Rauf Məlikov Nizami İbrahimov MƏKTƏBLİNİn tarix lüĞƏTİ
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan dili
- Azərbaycan Respublikası (AR)
43
etdiyi hissələri Dağlıq Qarabağda erməni qiyamını yatırdı. Dağlıq Qarabağda erməni qiyamı ilə əlaqədar Azərbaycan kommunistləri (əslində, qeyri- azərbaycanlılar) Sovet Rusiyasından yardım istədilər. Bu dövrdə Ermənistanın Zəngəzura təcavüzü davam edirdi. Bu hadisələrlə bağlı olaraq Milli Ordunun böyük hissəsi Azərbaycanın qərbində idi və bu da onun şimal sərhədlərinin müdafiəsini zəiflədirdi. 1920-ci il aprelin 1-də ADR-in 5-ci hökuməti istefaya getdi və yeni hökumətin təşkili M.Hacınskiyə tapşırıldı, o isə sol koalision hökumət təşkil etməyə səy göstərdi, lakin dövlət çevrilişinə hazırlaşan kommunistlər son məqamda hökumətə daxil olmaqdan imtina etdilər. Bununla da yeni hökumətin təşkili baş tutmadı. Aprelin 27-də saat 00 05 dəqiqədə XI Qırmızı Orduya verilmiş zirehli qatar ADR sərhədlərini keçərək Azərbaycan Milli Ordusunun xırda-para qüvvələrinin dağınıq müqavimətini dəf edərək Bakıya doğru irəliləyirdi. 3 zirehli qatar da onun ardınca gəlirdi. Aprelin 27-si səhər tezdən kommunistlərin silahlı dəstələri Bakıda dəmiryol vağzalını, hərbi və ticarət limanlarını, poçt, teleqraf, radiostansiya və digər mühüm obyektləri tutdular. XI Qırmızı Ordunun Azərbaycana soxulmasından sonra başda H.Sultanov olmaqla Azərbaycan İnqilab Komitəsi (AİK) 12 saat ərzində hakimiyyəti təhvil vermək haqqında parlamentə ultimatum verdi. AXC-nin hərbi naziri S.Mehmandarov zabitlərə əmr etdi ki, yeni hakimiyyətə tabe olsunlar. Başda "Ərdəhan" topçu gəmisi olmaqla Xəzər donanmasının gəmiləri Bakı buxtasında sıraya düzülərək toplarını hökumət binalarına tuşlayıb Azərbaycan İnqilab Komitəsinin ultimatumunım qəbulunu tələb edirdilər. 1920-ci il aprelin 27-də axşam saat 11-də parlament müəyyən şərtlərlə hakimiyyəti İnqilab Komitəsinə təhvil vermək haqqında qətnamə qəbul etdi və bundan sonra AXC parlamenti buraxıldı. 1920-ci il aprelin 28-də İnqilab Komitəsi "müstəqil" Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının yaradılmasını bəyan etdi. 1920-ci il aprelin 30-da XI Qırmızı Ordunun əsas qüvvələri Bakıya daxil oldular. 1920-ci il mayın ortalarınadək XI Qırmızı Ordu Şimali Azərbaycan ərazilərini, demək olar ki, tamamilə işğal etdi. Azərbaycan dili - müasir Azərbaycan dili türk dillərinin qərbi hun qolunun oğuz qrupuna aiddir.
- 1906-cı ilin avqustunda Bakıda Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayı keçirildi. Müəllimlər qurultayında Azərbaycan dilinin tədrisinin məcburi olması və təhsilin rus-tatar məktəblərində Azərbaycan dilində aparılması, yeni proqramların tərtib edilməsi, müəllimlər seminariyasının yaradılması və müəllimlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması məsələləri qaldırıldı.
