Microsoft Word \223X?rcl?rinin ucotunun \223Direkt-kostinq\224 v? \223Standart-kostinq\224. doc
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Planla şma v ə uçot üçün x ərcl ərin t əsnifatı
55 vəsaitin həcminin böhran nöqtəsinin təhlili metodundan istifadə olunur. Satışdan vəsait isə bütün cari xərcləri (daimi və dəyişən) ödəyir.
mahiyyəti aşağıdaılardan ibarətdir: 1. Dəyişən xərclər məhsulların istehal (ixtisar olunan) maya dəyərini formalaşdırır və tam maya dəyərindən fərqli olaraq daimi xərcləri (dövrün xərcləri idarəetmə və kommersiya) daxil etmir. Dəyişən xərclər bilavasitə istehsalatla əlaqədardır, iqtisadi fəaliyyətin nəticəsidir və maya dəyərinə Aid edilir; daimi xərclər istehsalın həcmi ilə müstəqim əlaqəsi yoxdur, iqisadi fəaliyyətdən asılı olmayaraq mövcuddur və hesabat dövrünün xərclərini formalaşdırır. Daimi xərclərin ölçüsü istehsalın həcmindən deyil, müəyyən vaxt müddətindən asılıdır; 2. Satışdan əldə olunan vəsaitin satışın istehsalat maya dəyərini üstələməsi marjinal gəlirləri formalaşdırır; 3. Bitməmiş istehsalat və satılmamış məhsullar (mallar) hesabat ilinin əvvəlinə və axırına dəyişən xərclər üzrə qiymətləndirilir. Nəticədə daimi xərclər maya dəyərinin kalkulyasiyasından çıxılır və hesabat dövrünün kompleks xərcləri kimi qeydə alıır. Beləliklə, satışdan əməliyyatların nəticələrinə bütün cari xərclər və onlarla əlaqədar xərclər (dəyişən və daimi) aid edilir; 4. Dəyişən maya dəyəri daha aşağı qiymət kimi nəzərdə tutulur. Daimi xərclər isə məhsul buraxılışı prosesindən asılı olmayaraq satıla bilər.
stehsal xərcləri və məhsulların maya dəyəri xərclərinin vahid ünsürləri bazasının əsasında formalaşdırılır. Bu belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, istehsal xərcləri və məhsulların maya dəyəri idarəetmə uçotunda xərclərin ünsürlər üzrə maliyyə uçotu ilə müxabirələşməklə vahid plan-uçot kompleksini təcəssüm etdirir. Xərclərin planlaşdırılması və idarəetmə uçotu istehsal xərclərinin xərc ünsürlərindən xərclərin baş verdiyi yerə və nəhayət, xərc daşıyıcılarından 56 kalkulyasiya obyektlərinə doğru ardıcıl hərəkətinin məntiqi sxemini tabe etdirilmişdir (şəkil 3.2.): Şə
Xərclərin planlaşdırılması və idarəetmə uçotu istehsal xərclərinin xərc ünsürləri
(a) (b)
3.2.
