N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

313 
 
Sonrakı  prosesdə  6-fosfoqlükon  turşusu  NADF  (dehidro-
genazanın  kofermentidir)  təsiri  ilə  dehidrogenləşməyə  və  dekar-
boksizləşməyə  məruz  qalır  və  nəticədə  bir  molekula  CO
2
  ayrıl-
maqla ribuloza-5-fosfata çevrilir.  
 
 
 
Əmələ  gəlmiş  ribuloza-5-fosfat  karbohidrat  mübadiləsinə 
qoşulur. Bu proseslər mürəkkəb biokimyəvi reaksiyalarla baş ve-
rir.  Riboza-5-fosfat  çoxlu  sayda  qısa  izomerləşmələrə  məruz 
qalaraq ksiloza-5-fosfata, həmçinin transaldolaza və transketolaza 
fermentlərinin təsiri ilə iki, üç, dördkarbonlu fosfatın nümayəndə-
lərinə  keçir.  Son  mərhələdə  yenidən  riboza-5-fosfat  yenidən 
qlükoza-6-fosfata  çevrilir.  Hesablamalar  göstərir  ki,  6  molekul 
qlükoza-6-fosfatdan  5  molekul  qlükoza-6-fosfat  alınır.  Bir  mole-
kulu  tamamilə  parçalanmaya  məruz  qalır.  Bu  prosesin  bütün 
reaksiyalarının cəmini ümumi şəkildə belə ifadə etmək olar. 
 
6 qlükoza-6-fosfat+12NADF
+
+7H
2
O → 6CO
2
+H
3
PO
4
+12NADFH+ 
+12H
+
+5 qlükoza-6-fosfat 
 
Karbohidratların pentoza fosfat yolu ilə parçalanması za- 
        COOH                                             CH
2
OH 
 
   H−C−OH                     
                       
C=O 
 
HO−C−H    + NADF
+
                        H−C−OH   + NADFN + H
+
 + CO
2 
 
   H−C−OH                                         H−C−OH  
                                                                                    OH 
   H−C−OH                                              CH
2
−O−P=O 
                           OH                                                   OH  
        CH
2
−O−P=O                            
                           OH                             
6-Fosfoqlükonat turşusu 
           
 
  Ribuloza-5-fosfat 
Fosfoqlükonal- 
dehidrogenaza 
(dekarboksilləşmə) 

---

314 
 
manı azad olan hidrogen atomlarının NADF-lə birləşməsi fizioloji 
cəhətdən yüksək əhəmiyyətə malikdir. 
Pentozafosfat yolu ilə parçalanmaya insan və heyvan toxu- 
malarının hamısında təsadüf olunur. Ən çox qaraciyər, böyrəküstü 
vəzilər,  piy  toxuması,  limfa  düyünləri,  eritrositlər  və  s.  toxuma-
larda apotomik oksidləşmə prosesi baş verir. Bitkilərin yaşıl hissə-
lərində və mikroorqanizmlərdə təsadüf olunan fotosintez prosesin-
də  apotomik  oksidləşməni  kataliz  edən  fermentlərin  mühüm  rolu 
vardır.  Bu  və  ya  digər  orqanizmin  ayrı-ayrı  orqan  və  toxuma-
larında oliqosaxaridlərin və polisaxaridlərin anaerob və aerob isti-
qamətləri  arasında  əlaqə  mövcuddur.  Bu  əlaqəni  şəkildəki  sxem 
əsasında müəyyən etmək olar.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Karbohidratların  natamam  və  oksidləşmə  reaksiyalarının 
ümumi tənliyini aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar.  
Ə
la
q
əl
i 
çe
vr
il
m
ə 
Aerob 
Anaerob 
Piroüzüm turşusu 
Ribuloza-5-fosfat 
POLİSAXARİD 
OLİQOSAXARİD 
MONOSAXARİD 
HEKSOZOFOSFAT 
PENTOZOFOSFAT 
Qlükoza-1-fosfat 
Qlükoza-6-fosfat 
Qıcqırma 
Qlikoliz 
Tənəffüs 
Tənəffüs 
Şəkil  69 . Polisaxarid və oliqosaxaridlərin parçalanması sxemi
. 

---

315 
 
1) Natamam oksidləşmə: 
a) qıcqırma  
O
H
ATF
CO
OH
H
C
ADF
PO
H
O
H
C
2
2
5
2
4
3
6
12
6
2
2
2
2
2
2






 
  
 
 b) qlikoliz 
 
O
H
ATF
COOH
OH
CH
CH
ADF
PO
H
O
H
C
2
3
4
3
6
12
6
2
2
2
2








 
2) Tam oksidləşmə 
             a) qlikotomik istiqamət (yol), üsul 
ATF
H
FAD
H
NADN
CO
O
H
FAD
NAD
ADF
PO
H
O
H
C
4
2
2
10
10
6
2
2
10
4
4
2
2
4
3
6
12
6














 
    
 
b) apotomik istiqamət (yol) üsul 











H
NADFN
PO
H
ADF
CO
NADF
O
H
ATF
O
H
C
12
12
6
12
7
4
3
2
2
6
12
6
 
Hər  prosesdə  əmələ  gələn  ATF  molekulasının  miqdarı 
aşağıdakı kimidir. 
 
Cədvəl 15. 
Karbohidratların 
parçalanma yolu 
Sintez olunan ATF 
molekullarının sayı 
Qıcqırma 
2 
Qlikoliz 
2 
Tənəffüs prosesində: 
Dixotomik yol (istiqamət) 
38 
Apotomik yol (istiqamət) 
35 
 
Beləliklə  karbohidrat  mübadiləsi  enerji  cəhətdən  sərfəli 
olanı  dixotomik  və  apotomik  yolla  baş  verən  oksidləşmədir.  Bu 
zaman maksimum sayda ATF molekulu əmələ gəlir.  
Bir  molekula  qlükozanın  parçalanması  nəticəsində  ATF 
molekulun  makroergik  rabitələrində  dixotomik  yolla  parçalan-
mada 1140 Kcoul (30 KC∙38 mol ATF), apotomik yolla parçalan-

---