Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

Bu  ensiklopedik  n ə ş rb r  istər  quruluş,  istərsə  də  m ateriallarm  

sistemləşdirilməsi,  istərsə  ensiklopedik  nəşrlərin  tərtibi  prinsipləri- 

nə  riayət  edilməməsi  nöqteyi-nəzərindən  diqqəti  cəlb  edir  [254, 

171-172].

B unu da  qeyd etm ək  yerinə  düşər  ki,  respublikam ızda  çap  edi- 

lən  sahə,  m övzu  ensiklopedik  nəşrləri  içərisində  təqdir  ediləsi  nəşr- 

lər  də  vardır.  Belə  nəşrlər  sırasm da  «Üzeyir  H acıbəyov  ensiklope- 

diyası» (1996) xüsusi  qeyd  olunm alıdır.  «Azərbaycan»  nəşriyyatm - 

da  çap  edilmiş  bu  şəxsiyyət  ensiklopediyasınm   tərtib a t  prinsiplərı 

qarşıya qoyulan tələblərə cavab verir.

«Üzeyir  H acıbəyov»  ensiklopediyasm a  dahi  bəstəkarın  həyatı, 

yaradıcılığı,  m ühiti,  əhatəsi,  həm karları,  qohum ları,  tələbələri,  ar- 

dıcılları,  tədqiqatçıları,  əsərlərinin  əsas  ifaçıları  və  başqaları  haq- 

qm d a  550-dən  çox  m əqalə  daxil  edilmişdir.  50-dən  a rtıq   müəllifin 

qələm inin  m əhsulu  olan  b u   m əqalələr  öz  elmi  m əzm unu,  yığcam- 

lığı,  dilinin  sadəliyi  ilə  diqqəti  cəlb  edir.  Bu  ensiklopediya  Azər- 

baycan  dilində  olanla  m üqayisədə  nisbətən  kiçik  həcm də,  kiçik 

şriftlə rus dilində də buraxılm ışdır.

Sahə və m övzu  ensiklopedik nəşrlərinin  buraxılm ası  ilə  məşğul 

olan  nəşriyyatlarm   sayınm   artm ası  və  fəaliyyətlərinin b u   istiqam ə- 

tə  yönəlməsi,  üm um iyyətlə  soraq-m əlum at  k itab larm m   artm asm a 

d a  m üsbət  təsir  etdi,  İndi  «Milli  Elm lər  A kadem iyası»  N əşriyyat- 

Poliqrafıya  Birliyi  ilə  yanaşı  soraq-m əlum at  nəşrlərini  «Azərbay- 

can»,  «Q app-Poliqraf»,  «X X I  əsrYeni  N əşrlər  Evi»,  «A yna  m ətbu 

Evi»,  «M inim aks  N əşriyyat-Poliqrafiya  m ərkəzi»,  «Q adm   dünya- 

sı»  redaksiyası,  V ektor  Beynəlxalq  Elm   M ərkəzi,  «A raz»,  «Qa- 

nun»,  «Qismət» və s. N əşriyyatlar çapdan buraxır.

Ə lbəttə,  b u   nəşriyyatların  son  illərdə  b u raxdıqları  sahə  və 

m övzu xarakterli nəşrlərinin  ham ısınm  təhlilini:  quruluş,  m əzm un, 

tərtib at,  təklif və  tələbat  və  s.  Vermək  im kan  xaricindədir.  Təhlilə 

cəlb etdiyim iz nəşrlərdən əlavə son illərdə sahə və m övzu xarakterli 

xeyli  soraq-m əlum at  k ita b la n :  «A zərbaycam n  gəncliyi  -  A zərbay- 

canın  gələcəyi»  (2003),  «Paytaxt  sakinləri»  (1996),  «D ədə  Q orqud 

ensiklopediyası»  (2000),  «N axçıvan»  (2004),  «A yna  M ə tb u   Evi»- 

nin  indiyədək  «Ayna  uşaq  ensiklopediyası»  seriyasm dan  m üxtəlif 

m övzulan əhatə edən 20-dən çox toplu:  «İnsan»  (1999),  «İncəsənət» 

