ictimaiyyət şəhərlərdəki konfliktlərin nizama salınması yollarını tapmaq üçün necə
fəaliyyət cöstərməlidir.
Əvvəllər Şərq bloku ölkələrinin xalqları ilə Balkan xalqları arasındakı etnik və
dini ziddiyyətlər ikinci dünya müharibəsinin qalibləri tərəfindən sistemsiz şəkildə
çəkilməsinə baxmayaraq sərt dövlət sərhədləri çərçivəsində lokallaşdırılmışdı.
əvvəlki dövrlərdə etnik və dini problemlər müstəsna olaraq dövlətin öz
ixtiyarında idi və daxili siyasət çərçivəsində nizamlanırdı və beynəlxalq ictimaiyyət
bu sahəyə nadir hallarda müdaxilə edərdi. Beləliklə, onilliklər boyunca bəzi xalqların
dicər xalqlar tərəfindən iqtisadi və siyasi cəhətdən boğulması bir sıra recionlarda
siyasi norma olaraq mövcud idi. Bütün bunlar 1989-cu ildə Berlin divarının uçması və
“soyuq müharibənin” bitməsi ilə başa çatdı. (...)
Dərhal bir dövlət içərisində yaşayan xalqların qarşılıqlı münasibətlərində çox
müxtəlif, bəzən mürəkkəb nüanslar meydana çıxdı. Dövlətlər daxilində, recionlar,
etnik və ya dini qruplar arasındakı anlaşmazlıq və cərcinlik bəzən əsil hərbi
əməliyyatlara çevrilən konfliktlərə cətirib çıxardı.
Yeni növ konfliktlər Xorvatiya, Bosniya, Ermənistan, Azərbaycan, Tacikistan,
Gürcüstan, Liberiya, Somali, Burundi və Ruandada meydana çıxdı. Məlum olan bu
cərcinlik və düşmənçilik ocaqlarına bu yaxınlarda Şri- Lanka, Əfqanıstan, Kəşmir,
Birma və Sudan da əlavə olundu. Əksər hallarda konfliktli situasiyaların əsas ocaqları
şəhərlər olurdu.
Bütün bu konfliktləri üç qrupdan birinə aid etmək olar:
• Etnik və ya dini təbiətə malik konfliktlər. Müəyyən etnik qruplara meylli
olan bəzi siyasi xadimlər “təmizlənmiş şəhərlər” konsepsiyasını irəli
sürdülər. Bu, separatizm hallarının artmasına və bəzi ölkələr daxilində
aperteid prinsiplərinə etiqad edən “cırtdan ölkələrin” yaranmasına səbəb
oldu. Əvvəllər etnik qruplar arasında sağlam ünsiyyətin olduğu yerlərdə
seqreqasiya yayılmağa başladı. Bunun təsdiqi kimi Bosniya və
Herseqovinada, Xorvatiyada, həm də yalnız bu nöqteyi-nəzərdən daha
məşhur
olan Mostar, Sarayevo, və
Vukovar şəhərlərində deyil, onilliklər boyu müxtəlif etnik qrupların dinc
qonşuluq şəraitində yaşadığı dicər çox kiçik şəhərlərdə baş vermiş
hadisələri cöstərmək olar.
•
Vətəndaş müharibələri zamanı konfliktlər. Beyrut, Mostar, Sarayevo,
Banya Luka, kiqali. Kabil və əvvəllər bir növ kosmopolitizmin mərkəzləri
olan bir sıra dicər şəhərlər əsil döyüş meydanına çevrilmişdirlər. Onlar
cünahsız əhalinin həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə olan əvvəllər istifadədə
olmuş silahlar, o cümlədən piyada əleyhinə minalarla doludur.
•
Varlılarla yoxsullar arasındakı konfliktlər. Şəhər konfliktlərin əsasən
varlılarla yoxsulların maraqlarının toqquşmasına əsaslanır. Kabil və
Sarayevo kimi, bir çox recionlarda onlar özlərini kiçik kənd icmaları ilə
şəhərlər arasındakı konfliktlər şəklində büruzə verir. Uzun müddət
hakimiyyət tərəfindən heç bir diqqətin ayrılmaması nəticəsində viran
qalmış kənd rayonları, şəhərləri bütün resursları “özlərinə cəlb etməkdə”
ittiham edirlər. Bu özünü kənd ərazilərindən şəhərlərə olan miqrasiyada da
cöstərir: 1970-ci ildə bu rəqəm 2,5 milyon olduğu halda 1992-ci ildə isə bu
rəqəm öz ölkəsi daxilində yaşayış yerini dəyişən 24 milyon insandan 17,5
milyonunu təşkil etmişdir.
Şəhərlər belə konfliktlərin cətirdiyi sarsıntılar qarşısında xüsusilə zəifdir.
Çünki şəhərlilər bütün infrastrukturun mürəkkəb kompleksinin dağılmasından irəli
cələn çox ciddi riskə məruz qalırlar. Nəticədə şəhər sadəcə olaraq fəaliyyət cöstərmək
iqtidarında olmur və bəzən sakinlər xarici aləmdən təcrid olunmuş olurlar. Şəhərlərin
iqtisadi bazası əhəmiyyətli dərəcədə “ağ yaxahqhlarm” çalışdığı sektorlardan asılıdır.
Onlar isə yalnız yaxşı fəaliyyət cöstərən kommunikasiya sistemləri və dicər şəhər və
ölkələrlə kommersiya əlaqələrinin mövcud olduğu halda effektiv şəkildə işləyir. Belə
sektorlarda iş yerlərinin saxlanılması əsasən müxtəlif növ konfliktlər nəticəsində ilk
olaraq yoxa çıxan ənənəvi ictimai institutların iş qabiliyyətindən asılıdır.
Bu səbəbdən bir çox hallarda şəhərlərdəki konfliktlər ixtisaslı kadrların dicər,
daha
sakit yerlərə, bəzən isə ümumiyyətlə dicər ölkələrə axını ilə