şəkildə veriln xərc ünsürləri uçotda (həm də planlaşmada) baş verdiyi çoxsaylı yerlərdə (a) üst-üstə düşür, sonra maya dəyəri maddələri üzrə qruplaşdırılır və kalkulyasiya vasitəsilə xərc daşıyıcıları – kalkulyasiya obyektləri (b) üzrə bölüşdürülür. Əlaqə (a) xərclərin əks olunmasının ilkin fazasını təcəssüm etdirir və bu da iki informasiya massivi şəklində qruplaşdırılır: a) xərc ünsürləri üzrə; b) onların baş verdiyi yerlər uzrə. Təşkilat planlarında birincisi maliyyə uçotunun hesablarında, ikincisi isə – idarəetmə uçotunun hesablarında əks etdirilir. Əlaqə (b) xərclərin əks etdirilməsinin ikinci bazasını təcəssüm etdirir. Həmin faza məhsulların, iş və xidmətlərin istehsalı haqda məlumatlara əsaslanır. stehsal xərclərinə nəzarət baş verdiyi yerlər və yaxud məhsullaınmaya dəyərinin son kalkulyasiya hesablamaları üzrə apamaq olar. Baş verdiyi yerlərdə istehsal xərcləri məsuliyyət mərkəzləri və istehsalatı idarə edən və xərcləri formalaşdıran konkret menecerlər üzrə personlaşdırılır. Məhsulların maya dəyəri istehsalın son nəticələri üzrə xərcləri xarakterizə edir. stehsalat ehtiyatlarının konkret xərcləri (xərc ünsürləri) burada yenidən qruplaşdırılmışdır. Onlar son məhsulla bağlıdırlar və xərclərin baş verdiyi yerlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Ümumi maya dəyərinin müxtəlif məhsulları, iş və xidmətlərin səviyyəsinə yalnız müəssisənin yüksək vəzifəli rəhbərləri məsuliyyət daşıyır.
Xərc ünsurləri Maya dəyərinin maddələri- kalkulasiya obyektləri Xərclərin baş verdiyi yer
57 stehsal xərclərinin səviyyəsinin idarə olunmasına yalnız resursların istehlak olunduğu yerlər üzrə nail olmaq mümkündür (şəkil 3.3.):
3.3. şəkildə xərc ünsürlərinin məhsulların maya dəyərinə çevrilməsi sistemi təsvir olunmuşdur: belə ki, giriş sistemində – istehsalat ehtiyatları, ünsürlər formasında informasiya şəklində əks olunan maya dəyəri göstərilir. Çıxışda istənilən nəticəni əldə etmək üçün resurslar axınını sistemin girişində idarə etmək zəruridir. Bu idarəetmə nəzəriyyəsinin elementar qaydasıdır: belə ki, arxası avtomobilin istiqamətinn əksinə oturmaqla onu idarə etmək qeyri-mümkündür. Buna görə də, istehsal xərclərinin planlaşdırılmasını və nəzarəti onların baş verdiyi yerlərdə – məsuliyyət mərkəzlərində təşkil etmək məqsədəuyğundur. Gələcəkdə biz həmin prinsiplərə istinad edəcəyik. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, xərclərin idarəetmə uçotunu qarşılıqlı əlaqədə olan üç müstəqil rakursda aparmaq təklif olunur: ünsürlər üzrə; baş verdiyi yerlər üzrə; maya dəyəri maddələri və kalkulyasiya obyektləri üzrə. Baş verdiyi yerlərdə istehsal xərclərini və onlara nəzarəti planlaşdırmaq üçün onların daimi və dəyişən xərclərə bölünməsinin dəyişən xərclərin özlərini aparmasını (proporsional, mütərəqqi, deqressiv və b.) düzgün dərk etmək lazımdır. Xərclərin ümumi məbləğə görə hesablanılan məcmu və həcm vahidinə görə hesablanılan xüsusi xərclərə bölüşdürülməsi planlaşdırmaya yanaşmanın seçilməsi üçün çox vacibdir. Həmin nöqteyi-nəzərdən xərclərin təsnifatına müxtəlif qaydada yanaşmaq lazımdır. Təşkilatın xərclərinin səviyyəsi çoxsaylı amillərdən asılıdır. Onların içərisində istehsalın quruluşunun və istehsalın təşkilinin dəyişilməsini, məhsulların çeşidini və xammala, materiala, enerjiyə, istehsalat və nəqliyyat xidmətlərinə çəkilən bazar qiymətlərini, müəssisənin amortizasiya siyasətini, resurslara qənaət və xərclərin aşağı salınması üzrə təşkilati-texniki tədirləri qeyd etmək olar. Amillərin mühüm
Xərc ünsürləri Məhsulların maya dəyəri
Istehsalat ehtiyatlarının istehlak olunduğu yer
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|