(1999),  «Yer  kürəsi»  (1999),  «Təbiət»  (1999),  «Ekologiya»  (2000), 

«İdm an»  (2000),  «U lduzlar»  (2001)  və  s.;  «Şıxlı»  (2000),  «Azər- 

bay can d a  kim   kimdir?»,  «A zərbaycan:  m usiqi  dünyası»  (2001),

«D ünya  tarixçiləri»  (1998),  «A zərbaycan  dünyası:  sənət  toplusu» 

(1998),  «M üasir  etiket  ensiklopediyası»  (2003),  «A zərbaycan  Res- 

publikasm da  fəaliyyət  göstərən  kredit  təşkilatlarınm   m əlu m at  ki- 

tabçası»  (2001),  Buzovnalı R əhim ağa  İmaməliyev  «Ensiklopediya: 

dünya  naşirləri,  jurnalistləri,  poliqrafçıları»  (1999),  «T ürk  m ahnı- 

ları»  (2001),  «M in  bir  m ahnı»  (2002),  «A zərbaycan  toyu»  (2003), 

M .K ərim ov «A zərbaycan m usiqi alətləri»  (2003), A .Ş ükürov  «M a- 

sallım n  təhsil  fədailəri»  (2003),  İ.R əhim li  «Səhnəm izin  fədailəri»

(2002),  «N axçıvan  ensiklopediyası»  (2002),  A ydın  T ağıyev  «Çı- 

raq q ala  işığında»  (2003),  R əhim   Alxas  «Xınalıq  və  xınalıqlılar»

(2003),  M usa Qasımlı, Elm ira H üseynova «A zərbaycanın xarici iş- 

lər nazirləri»  (2003),  İ.Qasım ov,  K .Q asım ova «A zərbaycan m ətbə- 

xində  pəhriz»  (2004),  N azim   M əm m ədbəyov  «A zərbaycan  rəs- 

sam ları  ilə tanışlıq»  (2005) və  «A zərbaycan  dekorativ-tətbiqi  sənət 

u stalan »   (2005),  A rifə  Əliyeva  «Soraq  kitabçası»  (2004),  Sabirə 

D ünyam alıyeva  «M oda tarixi və dünya x alqlannın milli  geyimləri» 

(2003),  «Bitkilər  m üalicə  m ənbəyidir»  (2004),  Tariyel  C avanşir 

«A zərbaycanda  kim   kimdir?»  (2001),  Y aq u b   A bbasov  «İslam   di- 

nini  qəbul  edən  tanınm ış  şəxsiyyətlər»  (2000)  və  s.  çap d an   bura- 

xılmışdır.

2000-2005-ci  illərdə  sahə,  m övzu  xarakterli  soraq-m əlum at  ki- 

tablarınm  nəşri  olduqca artm ışdır.  L akin  onlarm  böyük  əksəriyyə- 

tinin,  xüsusilə  ensiklopedik  x arakterli  lüğətlərin  və  m əlum at  ki- 

tablarım n  m əzm unu,  tərtibatı,  quruluşu,  elmi  səviyyəsi  ensiklope- 

dik nəşrlərin tərtibi prinsiplərinə qətiyyən cavab vermir.

---

IIIFƏSİL

SO R A Q -M Ə LU M A T ƏDƏBİYYATININ 

M Ü A SİR  VƏZİYYƏTİ 

VƏ İNKİŞAF PERSPEKTİVLƏRİ

3.1. 