- 1991-ci il fevralın 5-də Azərbaycan SSR Ali Soveti Azərbaycan SSR-in adının dəyişdirilib Azərbaycan Respublikası (AR) qoyulması haqqında qərar qəbul etmişdir. Apreldə SSRİ prezidenti və 9 respublikanın rəhbərləri Moskva yaxınlığındakı Novo-Oqaryovoda yeni ittifaq müqaviləsinin bağlanması haqqında protokol imzaladılar. Referendumda iştirakdan 44
imtina eləmiş Ermənistana "dərs vermək" üçün Moskva ermənilərə yardımı xeyli azaltdı və Azərbaycana köməklik etdi. Mayda Sovet Ordusu və Xüsusi Təyinatlı Milis Dəstəsinin (XTMD -OMON) qüvvəsi ilə Çaykənddə və Martunaşendə pasport rejiminin yoxlanışı keçirildi və hərbiləşdirilmiş erməni dəstələri tərk-silah olundu, iyunda isə Goranboy rayonunda ermənilərin hərbi dayaq məntəqələri dağıdıldı. Bundan istifadə edən Mütəllibov ümumxalq prezident seçkisinə getdi. Avqustun 19 - 21-də Moskvada "avqust qiyamı" baş verdi və bundan sonra Qorbaçov faktik olaraq hakimiyyətdən uzaqlaşdı, səlahiyyət respublika rəhbərlərinə keçdi. 1991-ci il avqustun 30-da Azərbaycan SSR Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyası "Azərbaycan Respublikasının dövlət
müstəqilliyinin bərpası haqqında bəyannamə" qəbul etdi. Sentyabrın əvvəllərində DQMV və Şaumyan rayonu Xalq Deputatları Sovetinin birgə sessiyasında "Dağlıq Qarabağ Respublikasr (DQR) adlandırılan qurumun yaradılması elan edildi. Sentyabrın 8-də saxtalaşdırılmış seçkilər nəticəsində A.Mütəllibov Azərbaycan Rcspublikasının ilk prezidenti seçildi. Oktyabrın 9-da Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti "Azərbaycanın milli özünümüdafiə qüvvələrinin yaradılması haqqında" qanun qəbul etdi. 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" konstitusiya aktı qəbul etdi. Beləliklə, Azərbaycan SSR-in əvəzinə yeni müstəqil Azərbaycan Respublikası (AR) dövləti yarandı. Noyabrın 14-də SSRİ prezidenti Qorbaçov və 7 respublikanın rəhbərləri yeni dövlətlərarası birlik - "Suveren Dövlətlər Birliyi" yaratmaq üçün yenidən Novo-Oqaryovoda toplaşdılar, lakin hazırlanmış müqaviləni respublikalardakı geniş etiraz çıxışları ucbatından yalnız Qorbaçov imzaladı. Noyabrın 20-də Dağlıq Qarabağın səmasında Azərbaycan Respublikasının dövlət xadimləri və Sovet Ordusunun yüksəkrütbəli hərbçilərinin olduğu vertolyot vuruldu. Noyabrın 26-da Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti DQMV statusunu ləğv etdi. Dekabrın 8-də Rusiya Federasiyası, Ukrayna və Belorusiya prezidentləri "Müstəqil Dövlətlər Birliyi"nin (MDB) yaradılması haqqında müqavilə imzaladılar. Dekabrın 21-də Almatıda 9 respublikanın rəhbərləri SSRİ-nin varlığına son qoyulması haqqında bəyannamə qəbul etdilər. Az sonra Azərbaycan da MDB-nin yaradılması prosesinə qoşuldu. Dekabrın 25-də Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasının bərpası haqqında qanun qəbul etdi. Azərbaycan Respublikası "İslam Konfransı" təşkilatına daxil oldu. 1991-ci il dekabrın 29-da Azərbaycan Respublikasında referendum keçirildi və səsvermədə iştirak edənlərin 95%-dən çoxu AR-in müstəqilliyinə səs verdi. 1992-ci il yanvarın 19-da erməni silahlı birləşmələri Sovet
Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|