T texniki kolleci

elastik 
deformasiya
adlanır. Əks halda süxurda qalıq deformasiya yaranır və belə deformasiya 
plastik deformasiya
adlanır.Avtomobilin keçicilik qabiliyyəti daha çox süxurların 
mexaniki xüsusiyyətindən: sıxılma, sürüşmə və kəsilmə müqavimətlərindən asılıdır. 
Yumşaq örtüklü yollarda avtomobilin keçiciliyinin əsas göstəricisi təkərin yola təzyiqidir:
T
T
A
G
q
/

, 

---

burada 
T
G
– təkərə düşən çəki, N; 
T
A
– təkərin yolla kontakt sahəsidir, m
2
. Deformasiya 
və təzyiq arasında asılılıq təcrübi yolla 

xüsusi formalı və ölçülü ştampların süxura 
sıxılması ilə müəyyən edilir. Təzyiq artdıqca süxurun deformasiyası artır. Təzyiqin 
nisbətən kiçik qiymətlərində süxurun deformasiyası yükdən asılı xətti dəyişir. Təzyiqin 
sonrakı artımı ilə süxurun sıxılması ilə bərabər sürüşməsi baş verir, deformasiya daha 
sürətlə artır. Təzyiqin daha yüksək qiymətlərində sıxıcı ştampın altından süxurun tam 
sürüşməsi baş verir, deformasiya qeyri məhdud artır.Təzyiq və deformasiya arasında 
asılılığı ifadə etmək üçün aşağıdakı asılılıqdan geniş istifadə edilir: 

Ch
q

, 
burada 
C
və 


süxurun tərkibindən, nəmliyindən və təcrübə üçün istifadə edilən 
ştampın ölçüsündən asılı olan parametr; 
h
– deformasiyadır.Yumşaq, rütubətli torpaq 
yolda avtomobilin hərəkəti zamanı süxurun sürüşməsi və ya kəsilməsi baş verərsə, 
aparan təkərlərin yerində sürüşməsi baş verə bilər. Belə yollarda təkərin yola təzyiqinin 
azalması şinin kontakt sahəsindən rütubətin qovulmasının çətinləşdirir, bu isə öz 
növbəsində avtomobilin keçicilik qabiliyyətini azaldır. Buna görə də yumşaq, rütubətli 
torpaq yollarda aparan təkərlərin yola təzyiqini artırmaq lazımdır. Digər tərəfdən, 
təzyiqin artırılması qeyd olunduğu kimi süxurun kəsilməsinə və aparan təkərlərin yerində 
fırlanmasına səbəb ola bilər. Süxurun sürüşməyə müqaviməti hissəciklərin ilişmə qüvvəsi 
ilə müəyyənləşir, bu isə öz növbəsində suyun kapillyar təsiri və hissəciklər arasında 
sürtünmədən asılıdır. Ümumi halda süxurun sürüşmə müqaviməti aşağıdakı kimidir: 
z
b
F
f
A
с
T


0
, (26) 
burada 
0
с
– süxurun hissəcikləri arasında xüsusi ilişmə xarakteristikası; 
A
– ştampın 
sahəsinə bərabər, süxurun sürüşmə sahəsinin ölçüsü; 
b
f
– süxurun daxili sürtünmə 
əmsalı; 
z
F
– ştampa təsir edən normal qüvvədir.(26) ifadəsinin bütün hədlərini 
A-ya 
bölsək, alarıq: 
b
qf
c


0

, 
burada 

– xüsusi sürüşmə müqaviməti; 
q
– süxura olan təzyiqdir. Qumlu süxurlar 
üçün 
8
,
0
...
6
,
0

b
f
; 
c
0 
= (1...8) kPa.Ştamp süxura 
N dərinliyində daxil olarsa, süxurun 
sürüşməsi ilə bərabər kənarlarda onun kəsilməsi baş verir. Süxurun kəsilməsi üçün tələb 
olunan qüvvə
H
F
k
k


, 

---

burada 
k

– xüsusi kəsilmə müqavimətidir, N/m. Yarımgil süxurlar üçün kəsilmə 
müqaviməti 1,2...2 kN/m, yarımquru süxurlar üçün 1,5...2,6 kN/m-dir.Təcrübi yolla 
müəyyən edilib ki, deformasiya olunan süxurlarda pnevmatik şinlərin diyirlənmə müqavi-
məti sərt təkərin diyirlənmə müqavimətindən 40...70% azdır. Belə ki, pnevmatik şinin 
yumşaq süxurda diyirlənməsi zamanı şinin deformasiyası baş verir və təkər süxurla daha 
böyük sahədə görüşür. Deformasiya olunan süxurda diyirlənmə müqavimət qüvvəsinin 
hesablanması üçün ən çox yayılmış ifadələrdən biri aşağıdakıdır: 




3
2
3
2
1
0
/
/
D
р
C
D
р
F
C
F
h
h
f
z



, 
burada 
1
C
və 
2
C
– şinin konstruksiyasından asılı olan təcrübi əmsallardır: 
0425
,
0
,
0031
,
0
2
1


C
C
;
h
р
– şinin daxili təzyiqi, MPa;
z
F
– təkərə düşən normal yük, 
kN;
D
– təkərin xarici diametri, m; 
0

– süxurun aparma qabiliyyətidir, MPa. Bu ifadədə 
birinci toplanan şinin, ikinci isə – süxurun deformasiyası ilə əlaqədar diyirlənmə 
müqavimətlərini göstərir. Sıx süxurlarda birinci toplanan, yumşaq süxurlarda isə ikinci 
toplanan əsas rol oynayır.