Müstəqillik şəraiti soraq-məlumat nəşrləri inkişafımn təkan- 

verici anıili kimi.  M üstəqil  dövlət quruculuğu h ər b ir xalqm   tarixən 

can  atdığı  ali  ideailarm   gerçəkləşdirilməsi  prosesidir.  A zərbaycan 

xalqı  azadlıq  əldə  etdikdən  sonra  bu  m ühüm   nailiyyəti  qoruyub 

saxlam aq  və  ölkədə  həqiqi  dövlətçilik  şüurunun,  milli  idarəetm ə 

sistem inin  form alaşdırılm asm a  nail  olm aq  zərurəti  qarşıd a  durur- 

du.  1991-ci  ildə  qəbul  edilən  M üstəqillik  h a q q m d a   K onstitusiya 

A k tm d a  (18  oktyabr)  A zərbaycanm   gələcək  inkişafm m   əsas  prin- 

sipləri  öz  əksini  tapm ışdı  və  b u rad a  göstərilirdi  ki,  respublikam ız 

m üasir  dünya  sivilizasiyasımn  şərtlərinə  uyğun  olaraq   dem okratik 

ənənələrə,  b a z ar iqtisadiyyatm ın qanunauyğunluqlarm a,  insan hü- 

quqlarm m  qorunm ası prinsiplərinə istinad edən  strateji inkişaf yo- 

lu seçmişdir.  L akin bu ideyaların elan edilməsi ilə hər şey  bitm irdi, 

o nları  reallaşdırm aq  və  A zərbaycanm   həqiqətən  dünyəvi,  dem ok- 

ra tik  dövlət  olduğuna  beynəlxalq  ictimaiyyəti in an d ırm aq  lazım  və 

vacib idi.

H ə r b ir xalqm   ən böyük  əsəri  on u n  müstəqil  dövlətidir  -  bu  və 

ya  digər  dərəcədə  m üstəqil  dövləti  (və  milli  dövlətçilik  təfəkkürü!) 

olm ayan xalq  özünün  yaradıcılıq  potensialm ı  ta m   gücü  ilə,  bilava- 

sitə ifadə etm ək im kanm dan m əhrum dur [103,  453].

1993-cü ildə üm umm illi  liderimiz H eydər  Əliyevin xalqm   istəyi 

ilə  yenidən  hakim iyyətə  qayıdışm dan  sonra  A zərbaycanm   tarixin- 

də  yeni  və  əhəmiyyətli  bir  dövr  başlandı:  milli  dövlətçilik  təfəkkü- 

rünün form alaşm ası  dövrü.

H eydər  Əliyev  ilk  növbədə  cəmiyyətə  yeni  inkişaf  m odelinin 

həqiqi  ideoloji  m ahiyyətini  aşılam ağa  çalışdı.  Böyük  rəhbər  bütün 

çıxışlarında,  nitqlərində,  ayrı-ayrı  görüşlərdə  insanlara  m əhz bunu 

b a şa   salırdı  ki,  yeni dövrün  ən  m ühüm  xüsusiyyəti  millı  dövlətçilik 

ənənələrinin form alaşdırılm ası  zərurəti  ilə ölüçülür.  Y aranm ış  prob- 

lem lərin  yeganə həlli  variantı  dövlətçilik  am alm a xidm ət  etm əkdən 

ib arətd ir  və  bundan  k ən ard a  A zərbaycanın  inkişafm ı,  tərəqqisini 

təsəvvür  etm ək  m üm kün  deyildir.  H eydər  Əliyev  hakim iyyətə  gəl- 

diyi  gündən  etibarən  cəm iyyətin  bütün  sosial  təbəqələrini  ictimai

statusundan,  siyasi  baxışlarm dan  və  dini  dünyagörüşündən  asılı  ol- 

m ayaraq  hər  bir  Azərbaycan  vətəndaşmı  dövlətçilik  ideallarm a  sə- 

daqət  prinsipi  əsasmda  fəaliyyət  göstərməyə  çağırırdı.  Çünki  yaran- 

mış  siyasi-mənəvi,  sosial-iqtisadi  böhrandan  çıxmağın  yeganə  yolu 

xaiqm  ideoloji birliyinin təmin  olunm asından  keçirdi.  Bu,  bütün mil- 

lətlərin  tarixində  öz  təsdiqini  tapm ış  qanunauyğunluqdur  və  Azər- 

baycan  onun  diktə  etdiyi  şərtlərdən  kənarda  qala bilməzdi.  Ə lbəttə 

ki,  yenicə müstəqillik  qazanmış,  m üharibə vəziyyətində yaşayan,  iq- 

tisadi  böhrandan  qurtula  bilməyən  bir ölkədə yeni  dəyərlər  sistemi- 

nin form alaşm asm a nail olm aq o qədər də asan məsələ deyildi.

