Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 qruppu texniki yeniliklərlə, texnoloji proseslərdəki dəyişikliklərlə, istehsalın təşkilinin təkmilləşdirilməsi il əvə üstəlik xərclərin aşağı salınması ilə əlaqədardır. Sosial-iqtisadi amillərin də (vergi, invetisiya, sosial, tarif və dövlətin gömrük siyasəti, habelə ərazi infrastrukturunun inkişafının çoğrafi amilləri, istehsalat obyektlərinin yerləşməsi və kommersiya əməliyyatları) qiymətləndirməmək olmaz. Bu siyahını davam etdirmək mümkündür. Eyni zamanda, bir sıra amillər hələ kifayət qədər öyrənilməmişdir. Yalnız istehsal xərclərinin özlərini aparması və onların istehsalın və satışın həcminin dəyişilməsinə münasibət kifayət qədər öyrənilmişdir. Özlərini aparmaları üzrə xərclərin təsnifatı istehsalın həcminin dəyişilməsi şəraitində onların daimi və dəyişən xərclərə bölüşdürülməsini nəzərdə tutur. Həcm göstəricilərinin dəyişilməsinə münasbətdə onlar proporsional, mütərəqi və deqressif xərclərə bölünür. Xərclərin özlərini aparmasının istehsalın həcminin dəyişilməsinə təsiri aşağıdakı şəkildə verilmişdir (şəkil 3.4.):
proqressiv proporsional
daimi xərclər
deqressiv stehsalın (satış) həcmi 59 Bu zaman məhsulun bütün həcminə düşən icmal xərclər məhsul vahidinə düşən xərclərə nisbətən özlərini başqa cür aparırlar. Xərclərin və məhsul həcminin dinamikasının xarakteri aparma əmsalının köməyilə aşağıdakı düstur vasitəsilə müəyyənləşdirilir: Xərclərin özünü aparma əmsalı = Xərclərin dəyişilməsi faizi
stehsalın (satışın) həcminin dəyişiməsi faizi
Xərclərin özünü aparma imkanlarının mümkün variantlarının müqayisəsi
Variantlar Məcmu xərclərin dəyişilməsi, %-lə
stehsalın (satışın) həcminin dəyişiilməsi %-lə Xərclərin özünü aparması əmsalı
1 3,5
3,5 1 Dəyişən proporsional 2 0 1,5 0 Daimi
3 3,6
4 0,9
Dəyişən 4 2,5 2 1,25
Dəyişən proqressiv
onların istehsalın və yaxud satışın həcmi göstəricilərinə nisbətən müəyənləşdirilir. Məcmu xərclər istehsalın (satışın) bütövlükdə həcminə düşən ümumi məbləği əks etdirir. Xüsusi xərclər istehsalın (satış) həcminin vahidinə düşən xərclər kimi başa düşülməlidir (məs., buraxılmış (satılmış) məhsulun 1 ədədinə, 1 tonuna, 1 metrinə və i.a.). xüsusi xərcləri satılmış və yaxud buraxılmış məhsulların dəyərinin bir manatına düşən xərclər kimi də hesablamaq mümkündür. stehsalın (satışın) hçcminin dəyişildiyi şəraitdə məcmu və xüsusi xərclərin özünü aparmasının ümumi qaydaları aşağıdakı cədvəldə əks etdirilir (cədvəl 3.2.).
dedikdə, onların məcmu kəmiyyəti başa düşülməlidir. Belə kəmiyyət məhsul istehsalının (satışının) həcminin dəyişilməsindən asılı deyildir. Daimi xərclər vaxtdan asılıdır və onlara aiddir: amortizasiya, icarə haqqı, sığorta ödənişi, istehsalın (satışın) sıfır həcmində idarə heyətinin əmək ödənişi.
60 Cədvəl 3.4. stehsalın (satışın) həcminin dəyişildiyi şəraitdə məcmu və xüsusi xərclərin özünü aparmasının ümumi prinsipləri
Xərclərin təsnifatı Həcmin artması Həcmin azalması xərclər
xərclər məcmu
xüsusi məcmu
xüsusi Daimi
Dəyişilməz Aşağı düşür Dəyişilməz Artır
Proporsional Artır
Dəyişilməz Aşağı düşür Dəyişilməz Deqressiv Artır Aşağı düşür Aşağı düşür Artır
Proqressiv Artır
Aşağı düşür Aşağı düşür Aşağı düşür
Qərb ölkələrinin uçot praktikasında istehsalın və yaxud satışın hər hansı bir həcmi dəyişməz qalır. Burada istehsal gücündən tam həcmdə istifadə əsas götürülür. O, təsərrüfat potensialını mövcud səviyyədə saxlamaq çün bütün zəruri xərcləri özündə birləşdirir. Hətta müəssisədə istehsal tamamilə dayandırıldıqda belə, onun necə bir müəssisə kimi saxlanılması üçün müvafiq xərclər tələb olunur (məs., avadanlıqların knservasiyaı, təmiri, amortizasiya, mühafizə xərcləri, idarəetmə xərcləri və i.a.). stehsalın müvəqqəti dayandırıldığı və satışın sıfır həcmdə olduğu ərəfədə də hər hansı bir işlə məşğul olan istehsalat heyətinin bir hissəsinin əmək haqqı saxlanılır. darəetmənin bəzi xərcləri (məs., informasiya və məsləhət xidmətləri, ezasiyyə, təqdimat, reklam və s. xərcləri) nisbi mənada daimi sayılır. Onlar konkret əməliyyatlar zamanı tələbatdan asılı olaraq vaxtaşırı ölçülür. Belə xərclər planlaşdırılan zaman daimi məbləğlər iki və yaxud bir neçə ilə ərzinhdə ümumi qaydalara tabel olmur, daha doğrusu istisna sayılır. Müasir şəraitdə istehsalın elmi-txniki tərəqqisinin artması, məhsulların rəqabət və digər bazar amilləri nəticəsində keyfiyyət parametrlərinin yüksəlməsi ilə əlaqədar olaraq istehsalın məcmu xərclərinin tərkibində daimi xərclərin xüsusi çəkisi çoxalır (məs., yeni avadanlıqların tətbiqi, sürətli amortizasiya, istehsalın hazırlanması ilə əşğul olan bölmələrin əhəmiyyətinin artması, layihə-təcrübə işləri və i.a.).
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|