Microsoft Word BÄ°LÄ°msel eksen 20++
Yüklə 4,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 72 MAKEDONYA CUMHURİYETİ’NDE YAŞAYAN TÜRKLER’DE SEYİRLİK OYUNLAR THEATRICAL PLAY OF TURKISH LIVES IN THE REPUBLIC OF MACEDONIA ЗРЕЛИЩНЫЕ ТАНЦЫ ТУРКОВ, ПРОЖИВАЮЩИХ В РЕСПУБЛИКЕ МАКЕДОНИИ Mevlüt ÖZHAN * Öz Özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanları fethetmesi ile Anadolu’dan Balkanlara göç eden Türkler uzun yıllar değişik kültürden gruplarla bir arada ya- şamıştır. Bu birliktelik sırasında kültürler arasında etkileşimler olmuş ancak Os- manlı İmparatorluğu’nun , hakimiyeti altına aldığı toplulukların dini, kültürel ve sosyal yaşamlarına karışmaması sonucu her topluluk önemli kültür ögelerini koru- muş ve yaşatmıştır. Makedonya’ya göç eden Türkler de kendi kültür değerlerini yüz yıllarca yaşatmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflamasıyla yeniden Anadolu’ya dönüşler başlamış, dönmeyenler de orada yaşamaya devam etmişlerdir. Bu gün Makedonya Cumhuriyeti’nde Makedonlar ve Arnavutların yanı sıra önemli sayıda Türkler yaşamaktadır. 1986 senesinde yaptığımız araştırmalar sıra- sında orada yaşayan Türklerin pek çok kültürel değerlerini yaşattıklarını tespit et- tik. Bazılarının da toplumların sosyal, bilinçsel ve teknolojik gelişimlerinin sonucu olarak değişime uğradığını veya uygulamadan kaldırıldığını gördük. Bu yazıda anlattığım ritüel törenler ve seyirlik oyunlar da bu nedenle bırakılan kültürel değerlerdendir. Derlediğim ritüeller ve seyirlik oyunlar kırk elli seneden bu yana oynanmadığı için sadece sözlü anlatımla kaynak kişilerden alınabilmiştir. Anahtar Kelimeler: Seyirlik Oyun, ritüel, Makedonya, Yağmur Duası, Kız kaçırma. * Halk Bilimi Araştırmacı-Halk Tiyatrosu Uzmanı. İzmir/TÜRKİYE (mevlutozhan@gmail.com) Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 73 Abstract Especially with the conquest of the Balkans by the Ottoman Empire, Turks who migrated from Anatolia to the Balkans have lived together with groups of different cultures for many years. During this union, there were interactions between cultures, but every community that ensured that the Ottoman Empire did not interfere with the religious, cultural and social life of the communities under its domination maintained and sustained important cultural subjects. The Turks who migrated to Macedonia have also lived their cultural values for hundreds of years. With the weakening of the Ottoman Empire, the return to Anatolia began, and the ones who did not return continued to live there. Today in the Republic of Macedonia, a significant number of Turks live, as well as Macedonians and Albanians. During the research we conducted in 1986, we found that the Turks living there lived many cultural values. We have seen that some of them have changed as a result of social, conscious and technological deve- lopments of societies or have been removed from practice. The ritual ceremonies and the theatrical play I mentioned in this article are the cultural values left for this reason. Since the rituals and the theatrical play I have compiled have not been played since forty-fifty years, they are only taken from the source by verbal explanation. Keywords: theatrical play, ritual, Macedonia, rain prayer, kidnapping Makedonya Cumhuriyeti Balkan yarımadasında yer alan bir ülke. Doğusunda Bulgaristan, Güneyinde Yunanistan, Batısında Arnavutluk, Kuzeyinde Sırbistan- Karadağ bulunmaktadır. Tarih boyunca bu topraklar üzerinde değişik kültürel ya- pıdaki topluluklar yaşamışlar, devletler kurmuşlardır. Milattan sonra 1V yüzyıldan itibaren Türk boylarından Avar, Bolkar, Oğuz, Peçenek ve Kumanlar bölgeye göç etmeye başlamışlardır. 1380 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’ı fet- hetmesiyle daha çok Türk, bölgeye göç etmiştir. Osmanlı döneminde Makedon- ya’daki Türk nüfusunun bir dönem genel nüfusun %60’ını oluşturduğu bazı kay- naklarca ifade edilmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflamaya başlamasıyla Makedonya ve Balkanlardan Anadolu’ya dönüşler başlar. Kaynaklar geriye dönüş- lerin ilk kez 1683-1699 Osmanlı Avusturya Savaşıyla başladığını yazarlar. Osman- lı’nın Balkanlardaki hakimiyetinin 1912 yılında son bulmasıyla Anadolu’ya göçler çoğalır. Birinci ve ikinci Dünya savaşlarından sonra da göçler devam eder. Yugos- lavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ile yapılan “Serbest Göç Anlaşması” ile 1952- 1959-1960 yılları arasında Balkanlardan ve Makedonya’dan Türkiye’ye binlerce Türk göç etmiştir. 