Əsas  Q anunum uz  dövlətin  hüquqi  əsaslarm ı  m üəyyənləşdirən, 

onun  üm um i  inkişafm ın  qanunverici  bazasm ı  tənzim ləyən  sənəd- 

dir.  Üm um milli  liderimizin  müəllifi  olduğu  K onstitusiya  A zərbay- 

canm   hüquqi  və  siyasi,  eyni  zam anda  iqtisadi  baxım dan  tərəqqisi- 

nin sürətləndirilm əsində m ühüm  əhəmiyyət kəsb edir.

Üm um iyyətlə,  m üstəqıllik  şəraiti  ölkəmizə  sabitlik,  dem okra- 

tikləşmə,  iqtisadi yüksəliş, sosial inkişaf gətirdi.

X X   əsr,  m əlum   olduğu  kimi,  inqilablar,  m üharibələr,  dünya 

m iqyasm da  siyasi  və  ideoloji  sistemlərin  mübarizəsi,  qarşıd u m ıası 

və  nəhayət,  ilk  sosialist  ölkəsi  kim i  m eydana  çıxmış  SSR İ-nın  da- 

ğılması  əsridir.  Belə  bir  cəhəti  də  xüsusi  olaraq  qeyd  etm əliyik  ki, 

bu  əsrin  əsas  bir  dönəm i  olan  sovet  dövründə  A zərbaycan  kıtabı 

böyük,  zəngin və  bununla  belə  şübhəsiz ki,  həm   də m ürəkkəb,  zid- 

diyyətli  b ir  yol  keçm işdir  və  m əhz  buna  görə  də  bu  dövr  kitabı, 

eləcə  də  bütün  m ədəniyyətimizin,  ədəbiyyatımızın,  o  cüm lədən  so- 

raq-m əlum at  kitablarım ız  siyasi,  ideoloji  təzyiqlərə,  repressiyaiara 

m əruz qaldığı tarixi bir m ərhələdir.  Sovet dövrü soraq-m əlum at ki- 

tabı  zam an  etibarı  ilə  ən  böyük  bir  m ərhələdir.  A zərbaycan  soraq- 

m əlum at  kitabınm   bu  əsrdəki  tarixi,  onun  inkişafı,  b ir  çox  yeni 

xüsusiyyətləri,  təşəkkül  qanunauyğunluqları  ilə  əlam ətdardır.  «So- 

vet  kitabı,  çoxmillətli  sovet  kitabı»  anlayışları  m eydana  gəlmişdir. 

Çoxmillətli  sovet  kitabınm   in k işaf  kontekstində  A zərbaycan  so- 

raq-m əlum at  nəşrləri  qarşılıqlı,  intensiv ədəbi-m ədəni  əlaqələr,  ya- 

radıcıhq  təm asları  və m übadilələri  m ühitində  yeni  keyfiyyətlər  mə- 

nim səm işdir,  öz milli  xüsusiyyətlərini  saxlam aqla  bu  xüsusiyyətləri 

daha da zənginləşdirm işdir.

U n u tm aq   olm az ki,  yeni  dövrün  — m üstəqillik  dövrünün  soraq- 

m əlum at  nəşrləri  məhz  bu  soraq-m əlum at  k itablarından  sonra  ya- 

ranır,  öz inkişaf istiqam ətlərini axtarır,  müəyyən edir.

---