərclərin formalaşması yerləri kimi necə bir plan-uçot vahidi kimi ayrılmış struktur bölmələri nəzərdə tutulur. Onlar xərclərin müəyyən məcmusuna nəzarəti təmin edir. Daha konkret desək, xərclərin formalaşmasının iki başlıca sferasına ayrılır: istehsalat və qeyri-istehsalat. stehsalat sferasında xərclərin formalaşdığı əsas yerlər göstərilir (məhsul istehsalı üzrə əsas sexlər, əsas sexlərin işini nizama salan köməkçi sexlər, həmçinin tədqiqat və lahiyə işləri). Qeyri-istehsalat sferası istehsalın planlaşdırılması, onun idarə ounması, uçotu və nəzarət, habelə müəssisənin fəaliyyətinə və onun heyətinə xidmət göstərən bölmələrdir. stehsalat və qeyri-istehsalat sferalarına konkret aidiyyatı olmayan fiktiv plan- uçot vahidləri də xərclərin formalaşdığı yerlərə aid edlir. Onlar ya məsuliyyət sferalarının bölüşdürülməsi nəticəsində meydana çıxır, ya da ümumiyyətlə çox cüzidir (belə xərclər planlaşdırılır).
darəetmə uçotunda məsuliyyə mərkəzləri qeyri- mərkəzləşdirmənin və məsuliyyətin yuxarı həlqələrdən aşağıya doğru yönəldilməsinin nəticəsi kimi baş verir. Nəzarətin istiqamətindən asılı olaraq məsuliyyət mərkəzlərinin adətən dörd tipini fərqləndirirlər: xərclərin formalaşdığı yerlər; gəlirlərin mərkəzləri; mənfəət mərkəzləri və investisiya mərkəzi. 50 Xərc mərkəzlərinin ayrılması prosesində mərkəzləri idarə edənlərə xərclərin formalaşmasına məsuliyyət həvalə olunur. Bu zaman onlar gəlirlərə və mənfəətə görə məsuliyyət daşımırlar. Gəlir mərkəzləri əksliklər prinsipindən asılı olaraq seçilir: mərkəzləri idarə edənlər xərclərin formalaşmasına görə deyil, gəlirlərin formalaşmasına görə cavabdehdirlər. Bu o deməkdir ki, belə mərkəzlərdə hər hansı xəclər yoxdur. Sadəcə olaraq, onlar cüzidirlər və belə mərkəzlərin rəhbərlərinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsinə təsir göstərə bilməz. Məsələn: ticarət firmasının topdansatış şöbəsində başlıca vəzifə tapşırılan satış məbləğinin formalaşmasını təmin etməkdir. Burada şöbənin özünün saxlanılmasına çəkilən xərclər çox cüzidir. Mənfəət mərkəzləri biznesin həmin mərkəzlərin menecerləri tərəfindən kurasiya olunan gəlirlərə və xərclərə görə məsuliyyət daşıyır. Mahiyyətcə, onlar gəlirlərin, xərcləri üstələməsi, başqa sözlə mənfəətə görə məsuliyyət daşıyırlar. Bundan təəssüflənməyə dəyməz ki, mənfəət mərkəzlərinin məbləği və müəssisənin ümumi mənfəətinin məbləği üst-üstə düşmür. Mərkəzlər şərti mənfəəti formalaşdırır və onun kəmiyytinə nail olduqda, müəssisənin ümumi maliyyə nəticələrinə sözsüz ki müsbət təsir göstərir. nvestisiya mərkəzləri digər mərkəzlər arasında xüsusi çəkiyə malikdir. Onları idarə edənlər investisiya lahiyələrinin yerinə yetirilməsinə cavabdehlk daşıyır. Tez- tez investisiya mərkəzləri mənfəət mərkəzləri, xüsusən də, idarəetmənin yüksək səviyyələri ilə əlaqələndirilir. Kompleks mərkəzlər mənfəətin əldə olunmasına, investisiyalardan istifadənin səmərəliliyinə, o cümlədən mərkəzlərin özlərinin aktivlərinə məsuliyyət daşıyırlar. Mərkəzləri idarə edənlər həm cari məsrəflərə, həm də investisiya vəsaitlərinə sərəncam verirlər, müstəqil investisiya qərarları qəbul edirlər. Məsuliyyət mərkəzlərinin strukturu müəssisənin idarə olunmasının təşkilati strukturu ilə üst-üstə düşməyə bilər. Burada elə bir fəlakət yoxdur. Bu şərt vacibdir ki, belə mərkəzlər üzvi surətdə planlaşma, uçot, xüsusən də, müəssisənin idarəetmə uçotunun ümumi sisteminə daxildir. Bunun üçün adekvat metodik priyomlar və yanaşmalar zəruridir. 51 Məsuliyyət mərkəzlərinn ayrılması şərti hər bir müəssisə üçün fərdidir. Lakin belə məkəzlər vasitəsilə idrəetməyə keçmək üçün zəruri olan ümumi şərtlər də mövcuddur. Təşkilatın bütün fəaliyyətinə, onun həm əsas, həm də köməkçi istinamətlərinə mərkəzlər məsuliyyət daşımalıdırlar. Belə mərkəzlər bir-birilə məsuliyyə xətləri ilə əlaqədardır və onlar zəruri informasiya infrastrukturu ilə təmin olunmalıdır. Məsuliyyət mərkəzləri sisteminin informasiya strukturu üç əsas prinsipə istinad edir: 1. Hər bir mərkəzin məsuliyyət sahələrinin seçilməsi və tsdiqi. Bu zaman həmin göstəricilər adekvat miqdar kəmiyyətlərinə əsasən xarakterizə olunur; 2. Konkret məsuliyyət mərkəzinin fəaliyyətinin nəticələri haqqında məlumatların lokallaşdırılmasını təmin edən plan-uçot sənədləşməsinin personifikasiyası; 3. Mərkəzlərin menecerləri nəinki faktik xərclər və fəaliyyətin nəticələri haqda hesabat təqdim etmək, habelə gələcək dövr üçün smeta hazırlamalıdır; Məsuliyyət mərkəzlərinin fəaliyyətinin nəticələrini xarakterizə edən informasiya hökmən aşağıdakı əlamətlərə malik olmalıdır (şəkil 3.1.): nformasiyaların vaxtında əldə olunmasından cari idarəetmə və məsuliyyət mərkəzinin başlıca parametrlərinin tənzimlənməsi asılıdır. O, müntəzəm surətdə hər bir hesabat-nəzarət dövründə formalaşmalıdır. Yığcam, yəni konkret informasiyalar zəruriyyət və qənaətləndiricilik prinsipindən asılı olaraq formalaşan göstəriciləri təmin edir. lkin informasiya bilavasitə uçot sistemindəki plan və faktik göstəricilərin müqayisəsinə istinad edir. Belə
bir müqayisə normativdən yüksək,
anormal kənarlaşmaların qiymətləndirilməsinə və aşkara çıxarılmasına səbəb olur. darəetmə uçotunda aşağı səviyədə mərkəzlərin nəticəli məbləğ göstəriciləri ayrıca maddələr kimi daha yüksək səviyyəli mərkəzlərin hesabat məlumatlarına daxil olur.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|