1991 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nin dağılması sonucu bu cumhuriyet içinde yer alan Makedonya bağımsız bir devlet olarak Makedonya Cumhuriyeti adıyla kurulmuştur. Nüfusu, çoğunluğu Makedon olmak üzere Arna- vut, Türk, Roman, Sırp, Boşnak ve diğer kültürel topluluklardan oluşur. Türkler Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан/Yıl-Year-Год 2017/Sayı-Number-Число 20 74 yoğun olarak Üsküp, Manastır, Gostivar, Kalkandelen, Ohrid ve Resne’ de yaşa- maktadırlar. Tarih boyunca değişik kültürel toplulukların yaşadığı Makedonya’da kültürel etkileşimlerin olması doğaldır. Türkler de ilk Türk boylarının Balkanlara göç etme- siyle ve Osmanlı dönemindeki göçlerden itibaren altı yüzyıl bu topluluklarla birlik- te yaşamışlar, kalanlarda yaşamaya devam etmektedirler. Doğal olarak bu etkile- şimden uzak kalmaları düşünülemez. Ancak belli bölgelerde toplu olarak yaşayan Türkler kültürel değerlerinin birçoğunu küçük değişiklikler de olsa olduğu gibi yaşatmaya çalışmışlardır. Derlediğimiz Köy Seyirlik oyunları, çocuk oyunları ve Yağmur Duası, Hıdrellez gibi ritüel uygulamaları örnek olarak verebiliriz. Köy Seyirlik Oyunları, Çocuk Oyunları ve ritüel uygulamaların amacı, zamanı, uygula- nış şekli, ismiyle Türkiye’dekilerle aynı olduğunu gördük. Yaklaşık kırk elli senedir oynanmadığı söylenen Köy Seyirlik Oyunları’nı uy- gulamalı olarak derleyemedik, sözlü anlatımlarla yetindik. Derlemeler; 1986 yılın- da Ustrumca Yüksek Mahalle, Radoviş Konçe, Kanatlar, Debre Kasabası Kocacık Köyüne bağlı Novak köylerinde gerçekleştirildi. Ustrumca ilçesi Yüksek Mahalle köyü 51 haneden oluşan ve halkının tamamı Türk olan bir köy. Kaynak kişimiz Ramazan Destan’ın verdiği bilgiye göre köy halkı yüzyıllar öncesi Karaman ve Konya yöresinden gelmiş. Yürüyerek geldikleri için de kendilerine yörük deniyormuş! Dağlık arazide kurulan köyde halk tütün ekimi yaparak ve hayvancılıkla geçimini sağlıyor. Köy halkı otuz kırk yıl öncesine kadar çeşitli değişik seyirlik oyunlar oynamışlar. Kökeni bereket bolluk törenlerine dayanan ve uzun süre ritüel özellikler taşıyan bu gösteriler zamanla eğlence ama- cıyla düğün, bayram gibi özel günlerde oynanan oyunlara dönüşmüş. Son yıllarda oynanmayan oyunlar unutulmuş durumda. Bilenlerin sayısı üç beş kişiyi geçme- mektedir. Bu kişilerden biriside okuma yazmayı kendi kendine öğrenen, üç çocuk babası, 1933 doğumlu Ramazan Destan. Kaynak kişimiz çocukluk ve gençlik yılla- rında köylerinde Kız Kaçırma, Pampir, Vaydidüle ve Yüzük oyunları oynandığını söyleyerek anımsadığı kadarıyla anlattı. Kız Kaçırma: Nişan töreni sırasında köyün gençleri eğlenmek amacıyla oy- narlardı. Bir erkeğe genç kız veya kadın elbisesi giydirilir. Bu kişinin meydana çıkmasıyla oyun başlar. Kız oyun alanında gezinirken seyircilerin arasından bir genç gelir ve kızı kaçırmak ister, kız gitmek istemez, aralarında tartışma başlar. Delikanlı kızın kolundan tutarak zorla alanın dışına doğru çekmeye başlar. Bunu duyan ve gören kızın akrabalarından birkaç delikanlı seyircilerin arasından çıkıp gelirler, kızı delikanlının elinden kurtarırlar, delikanlıyı döverler, elini kolunu bağ- larlar bir hükümet yetkilisine götürürler. Kız ve delikanlı olayı hükümet yetkilisine anlatırlar, yetkili her ikisini de dinledikten sonra delikanlıyı önceden belirlenmiş kurallara göre cezalandırır ve oyun biter. Oyun açık alanda oynanır ve bütün köy halkı izler. Pampir Oyunu: Ocak ve Şubat ayı içerisinde bir akşam erkekler tarafından oynanır. Önce bir erkeğe sakal bıyık takılır, bol ve biraz eskimiş elbise giydirilir, sırtı kamburlaştırılır, elinde sopası olur. Bir erkeğe de yerel kadın kıyafeti giydiri- Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|