T texniki kolleci

İdarə olunma qabiliyyəti
– 
sürücü tərəfində idarə olunan avt-in verilmiş yol iqlim şəraitində hərəkət istiqamətini 
saxlamaq və ya sükan idarəsinə təsirə uyğun olaraq hərəkət istiqamətini dəyişə bilmək 
xüsusiyətidir.
Dəyanətlilik –
hərəkət istiqamətini dəyişməyə çalışan xarici qüvvələrin 
təsiri altında olan avt-lin hərəkət istiqamətini saxlaya bilmək xüsusiyyətidir. İdarə 
olunma sürücünün təsiri ilə, dəyanətlilik isə sürücünün təsiri olmadan avt-lin verilmiş 

---

trayektoriya üzrə hərəkət etmək imkanını təmin etmə xüsusiyyətlər qrupudur. 
Trayektoriya kənara çıxması
– avt-lin sürət vektorunun verilmiş istiqamətdən kənara 
çıxmasıdır. Səmt kənara çıxması isə avt-lin uzununa oxunun hərəkət trayektoriyası 
istiqamətindən kənara çıxmasıdır. Buna uyğun olaraq trayektoriya idarə olunması və 
dəyanətliyinin şərti olaraq dinamik, ikinci halda isə statik xüsusiyyətlər olduğu qəbul 
edilir.Şaquli oxunun uzununa və eninə müstəvilər üzrə səmtləşməsindən asılı olaraq avt-
lin dəyanətliyi uzununa və eninə dəyanətliliyindən asılıdır.Avt-in idarə olunan körpüsü 
dinamik sistem olub, elastiki elementlərlə birləşmiş kütlələrə: şinlər, ressorlar və sükan 
dartqılarına malikdir.Qeyri-asılı körpüdə şaquli-eninə müstəvidə bir növü rəqslər-asqının 
kinematikası ilə müəyyən olunan rəqslər mümkündür. Dinamik sistemin 
xarakteristikalarından biri də məxsusi rəqslər tezliyidir. 
𝜔𝜑
= 
√𝐶𝜑/𝐽
w
𝜔𝜑
- məxsusi rəqslər tezliyi, rodson; C
𝜑
– gətirilmiş bucaq sərtliyi əmsalı; J
w
– körpünün 
kütlə mərkəzindən keçən oxa nəzərən ətalət momentidir.Təkərlərin dönmə oxlarına 
nəzərən məxsusi rəqsələr tezliyi (1.106) ifadəsinə görə təyin oluna bilər. Körpünün 
şaquli və üfüqi müstəvilərdə bucaq rəqsləri qarşılıqlı əlaqəlidir. Bu əlaqə təkərlərin 
qiroskopik effekti ilə bağlıdır.İdarə olunan avtomobillərin avtorəqsləri – Dinamik sistemə 
(şimmi ) xarici həyəcanlandırıcı qüvvə təsir edərsə sistemdə məcburi rəqslər yaranar. 
Avto rəqsli və ya öz-özünə həyəcanlanan sistemlərdə xarici həyəcanlandırıcı təsirin dövri 
olması üçün sistemdə rəqslər olmalıdır. Avto rəqsli sistemdə rəqslər yaranmazsa xarici 
həyəcanlandırıcı təsir sabit qalır. Avto-in yana sürüşməsinin aşmadan daha tez baş 
verməsi üçün 
𝜂
B
– avt-lin kütlə mərkəzinin hündürlüyündən və koleyanın ölçüsündən 
asılı olduğundan layihələndirmə zamanı hündürlüyü azaltmaq, koleyanı isə artırmaq 
lazımdır. Cədvəl 1.11-də müxtəlif avt-llər üçün yan dəyanətliyin xarakterik göstəricilər 
verilmişdir. 

---

Artan yan dəyanətlilik göstəriciləri
cədvəl 
1.11 
Avtomobilin tipi 
𝜂
B
𝛽
o
dəng 
Minik avt-ləri 
0,9-1,2 
42....50 
Yük avt-ləri 
0,55-0,8 
29....40 
Avtobuslar 
0,50-0,65 
27....72 
ANV-in yana aşma şərtinə görə kritik sürəti aşağıdakı ifadə ilə hesablanır: 
K
inu
= 
√
𝐵𝑅
ℎ𝑔
𝑔
+
ℎℎ𝑀𝑚𝑘
0,5𝐾𝑟𝑆𝑟𝐵𝑟2
+
ℎ2𝑠𝑚𝑘
0,5𝑆𝑟𝐵2
+
𝑚𝛿
𝑆ş𝛿
K
r
= rassorların yan istiqamətdə buzluması zaman şərtliyin artmasını nəzərə alan 
əmsaldır. K
r
= 1,05....1,5 S
r
bir bortun ressorlarının sərtliyi.B
r
– bir oxun ressorları 
arasındakı məsafə.S
s
– bir bortun şinlərinin cəm radial sərtliyi.m
k
– ressorüstü kütlədir. 
m – qolunun azalması nəticəsində müasir ANV-in kritik sürəti 3.....10% azalır, dönmə 
radiusu isə 5....10% artır. V
o
𝜑
= 
√𝑔𝑅𝜑
– kritik sürət 

---